Rosia

Российская Федерация ((ru))

Россия ru

Federasionan'i Rosia ((mg))


(Antsipirihany)	(Antsipirihany)

Teny filamatra : tsy misy

Teny ofisialy fiteny rosy¹

Renivohitra Môsikao
55° 45' N, 37° 42' E

Tanàna ngeza indrindra

Moskva

Fitondrana sy governemanta
- Président
- Président du gouvernement Repoblika firenena federaly
Vladimir Poutine
Dmitri Medvedev

Velarantany
- Tontaliny
- Rano (%) faha 1
17 075 400 km²
0,5%

Isam-ponina
- Tontaliny (2009)
- hakitroka

faha 8
141 800 000^[1] mpo.
8,3 mpo./km²

{{{1}}}

Anaran'ny mponina Rosy, rosianina

IDH (2008) (mitombo) 0,802^[2] (ambony) 67

Sandam-bola Robla (RUB)

Faritr'ora UTC +3 hatramin'i +12

Hiram-pirenena {{{hymne_national}}}

Valan-tsehatra internet

Antso
an-tariby +7

I Rosia na ny Federasionan' i Rosia dia fanjakana federaly sady firenena ngeza indrindra eto an-tany, misy mponina miisa 146 tapitrisa any ho any araka ny fanisam-bahoaka natao tamin' ny taona 2021. Atao hoe Россия / Rossiya na Российская Федерация / Rossiyskaya Federatsiya izy amin' ny fiteny rosiana. Misabaka eo amin' i Eorôpa (25,3 % amin' ny velarany) sy i Azia Atsinanana (74,7 %) izy. Ny firenena rosiana dia manana velarana 17 234 033 km² (indroan' i Etazonia sy in-30n' i Madagasikara) izany. Manana faritr' ora iraika ambin' ny folo izy. I Môsko no renivohiny, ny fiteny rosiana no fiteny ôfisialy any ary ny rubla no vola ampiasainy.

Na dia misy ranomasina maromaro aza ny manodidina an' i Rosia dia manana toetanin-tanibe amin' ny tany mangatsiaka sy sarotra ipetrahan' olona izy.

Betsaka ny harena an-kibon' ny tany any Rosia: misy ny solitany sy ny vato sarobidy. Mivoatra be ny orinasa mikasika ny fanamboarana sambondanitra sy ny fanamboarana basy. Firenena laharana voalohany i Rosia amin' ny fanamboarana sambondanitra, izay nenti-nizaha ny habakabaka tamin' ny taona 1957.

Ny Repoblika Sôsialista Federativan' i Rosia (RSFR) no repoblika lehibe indrindra tao amin' ny Firaisana Sôvietika.

Tamin' ny faran' ny taona 1991 dia nisy firenena vaovao dimy ambin' ny folo avy amin' ny Firaisana Sôvietika taloha, anisan' izany i Rosia, izay nandova ny 3/4n' ny tanin' ny Firaisana Sôvietika taloha (izany hoe 17 tapitrisa km²) sy ny antsasaky ny mponiny sy ny 2/3n' ny orinasany ary ny antasaky ny toeram-pamboleny.

Tantara

Fiandohana

Ny fototry ny tantaran' i Rosia dia nanomboka tamin' ny fotoana niforonan' ny vahoaka slava tany Eorôpa teo anelanelan' ny taonjato faha-3 sy faha-8 taor. J.K.^[3]

Nanorina ny fanjakana slavôniana voalohany tao amin' ny Rosin' i Kiev (rosiana: Киевская Русь / Kievskaja Rus', izany hoe "Fanjakan' i Kiev") tamin' ny taonjato faha-9 ny Vikingy sy ny taranany. Nandray ny kristianisma avy amin' ny Empira Bizantina tamin' ny taona 988 izy ireo.^[4] Niantraika amin' ny kolontsaina rosiana ity endriky ny kristianisma ity. Rava ny Rosin' i Kiev tamin' ny farany ary nizarazara ho firenena madinika. Ny Diokea Lehiben' i Môskva no fanjakana mandroso indrindra tao amin' ny Rosin' i Kiev. Hery lehibe indrindra tao anatin' ny fampiraisana an' i Rosia taty aoriana sy tamin' ny ady amin' ny Foko Volamena avy any Azia io sehatra io. Nitombo tsikelikely ny fifehezany ny faritra manodidina an' i Môsko izay nandova ny fiainana ara-kolontsaina sy ara-pôlitikan' ny Rosin' i Kiev.

Nandritra ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny sisin-taniny tamin' ny alalan' ny fandresena sy fitetezana ny firenena ho lasa Empira Rosiana ilay fanjakana fahatelo lehibe indrindra teo amin' ny tantara. Nipongatra avy amin' ny Fitambaram-panjakan' i Pôlônia-Litoania any atsinanana mankany amin' ny Ranomasimbe Pasifika hatrany Alaska izany. Nofehezin' ny emperora antsoina hoe Tsar izany empira izany.

Nanjaka tao Rosia i Petera Lehibe (rosiana: Пётр Великий / Piotr Velikiy) nanomboka tamin' ny taona 1689 ka hatramin' ny taona 1725. Namindra ny renivohitra avy any Môsko ho any amin' ny tanàna iray antsoina hoe Saint-Peterbourg (rosiana: Санкт-Петербу́рг / Sankt-Peterburg) i Petera. Nataony ho maoderina kokoa tamin' ny fomba maro ny fiaraha-monina rosiana. Nanomboka nanamboatra sambo ho an' ny tafika rosiana ny governemanta.

Nanomboka tamin' ny taona 1904 ny Ady Rosiana-Japôney ary nifarana tamin' ny taona 1905 ka i Japàna no nivoaka mpandresy tamin' ny ady. Ny faharesen' ny Rosiana dia isan' ny nampisy ny revôlisiôna taty aoriana.

I Rosia tao amin' ny Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika

Tamin' ny Ôktôbra 1917, ny Bôlsevika (antsoina hoe "Kômonista"), izay voatariky ny hevitr' i Karl Marx sy Vladimir Lenin, dia nandray ny firenena ary namono ny Tsar sy ny olona hafa nijoro nanohitra azy ireo. Raha vao nandray ny fahefana izy ireo dia namorona ny fanjakana kômonista voalohany ny Bôlsevika nentin' i Vladimir Lenin sy i Leon Trotsky.

Tamin' ny taona 1920 ka hatramin' ny 1950 i Josef Stalin no mpitarika mpanao didy jadona tao amin' i Rosia Sôvietika, ary nopotehiny avokoa izay rehetra nanohitra ny fitondrany, anisan' izany ny fananan' ny tantsaha sy ny mpivarotra. Olona an-tapitrisany no namoy ny ainy ary maty tao anatin' ny mosary vokatr' izany. Nesorin' i Stalin ihany koa, na "nodiovina", ny miaramila rehetra izay nivadika taminy, ary maro no maty na nalefa tany amin' ny toby famonjana, na gulag, nandritra ny taona maro. Na dia tany amin' ny gulag aza dia maro ny voafonja maty.

Nanaiky ny tsy hifanandrina i Rosia Sôvietika sy ny Nazi tamin' ny taona 1939. Tamin' ny volana Jona 1941 dia nanapaka ilay fifanarahana i Alemaina ka nanafika tamin' ny alalan' ny Unternehmen Barbarossa (frantsay: Operation Barbarossa). Tao anatin' ny Ady Lehibe Faharoa io fanafihana io. Naharitra tany Eorôpa hatramin' ny volana Mey 1945 izany ady izany, ary olona 200 tapitrisa mahery no namoy ny ainy nandritra izany fotoana izany. Na dia betsaka aza ny Rosiana namoy ny ainy vokatr' io ady io dia anisan' ny firenena nandresy ka lasa firenena matanjaka eran-tany i Rosia.

Tamin' ny taona 1922 ka hatramin' ny 1991 dia i Rosia no faritra lehibe indrindra tao amin' ny Firaisana Sôvietika. Indraindray ny olona dia nampiasa ny anarana hoe "Rosia" na "Rosia Sôvietika" hanondroana ny Firaisana Sôvietika. Anisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika miisa 15 i Rosia. "Repoblika Sôsialista Federativa Sôvietika Rosiana" (RSFSR) no tena anaran' io repoblika io.

Rava ny Firaisana Sôvietika tamin' ny fiandohan' ny taona 1990. Naka ny toeran' ny Firaisana Sôvietika tao amin' ny Firenena Mikambana noho izany i Rosia.

I Rosia taorian' ny faharavan' ny Firaisana Sôvietika

Voafidy ho filohan' i Rosia tamin' ny volana Jona 1991 i Boris Yeltsin, tamin' ny fifidianana filoham-pirenena voalohany teo amin' ny tantaran' i Rosia. Nisy ny fanavaozana goavana natao, anisan' izany ny fizakan-tena sy ny lalàna momba ny varotra.^[5] Ny "Fitsaboana Fanairana" dia natolotr' i Etazonia sy ny Tahirim-Bola Iraisam-Pirenena^[6]. Nisy krizy ara-toekarena lehibe taorian' izay. Very 50 % ny harin-karena faoben' i Rosia teo anelanelan' ny taona 1990 sy 1995.

Nanjary namindra ny fifehezana ny orinasa avy amin' ny fanjakana mankany amin' ny olon-tokana manana fifandraisana ao amin' ny rafitra anatin' ny governemanta ny famindram-pitantanana any amin' ny tsy miankina (frantsay: privatisation). Maro tamin' ny mpandraharaha mpanankarena vao haingana no namoaka vola an' arivony tapitrisa sy fananana any ivelan' ilay firenena. Nitarika ny fandravana ny asa sôsialy ny fihakelezan' ny herim-panjakana sy ny toekarena izany. Olona an-tapitrisany no nanjary nahantra, 1,5 % ny fahantrana tamin' ny vanim-potoana sôvietika, teo anelanelan' ny 39 % sy 49 % izany tamin' ny tapaky ny taona 1993. Nahitana kolikoly sy fandikan-dalàna faran' izay henjana, sy firongatry ny andian-jiolahy ary heloka bevava mahery vaika ny taona 1990 hatramin' ny 1999.

Nandritra ny ady tamin' ny taona 1990 dia maro ny fifandonana mitam-piadiana tao Kaokazy Avaratra. Nisy ny ady an-trano sy ny antokom-pivavahana islamista maro samihafa. Hatry ny fanambaràn' i Tsetsenia ny fahaleovan-tenany tamin' ny fiandohan' ny taompolo 1990 dia nisy ady teo amin' ny antoko mpikomy tsetsena sy ny miaramila rosiana. Nahatonga fahafatesan' olona aman-jatony ny fanafihan' ny mpampihorohoro ny sivily. Ny krizin' ny takalon' aina tao amin' ny teatran' i Môsko sy ny fahirano tany Beslan no tena mampiavaka azy ireo.

Nandray andraikitra tamin' ny fandoavana ny trosa ivelan' ny Firaisana Sôvietika i Rosia, na dia atsasaky ny isan' ny mponina tao amin' ny Firaisana Sôvietika fotsiny aza ny isan' ny mponiny tamin' ny fotoana nandravana ny Firaisana Sôvietika. Nahatonga ny krizy ara-bola rosiana tamin' ny taona 1998 ny tetibola tsy voalanjalanja tamin' izany fotoana izany, izay nampitontongana ny harinkarena faoben' i Rosia.^[7]

Tamin' ny 31 Desambra 1999 dia nametra-pialana ny filoha Yeltsin. Nomena an' i Vladimir Putin, izay vao voatendry ho praiminisitra, ny asan' ny filoham-pirenena. Nandresy tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2000 i Vladimir Putin. Nampitsahatra ny fikomian' ny Tsetsena haingana izy, nefa mbola misy herisetra ihany teny amin' ny faritra avaratra ao Kaokazy tsindraindray.

Narahin' ny fiakaran' ny filàna eo an-toerana ny vidin-tsolika lafo sy ny fahalemen' ny vola rosiana, ary nanampy ny toekarena hitombo nandritra ny sivy taona misesy ny fividianana entana sy ny famatsiam-bola. Nampisondrotra ny fari-piainana sy nampitombo ny lanjan' i Rosia eo amin' ny sehatra iraisam-pirenena izany zavatra izany. Na dia notsikerain' ny firenena tandrefana^[8] aza ny fiovana nentin' i Putin dia niteraka fivoarana sy fahamarinan-toerana ny fitondrany. Nahatonga azy ho tiam-bahoaka any Rosia izany zavatra izany.^[9]

Tamin' ny volana Marsa 2008 dia lany ho filoham-pirenenan' i Rosia i Dmitry Medvedev, ary voatendry ho praiminisitra i Putin. Niverina ho filoham-pirenena i Putin tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2012 ary notendreny ho praiminisitra i Dmitry Medvedev.

Hatramin' ny nahatongavan' i Vladimir Putin teo amin' ny fitondrana dia nivoatra tsikelikely ho lasa firenena anjakan' ny jadona i Rosia. Niavaka indrindra tamin' ny ady nanafihany tany Tsetsenia sy tany Jeôrjia (2008) ary tany Okraina (nanomboka tamin' ny taona 2014) io firenena io. Nanomboka tamin' ny taona 2022 dia nofaritan' ny firenena tandrefana ho anjakan' ny didy jadona tanteraka i Rosia, izay nahitana fanenjehana ny mpikambana ao amin' ny mpanohitra.

Jeôgrafia

Jeôgrafia fizika

Velaran-tany sy ny manodidina

Manerana ny tapany atsinanan' i Eorôpa sy ny tapany avaratr' i Azia ny velaran-tanin' i Rosia izay midadasika. Mamakivaky ny sisiny avaratra indrindra amin' i Eorazia izy io izay manana morontsiraka fahefatra lava indrindra eran-tany, mirefy 37 653 km. Eo anelanelan' ny laharam-pehintany 41° sy 82° Avaratra i Rosia, ary eo anelanelan' ny 19° Atsinanana sy 169° Andrefana ny laharan-jarahasiny, izay mirefy 9 000 km eo ho eo avy any antsinanana miankandrefana, ary 2 500 ka hatramin’ ny 4 000 km avy avaratra mianatsimo. Lehibe noho ny kôntinenta telo amin' ny lafiny velaran-tany i Rosia, ary mitovy velaran-tany amin' ny planeta zeny Plotôna.

Manana halava mirefy 57 792 km ny sisin-tanin' i Rosia izay lava indrindra eran-tany. Sisin-tany mirefy 20 139 km no manasatraka an' i Rosia amin' ny firenena 14: i Pôlônina sy i Litoania (samy tandrify ny Ôblastan' i Kaliningrad), i Nôrvezy, i Failandy, i Estônia, i Letônia, i Belarosia, i Okraina, i Jeôrjia, i Azerbaijàna, i Kazakstàna, i Sina, i Môngôlia, ary i Kôrea Avaratra.

Vohon' ny tany

Manana tandavan-tendrombohitra lehibe sivy i Rosia, ary hita any amin' ny tapany atsimo indrindra izy ireo, izay mizara ampahany lehibe amin' ny Tangoron-tendrombohitra Kaokazy (ahitana ny Tendrombohitra Elbrus, izay mirefy 5 642 m, izay tampony avo indrindra ao Rosia sy ao Eorôpa); ny Tendrombohitra Altai sy Sayan any Siberia; ary any amin' ny Tangoron-tendrombohitra Siberia Atsinanana sy ny Saikinosin' i Kamchatka any amin' ny Atsinanana Indrindra Rosiana (misy an' i Klyuchevskaya Sopka, izay ahitana ny volkano avo indrindra velona, mirefy 4 750 an' i Eorazia).

Misy harena an-kibon' ny tany betsaka ny Tangoron-tendrombohitra Ural, avy avaratra mianatsimo mamakivaky ny andrefan' ilay firenena, ary mandrafitra ny sisintany manasaraka an' i Eorôpa sy i Azia. Eo amin' ny lohan' ny Ranomasina Kaspiana, izay ahitana ny Lempona Kaspiana 29 m ambanin' ny haabon' ny ranomasina, ny toerana ambany indrindra any Rosia sy any Eorôpa.

Nosy

I Rosia, amin' ny maha anisan' ny firenena telo fotsiny eto amin' izao tontolo izao manamorona ranomasimbe telo, dia manana fifandraisana amin' ny ranomasina maro be. Anisan' ny nosy sy vondronosy lehibe ao aminy i Novaya Zemlya, i Zemlya Frantsa-Iosifa, i Severnaya Zemlya, ny Vondronosy Siberia Vaovao, ny nosy Vrangelya, ny Vondronosy Kuril (izay iadiany amin' i Japàna ny efatra amin' ny nosy ao aminy), ary i Sakhalin. Manalavitra 3,8 km monja ny Vondronosy Diomida, izay tantanin' i Rosia sy i Etazonia; ary 20 km monja avy ao Hokkaido, any Japàna, ny Nosy Kunashir ao amin' ny Vondronosy Kuril.

Velaran-dranomamy sy korian-dranomamy

I Rosia, izay firenena ahitana ony sy renirano maherin' ny 100 000, dia anisan' ny manana loharanon-drano lehibe indrindra eran-tany, miaraka amin' ny farihy izay ahitana ny ampahefatry ny ranomamy eran-tany. Ny Farihy Baikal, izay lehibe indrindra sy misongadina indrindra amin' ny velaran-dranomamy ao Rosia, no farihy lalina indrindra, madio indrindra, tranainy indrindra ary be valarana indrindra eran' izao tontolo izao, sady miaty ny ampahadimin' ny ranomamy eran-tany.

I Ladoga sy i Onega any amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Rosia no farihy roa amin' ny farihy lehibe indrindra any Eorôpa. I Rosia no faharoa aorian' i Brezila amin' ny fitambaran' ny loharanon-drano azo havaozina. I Volga any amin' ny tapany andrefan' i Rosia, izay heverina ho onim-pirenen' i Rosia, no ony lava indrindra any Eorôpa; ary mahaforona ny Vinanihefak' i Volga, izay vinanihefaka lehibe indrindra ao amin' ilay kôntinenta. Anisan' ny ony lava indrindra eran-tany i Ob, i Yenisey, i Lena, ary i Amur any Siberia.

Toetany

Mahatonga ny toetanin-tanibe mando hanjaka manerana ny ampahany be amin' ilay firenena, afa-tsy ny faritry ny tondrà sy ny farany atsimo-andrefana, ny habe velaran' i Rosia sy ny halaviran' ny faritra maro ao aminy amin' ny ranomasina. Manakana ny fitsokan' ny rivotra mafana avy any amin' ny Ranomasimbe Indiana sy Pasifika ny tandavan-tendrombohitra any atsimo sy any atsinanana, fa ny Lemaka Eorôpeana miankandrefana sy mianavaratra kosa dia manokatra azy any amin' ny Ranomasimbe Atlantika sy Arktika. Manana toetany arktika antonony ny ampahany be amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Rosia sy i Siberia, izay ahitana ririnina mamirifiry any amin' ny faritra anatiny any amin' ny tapany avaratra-atsinanan' i Siberia (i Sakha indrindra, izay misy ny Tendrontany Avaratra amin' ny hatsiaka dia ahitana mari-pana ambany indrindra −71,2 °C), ary ririnina antonony kokoa no hita any amin' ny toeran-kafa. Manana toetanin-tendrontany ny morontsiraka midadasika any Rosia manamorona ny Ranomasimbe Arktika sy vondronosy Arktika any Rosia.

Manana toetany ambanin-jana-pehintany mando ahitana ririnina malefaka sy mando ny faritry ny morontsiraky ny Krain' i Krasnodar ao amin' ny Ranomasina Mainty, indrindra fa i Sochi, ary ny faritra sasany amorontsiraka sy anatiny ao Kaokazy Avaratra. Any amin' ny faritra maro any Siberia Atsinanana sy ny any amin' ny Atsinanana Indrindra Rosiana dia maina raha oharina amin' ny fahavaratra ny ririnina; fa misy rotsak' orana bebe kokoa mandritra ny fizaran-taona maro kosa ny faritra hafa ao amin' ilay firenena. Matetika milatsaka amin' ny endrika orampanala ny rotsa-drano amin' ny ririnina any amin' ny ankamaroan' ny faritra ao amin' ilay firenena. Manana toetanin-dranomasimbe ny tapany andrefana indrindra amin' ny Ôblastan' i Kaliningrad sy ny faritra sasany any amin' ny tapany atsimon' ny Krain' i Krasnodar sy any Kaokazy Avaratra. Manana toetany somary maina ny faritra manamorona an' i Volga Ambany sy ny morontsirak' i Kaspiana, ary koa ny faritra atsimo indrindra any Siberia.

Tsy misy afa-tsy fizaran-taona roa miavaka manerana ny ampahany be amin' i Rosia, dia ny ririnina sy ny fahavaratra; fohy mantsy ny lohataona sy ny fararano. Ny volana Janoary (na Febroary any amin' ny morontsiraka) no volana mangatsiaka indrindra; fa ny mafana indrindra dia matetika ny volana Jolay. Mahazatra any amin' ilay firenena ny elanela-maripana lehibe. mihamangatsiaka avy any atsimo mianavaratra sy avy any andrefana miantsinanana ny maripana Amin' ny ririnina. Mety ho mafana be ny fahavaratra, na dia any Siberia aza. Miteraka fahamaizan' ny tanety matetika ny fiovaovan' ny toetrandro any Rosia, ary manalefaka ny fielezan' ny ranomandry tsy tantera-drano (anglisy: permafrost) lehibe ao amin' ilay firenena izany.

Jeôgrafia momba ny olona

Fizaràna ara-pitantanana ny tanim-pirenena

Ankoatry ny fiovana vitsivitsy, ny ankamaroan' ny fizaràna ara-pitantanana sy ara-pizaràn-tanin' ny Firaisana Sôvietika tao amin' ny Repoblikan' i Rosia dia voahazona tamin' ny fotana nananganana ny Federasionan' i Rosia. Tamin' ny taona 2014 dia nisy fizaràn-tany ara-pitantanana 85 (antsoina amin' ny teny rosiana hoe субъекты Федерации / subyekty federatsii, izany hoe "faritra federaly"): repoblika 22, kray (fizaràn-tany) 9, ôblasta (faritany) 46, ôblasta mizaka tena iray, ôkroga mizaka tena 4, ary tanàn-dehibe 3 manana sata federaly, dia i Môsko sy i Saint-Petersburg ary i Sevastopol.

Onenam-bondron' olona maro isan-karazany ireo repoblika ireo, anisan' izany ny Eorôpeana Tavaratra, ny Tatara, ny Kaokaziana, ary ny Siberiana teratany. Any Siberia no misy ny faritra federaly lehibe indrindra. Ny Repoblikan' i Sakha (Yakutia), izay any amin' ny faritr' i Siberia atsinana-afovoany, no faritra federaly lehibe indrindra ao amin' ilay firenena (sady fizaràna lehibe indrindra eran-tany), avo roa heny noho ny haben' i Alaska. Faharoa amin' ny habeny ny Krain' i Krasnoyarsk, any andrefan' i Sakha any Siberia. Ny Ôblastan' i Kaliningrad, izay any ivelan' ny fitambaran-tanin' i Rosia, no ôblasta kely indrindra. Ny Repoblikan' i Ingushetia no repoblika kely indrindra sy subyekty federatsii kely indrindra ao Rosia, ankoatry ny tanàna federaly telo. Any amin' ny tapany eorôpeanan' i Rosia no misy ny faritra federaly roa be mponina indrindra, dia ny Ôblastan' i Môskva (miaraka amin' i Môsko) sy ny Krain' i Krasnodar.

Tanàn-dehibe any Rosia

Ny renivohitr' i Rosia sy ny tanàna lehibe indrindra dia i Môsko. Ny tanàna lehibe faharoa dia St. Petersburg, izay renivohitr' i Rosia tamin' ny taonjato faha-18 sy faha-19. Tanàna rosiana misy olona maherin' ny iray tapitrisa no amin' ny filaharany:

Ny faritra andrefana amin' i Rosia no misy an' i Kaliningrad, izay nantsoina taloha hoe Königsberg. Ny faritra atsinana amin' i Rosia dia ny nosy Diomeda, 35 km miala an' i Chukotka (Rosia) ary 35 km avy any Alaska (Etazonia). Ny faritra atsimo no an' i Kaokazy, eo amin' ny sisintanin' i Azerbaijàna. Ny faritra avaratra indrindra dia i Zemlya Frantsa-Iosifa any amin' ny Ranomasimbe Arktika, 900 km avy any amin' ny Tendrontany Avaratra.

Zavamananaina sy tontolo iainana

Rafitra tontolo iainana

Noho ny valarany izay midadasika dia midadasika, dia manana karazana tontolo iainana samihafa i Rosia, anisan' izany ny taniefitra an-tendrontany, ny tondrà, tondrà be ala, ny taigà, ala mifangaro sy malala-dravina, stepa be ala, ny stepa, ny faritra saikan-taniefitra ary faritra manana toetany ambanin-jana-pehintany. Saika ny antsasaky ny fizaran-tanin' i Rosia no misy ala, ary ity firenena ity no manana ala lehibe indrindra eran-tany, izay manala ny ampahany be indrindra amin' ny etona karbônika eran-tany.

Karazan-javamaniry

Ny karazan-javamaniry rosiana dia ahitana zavamaniry tracheophyta (zavamaniry misy lalan-dranon-kazo) miisa 12 500, karazana bryophyta (zavamaniry misy lalan-dranon-kazo) miisa 2 200, karazana volombato miisa 3 000 eo ho eo, karazana ahidrano miisa eo anelanelan' ny 7 000 sy 9 000, ary karazana holatra eo anelanelan' ny 20 000 sy 25 000.

Karazam-biby

Ny karazam-biby rosiana dia ahitana biby mampinono 320 karazana, karazana vorona maherin' ny 732, karazana biby mandady na mikisaka 75, karazana sahona sy ny mitovitovy aminy (Amphibia) 30 eo ho eo, karazana trondro an-dranomamy 343 (tsy fahita amin' ny toerana hafa), karazana trondro an-dranomasina 1 500 eo ho eo, karazana cyclostomata (trondro tsy misy valanorano) miisda 9, ary eo anelanelan' ny 100 000 sy 150 000 ny biby tsy manana hazon-damosina (Invertebrata) (tsy fahita any amin' ny toerana hafa). Manodidina ny 1 100 ny karazana zavamaniry sy biby tsy fahita firy izay atahorana ho lany tamingana tafiditra ao amin' ny Boky Menan' i Rosiana.

Fiarovana ny tontolo iainana

Voatahiry ao amin' ny faritra voajanahary arovana manokana miisa efa ho 15 000, araka ny sata isan-karazany, ny rafitra tontolo voajanahary ao Rosia, izay mameno ny 10 % amin' ny velaran-tanin' ilay ao amin' ny firenena. Tafiditra ao anatin' izany ny tahirin-javaboary 45, ny valan-javaboarim-pirenena 64, ary ny tahirin-javaboary (zapovednik) 101. Ity firenena ity dia manana rafitra tontolo iainana maro izay mbola heverina ho ala tsy vaky, na dia misy aza ny fihenana; indrindra any amin' ny tapany avaratry ny faritry ny taigà, sy ny tondrà manana toetany ambany arktika any Siberia.

Vahoaka sy kolontsaina

Mponina

Ny mponina ao Rosia dia miisa 146,17 tapitrisa eo ho eo tamin' ny taona 2021 (ny 73 % amin' izany dia mponina an-tanàn-dehibe). Ny hakitroky ny mponina dia 8,5 mp/ km², izay mitsinjara amin' ny fomba tsy mitovy manerana ny tanim-pirenena: 26,9 izany ao amin' ny ampahany eorôpeana (anisany ny ao amin' ny tangoron-tendrombohitra Ural), midina any amin' ny 2,5 izany any amin' ny ampahany aziatika. Ny fandamlinana ho tanàn-dehibe dia mazàna mampihena ny mponina tao "Rosia lalina" ho any amin' ny tanàna lehibe ary indrindra ho any amin' ny tanànan' i Rosia Eorôpeana.

Vondrom-poko

Firenena ahitana vondrom-poko maro isan-karazany, izay misampantsampana sady ahitana vahoaka vitsy anisa samihafa, i Rosia. Misy vondrom-poko 193 mahery manerana ilay firenena. Tamin' ny fanisam-bahoakan' ny taona 2021 dia efa ho 71,73 % amin' ny mponina no voalaza fa ao amin' ny vondrom-poko rosiana (anisan' ireo izay nanambara ny fiaviany ara-poko), ary eo amin' ny 19 % eo ho eo amin' ny fitambaran' ny mponina no voalaza fa vondrom-pokon' ny vitsy anisa. Tombanana ho 3,94 % tamin' ny taona 2010 ary nitombo ho 11,27 % tamin' ny taona 2021 ny isan-jaton' ny olom-pirenena rosiana izay tsy nanambara ampahibemaso ny foko misy azy tamin' ny fanisam-bahoaka.

Araka ny fanisam-bahoaka rosiana tamin' ny taona 2021 dia nihena efa ho 5,43 tapitrisa ny isan' ny Rosiana ara-poko (111 tapitrisa teo ho eo tamin' ny taona 2010 nefa lasa 105,5 tapitrisa teo ho eo tamin' ny taona 2021). Tamin' ny taona 2010 dia any amin' ny tapany andrefan' ny Tangoron-tendrombohitra Ural ny efatra ampahadimin' ny mponina ao Rosia — amin' izany dia Slavy ny ankamaroany, misy koa ny vahoka finô-ogriana sy jermanika vitsy anisa. Vitsy anisa tsy azo tsinontsinoavina ny vahoaka torkika izay miparitaka amin' ny faritra madinika maro manerana ilay firenena. Misy vondrom-poko samihafa koa mipetraka any Kaokazy Avaratra. Anisan' ny vahoaka vitsy anisa hafa ny Môngôliana (Boriata sy Kalmika), ny vahoaka teratanin' i Siberia, ny Jiosy mpifidra monina hatry ny ela, ary ny Kôriô-Sarama (anisan' izany ny Kôreana Sakalina).

Araka ny filazan' ny Firenena Mikambana dia ny mpifindra monina mankao Rosia no fahatelo betsaka indrindra eran-tany, izay mahatratra 11,6 tapitrisa mahery tamin' ny taona 2016; avy amin' ny firenena tao amin' ny Firaisana Sôvietika taloha ny ankamaroany, indrindra fa avy any Azia Afovoany. Misy repoblika 22 any Rosia, izay samy manana ny vondrom-poko sy ny kolontsainy ary ny fiteniny avy. Ao amin' ny 12 amin' izy ireo amin' ny 2021, vitsy anisa ny Rosiana ara-poko.

Fiteny

Ny fiteny rosiana no fiteny ôfisialy sady fiteny be mpampiasa indrindra any Rosia. Io no fitenin-drazana be mpampiasa indrindra any Eorôpa, fiteny miely patrana indrindra ao Eorazia, ary fiteny slava be mpampiasa indrindra eran-tany. Anisan' ny fiteny ôfisialy roa ao amin' ny International Space Station ny fiteny rosiana, ary anisan' ny fiteny ôfisialy enina ampiasaina ao amin' ny Firenena Mikambana (ankoatra ny fiteny sinoa, ny fiteny anglisy, ny fiteny frantsay, ny fiteny espaniôla, ary ny fiteny arabo).

Firenena manana fiteny maro i Rosia; eo anelanelan' ny 100 sy 150 ny isan' ny fitenin' ny vahoaka vitsy anisa ampiasaina manerana ilay firenena. Araka ny fanisam-bahoaka rosiana tamin' ny taona 2010 dia 137,5 tapitrisa no miteny rosiana manerana ny firenena; 4,3 tapitrisa no niteny tatara, ary 1,1 tapitrisa no miteny okrainiana. Manome zo ny repoblika tsirairay ao amin' ilay firenena mba hamaritra ny fiteny ôfisialiny avy ho fanampin' ny fiteny rosiana ny lalàmpanorenana; io lalàmpanorenana io koa dia miantoka ny zon' ny olom-pireneny hitahiry ny fitenin-drazany sy handrafitra fepetra hianarana sy ny hampandrosoana ireo fiteny ireo. Na izany aza dia nilaza ny manam-pahaizana isan-karazany fa mihena haingana ny fisian' ny fiteny samihafa ao Rosia noho ny fiteny maro lasa tandindomin-pahafatesana.

Fivavahana

I Rosia dia firenena laîka araka ny lalàmpanorenana izay mametraka amin' ny fomba ôfisialy ny fahalalahan' ny fivavahana. Ny kristianisma ôrtôdôksa tatsinanana, izay ahitana indrindra ny Fiangonana Ôrtôdôksa Rosiana,no fivavahana lehibe indrindra, izay ekena araka ny lalàna amin' ny fisahanany "andraikitra manokana" eo amin' ny "tantara sy fananganana ary fampivoarana ny ara-panahy sy ny kolontsaina" ao Rosia. Eken' ny lalàna rosiana ho fivavahana "nentim-paharazana" ao amin' ilay firenena, mandrafitra ny "lova ara-tantara", ny kristianisma, ny silamo, ny jodaisma ary ny bodisma.

Ny finoana silamo no fivavahana faharoa lehibe indrindra ao Rosia ary fivavahana nentim-paharazana ao amin' ny ankamaroan' ny mponina any Kaokazy Avaratra sy ao amin' ny vahoaka torkika sasany any amin' ny faritr' i Volga-Ural. Betsaka ny Bodista any Kalmykia, any Buryatia, any amin' ny Krain' i Zabaykalsky, ary izy ireo no ankamaroan' ny mponina ao Tuva. Rosiana maro no manaraka fivavahana hafa, anisan' izany ny rôdnôvery (neôpaganisma slava), asianisma (neôpaganisma skitiana), paganisman' ny foko hafa, ary ny hetsika iraisan' ny paganista toy ny anastasianisma, hetsika isan-karazany ao amin' ny hindoisma, ny samanisma siberiana sy ny tengrisma, hetsika neo-teôzofika isan-karazany toy ny roerikisma, sy ny finoana maro hafa. Nisy antokom-pivavahan' ny vitsy anisa dia niatrika fampahoriana ary ny sasany dia voarara tao amin' ilay firenena; marihina fa tamin' ny taona 2017 dia voarara ny Vavolombelon' i Jehovah tany Rosia, ary niatrika fanenjehana nanomboka tamin' izay, rehefa avy nambara ho fivavahana "mahery setra" sy "tsy nentim-paharazana".

Tamin' ny taona 2012, ny fikambanana mpikaroka Sreda, izay niara-niasa amin' ny Minisiteran' ny Fitsarana, dia namoaka ny Arena Atlas, fanampin' ny fanisam-bahoaka tamin' ny taona 2010, ka mitanisa amin' ny antsipiriany ny vahoaka ara-pivavahana sy ny araka ny fanjakana misy azy ao Rosia, mifototra amin' ny santionany lehibe amin' ny fanadihadiana manerana ilay firenena. Nasehon' ny vokatra fa 47,3 % amin' ny Rosiana no nilaza ny tenany ho Kristiana — anisan' izany ny 41 % Ôrtôdôksa Rosiana, ny 1,5 % Ôrtôdôksa fotsiny izao na mpikambana ao amin' ny fiangonana Ôrtôdôksa tsy rosiana, ny 4,1 % ny Kristiana tsy miankina, ary latsaky ny 1 % ny "Ôrtôdôksa Mpino Tranainy", Katôlika na Prôtestanta — ny 25 % mpino tsy miray finoana amin' ny fivavahana manokana, 13 % no Ateista (tsy mino an' Andriamanitra), ny 6,5 % Mozilmana, ny 1,2 % mpanaraka ny "fivavahana nentim-paharazana micvavaka amin' andriamanitra sy razana" (rôdnôvery, paganisma hafa, samanisma sy tengrisma siberiana), ny 0,5 % dia Bodista, ny 0,1 % no Jiosy ara-pivavahana ary 0,1 % no Hindoa.

Toekarena

Ankapobeny

Toekarena fangaro miankina amin' ny varotra ny toekaren' i Rosia, taorian' ny tetezamita mikorontana avy amin' ny môdelin' ny toekarena sôvietika manara-tetika nandritra ny taompolo 1990. Mifantoka amin' ny loharanon-karena voajanahary betsaka sy isan-karazany misy ao aminy ny ankamaroan' ny asa ara-toekarena ao amin' ilay firenena, indrindra ny solitany sy ny etona voajanahary. Nosokajian' ny Banky Maneran-Tany ho firenena manana fidiram-bola ambony i Rosia, izay firenena man-karena fahasivy lehibe indrindra eran-tany amin' ny harin-karena faobe ary ny fahenina lehibe indrindra amin' ny fampitahana ny fahefa-mividin' ny volany (anglisy: Purchasing power parity -- PPP); amin' ny fepetra sasany, ny toekareny dia laharana fahefatra na fahadimy maneran-tany araka ny fampitahana ny fahefa-mividin' ny volany. Miantoka ny 54 % amin' ny harin-karena faobe ny serivisy, arahin' ny indostria (33 %), fa ny sehatry ny fambolena kosa no kely indrindra, latsaky ny 4 % amin' ny harin-karena faobe. Manana olona ampiasana miisay 70 tapitrisa eo ho eo i Rosia, ka anisan' ny firenena valo manana an' izany betsaka indrindra eran-tany, ary ambany ny taha ôfisialin' ny tsy fananan' asa ao aminy (4,1 %).

I Rosia no firenena mpanondrana entana lehibe indrindra fahatelo ambin' ny folo eran-tany ary faha-21 lehibe indrindra amin' ny fanafarana entana. I Rosia koa dia miankina be amin' ny fidiram-bolan' ny hetra sy ny saram-panondranana ny solitany sy ny etona voajanahary, izay miantoka ny 45 % amin' ny vola miditra amin' ny tetibola federalin' i Rosia tamin' ny Janoary 2022, ary hatramin' ny 60 % amin' ny fanondranana nataony tamin' ny taona 2019. Manana anisan' ny firenena manana trosa ivelany ambany indrindra ao amin' ny firenena matanjaka ara-toekarena, ary manana ny tahirim-bola vahiny fahadimy lehibe indrindra, mihoatra ny 601 lavitrisa dôlara, na dia voageja any ivelany aza ny antsasak' izany, ary vola be no heverina fa lany tamin' ny Ady amin' i Okraina. Anisan' ny ambony indrindra ny tsy fitovian' ny fidiram-bola sy ny harena isan-tokantrano, raha mitaha amin' ny an' ny firenena mandroso hafa, ary misy ny tsy fitovian' ny faritra eo amin' ny lafiny fampandrosoana ara-toekarena.

Taorian' ny folo taona mahery nisian' ny fitomboana ara-toekarena haingana taorian' ny vanim-potoan' ny Firaisana Sôvietika, izay notohanan' ny vidin-tsolika avo lenta sy ny fisandratry ny tahirim-bola vahiny sy ny fampiasam-bola, dia simba ny toekaren' i Rosia noho ny sazy iraisam-pirenena nampiharina tamin' ny taona 2014 taorian' ny Adin' i Rosia sy i Okraina sy ny fanakambanana an' i Krimea ao amin' ny tanin' i Rosia. Taorian' ny fanafihan' ny Rosia an' i Okraina tamin' ny taona 2022, niatrika sazy sy ankivin' ny orinasa ilay firenena, ka lasa firenena iharan' ny sazy be indrindra eran' izao tontolo izao, mba hampitoka-monina ny toekarena rosiana amin' ny rafitra ara-bolan' ny Tandrefana. Ny fiantraikany ratsy aterak' izany dia nampitsahatra ny famoahan' ny governemanta rosiana antontan-kevitra momba ny toekarena nanomboka tamin' ny Avrily 2022. Na dia nitazona ny fahamarinan-toerana sy ny fitomboan' ny toekarena aza i Rosia — vokatry ny fandaniana ara-tafika be sy ny fanjifana isan-tokantrano ary ny fampiasam-bola — dia nihevitra ny mpahay toekarena fa hisy fiantraikany maharitra eo amin' ny toekarena rosiana ny sazy.

Fitaterana

Fehezin' ny Lalamby Rosiana izay tantanin' ny fanjakana ny fitaterana an-dalamby any Rosia. Ny fitambaran' ny halavan' ny lalamby fampiasa mahazatra ao amin' io firenena io no fahatelo lava indrindra eran-tany, mihoatra ny 87 000 km. Tamin' ny taona 2019 dia i Rosia no manana tambajotran' arabe fahadimy lehibe indrindra eran' izao tontolo izao, manana arabe maherin' ny 1,5 tapitrisa km, na dia anisan' ny ambany indrindra eran' izao tontolo izao aza ny hakitroky ny arabe, noho ny ampahany amin' ny velaran-taniny izay midadasika. Ny lalana an-dranomamy anatiny any Rosia no lava indrindra eran-tany, mirefy 102 000 km. Manana seranam-piaramanidina maherin' ny 900 i Rosia, laharana fahafito eran-tany, ka ny seranam-piaramanidina iraisam-pirenen' i Sheremetyevo ao Môsko no be mpampiasa indrindra. Ny seranan-tsambon' i Novorossiysk ao amin' ny Krain' i Krasnodar, manamorona ny Ranomasina Mainty, no seranan-tsambo lehibe indrindra any Rosia.

Angovo

I Rosia no firenena matanjaka indrindra amin' ny angovo. Izy no manana tahirin' etona voajanahary lehibe indrindra, tahirin' arintany faharoa lehibe indrindra, tahirin-tsolitany fahavalo lehibe indrindra, ary ny tahirin-tsista misy molanga lehibe indrindra any Eorôpa. I Rosia ihany koa no mpamokatra etona voajanahary lehibe indrindra eran-tany, mpamokatra etona voajanahary faharoa lehibe indrindra, ary mpamokatra sy mpanondrana solitany faharoa lehibe indrindra. Ny famokarana solitany sy etona voajanahary ao Rosia dia nitarika fifandraisana ara-toekarena lalina tamin' ny Vondrona Eorôpeana, tamin' i Sina, ary tamin' ny firenena tao amin' ny Firaisana Sôvietika sy ny Vondron-Tany Tatsinanana teo aloha. Ohatra, tato anatin' ny folo taona farany, ny anjaran' i Rosia amin' ny totalin' ny tinadin' etona ho an' ny Vondrona Eorôpeana (anisan' izany ny Fanjakana Mitambatra) dia 25 % tamin' ny 2009 ka nitombo ho amin' ny 32 % izany tao anatin' ny herinandro talohan' ny nanafihan' ny Rosiana an' i Okraina tamin' ny Febroary 2022.

Tamin' ny tapaky ny taompolo 2000 dia manodidina ny 20 % ny anjaran' ny sehatry ny solitany sy ny etona voajanahary amin' ny harin-karena faobe, ary tamin' ny taona 2013 dia 20-21 % amin' ny harin-karena faobe. Ny ampahany antohan' ny solitany sy ny etona voajanahary amin' ny fanondranana any Rosia (manodidina ny 50 %) sy ny vola miditra amin' ny tetibola federaly (manodidina ny 50 %) dia lehibe, ary ny hetsiky ny harin-karena faoben' i Rosia dia tena miankina amin' ny vidin' ny solitany sy ny vidin' etona voajanahary, fa ny ampahany amin' ny harin-karena faobe dia ambany lavitra noho ny 50 %. Araka ny fanombanana feno voalohany toy izany navoakan' ny Rosstat, izay sampan-draharahan' ny antontan' isa rosiana, tamin' ny taona 2021, ny ampahany ambony indrindra amin'ny totaly amin' ny sehatry ny solitany sy etona voajanahary ao amin' ny harin-karena faoben' i Rosia — ao anatin' izany ny fitrandrahana, ny fanadiovana, ny fitaterana, ny fivarotana solitany sy etona, ny entana sy ny serivisy rehetra ampiasaina, ary ny hetsika fanohanana rehetra — mitentina 19,2 % tamin' ny taona 2019 ary 15,2 % tamin' ny taona 2020; izany dia azo ampitahaina amin' ny ampahany amin' ny harin-karena faobe any Nôrvezy sy any Kazakstàna, ary ambany lavitra noho ny ampahany amin' ny harin-karena faobe any Arabia Saodita sy any amin' ny Emirata Arabo Mitambatra.

I Rosia no mpamokatra herinaratra fahefatra lehibe indrindra eran-tany. Loharan' angovo lehibe indrindra ny etona voajanahar, miantoka ny antsasany mahery amin' ny angovo fototra rehetra ary ny 42 % amin' ny fanjifana herinaratra. I Rosia no firenena voalohany namolavola angovo nokleary sivily, nanangana toby nokleary voalohany eran-tany tamin' ny taona 1954; mbola mpisava lalana amin' ny teknôlôjian' ny angovo nokleary izy ary heverina ho mpitarika maneran-tany amin' ny reaktera amin' ny neotrôna haingam-piasa. I Rosia no mpamokatra angovo nokleary fahefatra lehibe indrindra eran-tany, izay mahatratra ny ampahefatry ny famokarana herinaratra manontolo. Mikendry ny fanitarana ny anjara asan' ny angovo nokleary sy hampandroso ny teknôlôjia vaovaon' ny reaktera ny pôlitika rosiana momba ny angovo.

Nankatoavin' i Rosia ny Fifanarahana tao Paris tamin' ny taona 2019. Ny fandefasaqna etona mampihiboka hafanana ao amin' ilay firenena no fahefatra be indrindra eran-tany. Ny arintany dia mbola miantoka saika ny ampahadimin' ny famokarana herinaratra (17,64 %). I Rosia no mpamokatra herinaratra fahadimy lehibe indrindra tamin' ny taona 2022, ka ny angovon-drano dia miantoka saika ny ampahadimin' ny famokarana herinaratra (17,54 %). Mbola kely dia kely ny fampiasana sy ny fampivoarana ny angovo azo havaozina hafa, satria i Rosia dia anisan' ny firenena vitsy tsy manana fanohanana matanjaka avy amin' ny governemanta na avy amin' ny ny fanjakana momba ny fanitarana ireo loharanon' angovo ireo.

Fambolena

Ny sehatry ny fambolena ao Rosia dia mandray anjara eo amin' ny 5 % amin' ny fitambaran' ny harin-karena faobe ao amin' ilay firenena, na dia mampiasa eo amin' ny ampahatelon' ny isan' ny mpiasa aza io sehatra io. Ity sehatra ity no manana velaran-tany fahatelo lehibe indrindra eran-tany, amin' ny 1 265 267 km². Na izany aza, noho ny fahasarotan' ny tontolo iainana ao aminy dia eo amin' ny 13,1 % monja amin' ny taniny no atokana ho an' ny fambolena, ary ny 7,4 % fanampiny dia azo volena. Heverina ho anisan' ny sompitr' i Eorôpa ny tany fambolena ao amin' ilay firenena. Maherin' ny ampahatelon' ny velaran-tany fambolena no atokana ho an' ny fambolena vilona, ary ny sisa tavela amin' ny tany fambolena dia ampiasaina hanaovana fambolena indostrialy (tsy hatao sakafo) sy fambolena legioma sy voankazo. Ny voamadinika no vokatra fototra ao amin' ny fambolena rosiana hatramin' izay, izay ampiasana ny antsasaky ny tany fambolena. I Rosia no mpanondrana varimbazaha betsaka indrindra eran-tany, mpamokatra ôrza sy varimainty betsaka indrindra, anisan' ny mpanondrana katsaka sy menaka tanamasoandro, ary mpamokatra zezika voalohany indrindra koa izy.

Mahita ny mpandinika maro momba ny fampifanarahana ny fambolena amin' ny fiovan' ny toetany fa hitondra tombontsoa lehibe ho an' ny fambolena rosiana ny sisa amin' ny taonjato faha-21 satria mitombo ny velaran-tany azo volena any Siberia, izany dia mety hitarika fifindra-monina anatiny sy ivelany mankany amin' io faritra io.

Jono

Noho ny morontsiraka midadasika manamorona ny ranomasimbe telo sy ranomasina an-tsisin-tany roa ambin' ny folo, dia mitazona ny laharana fahenina eran-tany amin' ny indostrian' ny jono i Rosia; trondro efa ho 5 tapitrisa taonina no azo tamin' ny taona 2018. Any no misy ny kaviara tsara indrindra eran-tany, atao hoe beloga (beluga); ary izy no mamokatra ny ampahatelon' ny trondro am-bifotsy rehetra, ary ny ampahefatry ny trondro vao sy trondro nampangatsiahina eran-tany.

Siansa sy teknôlôjia

Nandany manodidina ny 1 % amin' ny harin-karena faobeny i Rosia tamin' ny fikarohana sy ny fampandrosoana tamin' ny taona 2019, izany no mahatoga azy ho ny firenena manana tetibola fahafolo avo indrindra eran-tany. Izy koa dia laharana fahafolo maneran-tany amin' ny isan' ny famoahan-boky aman-gazety siantifika tamin' ny taona 2020, miaraka amin' ny lahatsoratra 1,3 tapitrisa any ho any. Nanomboka tamin' ny taona 1904 dia nomena Loka Nobel ny Sôvietika sy Rosiana miisa 26, amin' ny fizika, ny simia, ny fitsaboana, ny toekarena, ny literatiora ary ny fandriam-pahalemana. Laharana faha-60 ao amin' ny Global Innovation Index i Rosia tamin' ny taona 2024, nidina izany taha mitaha amin' ny faha-45 tamin' ny taona 2021.

Hatramin' ny andron' i Nikolay Lobachevsky, izay nisava lalana ny jeômetria tsy eoklidiana, sy i Pafnuty Chebyshev, izay mpampianatra malaza, dia lasa anisan' ny nalaza indrindra eran-tany ny mpahay matematika rosiana. I Dmitry Mendeleev no namorona ny tabilao periôdika, izay rafitra fototry ny simia môderina. Sivy ny mpahay matematika sôvietika sy rosiana nahazo ny medaly Fields. i Grigori Perelman dia nomena ny voalohany amin' ny Clay Millennium Prize Problems Award noho ny porofo farany nomeny momba ny vinavinan' i Poincaré tamin' ny taona 2002, sy ny medaly Fields tamin' ny taona 2006.

Anisan' ny mpamorona ny fampielezam-peo (radiô) i Aleksander Popov, fa mpiara-mpamorona ny lazera sy ny mazera kosa i Nikolai Basov sy i Aleksander Prokhorov. Nandray anjara lehibe teo amin' ny sehatry ny fampitohizana vita amin' ny saika mpampita aratra i Oleg Losev, ary nahita ny roalahiny (diôdy) mandefa hazavana. Heverina ho anisan' ny mpanorina ny jeôsimia sy ny biôjeôsimia ary ny radiôjeôlôjia i Vladimir Vernadsky. Fantatra amin' ny fikarohana mpisava lalana momba ny hery fiarovan' ny vatana (imonôlôjia) i Élie Metchnikoff. Malaza indrindra amin' ny asany momba ny fepetra fifehazana fihetsika i Ivan Pavlov. Nandray anjara fototra tamin' ny sehatra maro momba ny fizika teôrika i Lev Landau.

Fanta-daza indrindra amin' ny fahafantarana ny foibe niandohan' ny zavamaniry ambolena i Nikolai Vavilov. Fantatra indrindra amin' ny lisenkôisma i Trofim Lysenko. Mpahay siansa sy mpamorona rosiana malaza maro no nifindra monina. Mpisava lalana amin' ny fanamboarana fiaramanidina i Igor Sikorsky. I Vladimir Zworykin no mpamorona ny fampitana fahitalavitra ikônpôskôpy sy kineskôpy. Olo-malaza amin' ny sehatry ny biôlôjian' ny fivoarana miandalana i Theodosius Dobzhansky. Anisan' ny mpiaro ny teôrian' ny Big Bang i George Gamow.

Fikarohana eny amin' ny habakabaka

Ny Roscosmos no misahana ny habakabaka ao Rosia. Ny zava-bitan' ilay firenena eo amin' ny sehatry ny teknôlôjian' ny habakabaka sy ny fikarohana eny amin' ny habakabaka dia azo tsapain-tanana noho ny asan' i Konstantin Tsiolkovsky, rain' ny astrônaotika teôrika, izay nanome aingam-panahy ny injeniera malazan' ny sambondanitra sôvietika, toa an' i Sergey Korolyov sy i Valentin Glushko ary ny maro hafa, izay nandray anjara amin' ny fahombiazan' ny fandaharan' asa sôvietika moba ny habakabaka tany am-piandohan' ny "hazakazaka eny amin' ny habakabaka" sy ny sisa.

Tamin' ny taona 1957 no nandefasana ny zanabolana voalohany miodina amin' ny Tany, ny Sputnik 1. Nahomby ny fitsangatsanganan' olombelona voalohany eny amin' ny habakabaka nataon' i Yuri Gagarin tamin' ny taona 1961. Nanaraka an' izany ny firaketana momba ny fikarohana ana habakabaka maro hafa sôvietika sy rosiana. Tamin' ny taona 1963 dia i Valentina Tereshkova no vehivavy voalohany sy zandriny indrindra tonga teny amin' ny habakabaka, rehefa namita iraka irery nandritra ny fanirahana Vostok 6. Tamin' ny taona 1965 dia i Alexei Leonov no olona voalohany nitarika fitsangatsanganana ana habakabaka, nivoaka ny kapsiolan-kabakabaka nandritra ny Voskhod 2.

Tamin' ny taona 1957 dia ilay alika Laika no biby voalohany teny amin' ny habakabaka nanodidina ny Tany, tao anaty zanabolana Sputnik 2. Tamin' ny taona 1966 dia i Luna 9 no sambondanitra voalohany afaka nipetraka tsy nisy fahasimbana teo ambony zava-mitsingevana eny an-danitra, teny amin' ny Volana izany. Tamin' ny taona 1968 dia nitondran' i Zond 5 ny zavamananaina voalohany avy eto amin' ny Tany (sokatra roa sy zavamananaina hafa) mba hihodidina ny Volana. Tamin' ny taona 1970, i Venera 7 no sambondanitra voalohany nipetraka teo amin' ny planeta hafa, i Venosy. Tamin' ny taona 1971, i Mars 3 no sambondanitra voalohany nipetraka teo amin' ny planeta Marsa. Nandritra io vanim-potoana io ihany, i Lunokhod 1 no zanabolana mpandehandeha ho an' ny fikaroka eny amin' ny habakabaka, fa i Salyut 1 kosa no toby ana habakabaka voalohany eran-tany.

Nanana satelita miasa miisa 172 teny amin' ny habakabaka i Rosia tamin' ny Avrily 2022, ka izany no fahatelo betsaka indrindra eran-tany. Teo anelanelan' ny sidina farany tamin' ny prôgrama Space Shuttle (amerikana) tamin' ny taona 2011 sy ny iraka voalohany nataon' ny ekipan' ny SpaceX (amerikana) tamin' ny taona 2020, ireo fioze Soyuz no hany fiara afaka nitondra ny mpanamory sambondanitra ho any amin' ny International Space Station (na ISS). I Luna 25, izay natomboka tamin' ny Aogositra 2023, no voalohany tamin' ny prôgrama fikarohana Luna-Glob Moon.

Fizahàn-tany

Araka ny filazan' ny World Tourism Organization dia i Rosia no firenena fahenina ambin' ny folo be mpitsidika indrindra eran' izao tontolo izao, ary firenena fahafolo be mpitsidika indrindra any Eorôpa, tamin' ny taona 2018, izay nahitana mpitsidika maherin' ny 24,6 tapitrisa. Araka ny filazan' ny Rosturisma dia nahatratra 24,4 tapitrisa ny isan' ny fitsangatsanganana nataon' ny teratany vahiny tany Rosia tamin' ny taona 2019. Nahatratra 11,6 lavitrisa dôlara ny vola azo tamin' ny fizahàn-tany iraisam-pirenena rosiana tamin' ny taona 2018. Tamin' ny taona 2019 dia ny fitsangatsanganana sy ny fizahàn-tany dia manodidina ny 4,8 % amin' ny fitambaran' ny harin-karena faobe ao amin' ilay firenena. Taorian' ny areti-mifindra COVID-19 dia nihena be ny fizahàn-tany tamin' ny taona 2020, ka maherin' ny 6,3 tapitrisa fotsiny ny vahiny mpitsidika.

Ny lalan' ny fizahàn-tany lehibe ao Rosia dia ahitana ny fandehanana manodidina ny Zolotoye koltso Rossii ("Peratra volamenan' i Rosia") (toerana any avaratra-atsinanan' i Môsko, eo anelanelan' ny ony Volga sy ny renirano Klyazma), lalana andalovana sy itsidihana ny tanàn-dehibe rosiana tranainy; fitsangantsanganana eny ambonin' ny ony sy renirano lehibe toa an' i Volga; fandehanana eny amin' ny tandavan-tendrombohitra toy ny Tandavan-tendrombohitra Kaokazy, ary mandeha amin' ny Lalamby Transsiberiana Lehibe (rosiana: Транссибирская магистраль / Transsibirskaya Magistral'). Anisan' ny toerana malaza sy be mpitsidika indrindra ao Rosia ny Kianja Mena (rosiana: Красная площадь / Krasnaya ploshchad'), ny Lapan' i Peterhof (rosiana: Петерго́ф / Petergóf), ny Kazan Kremlin (rosiana: Казанский кремль / Kazanskiy kreml), ny Troitsye-Sergiyeva Lavra (rosiana: Троице-Сергиева лавра / Troitsye-Sergiyeva lavra) ary ny Farihy Baikal.

I Môsko, renivohitra onenan' ny olona avy amin' ny firenena rehetra sy ivo manan-tantaran' ilay firenena, dia tanàna ngeza dia ngeza sady môderina; mitazona ny maritrano klasika sy tamin' ny vanim-potoana sôvietika izy io ary ahitana ny zavakanto avo lenta, balety malaza eran-tany, ary trano avo mijoalajoala môderina. I Saint Petersburg, renivohitrty ny Empira Rosiana taloha, dia malaza amin' ny maritrano klasika, ny katedraly, ny tranombakoka sy teatra, alina fotsy, ny reniranony ary ny lakandranony maro. Malaza maneran-tany i Rosia noho ny tranombakoka manankarena, toy ny Tranombako-Panjakana Rosiana (rosiana: Gossudarstvyenniy Russkiy muzey), ny Fitokana-monim-Panjakana (rosiana: Gossudarstvyenniy Ermitazh), ary ny Galeriam-Panjakana Tretiakov (rosiana:Gosudarstvennaya Tretyakovskaya Galereya); ary ho an' ny teatra toa ny Bolshoi sy ny Mariinsky. Ny Kremlin ao Môsko (rosiabna: Moskovskiy Kremlʹ) sy ny Katedraly Masindahy Vasily (rosiana: Sobor Vasiliya Blazhennogo) dia anisan' ny zava-boaorina ngeza ara-kolontsaina ao Rosia.

Jereo koa

Firenena ao Azia:

Afganistàna - Arabia Saodita - Armenia - Azerbaijàna - Bangladesy - Bareina - Botàna - Broney - Emirata Arabo Mitambatra - Filipina - Iemena - India - Indônezia - Iràka - Iràna - Israely - Japàna - Jôrdania - Kambôdia - Katara - Kazakstàna - Kirgizistàna - Kôety - Kôrea Atsimo - Kôrea Avaratra - Laôsy - Libàna - Maldiva - Malezia - Mianmara - Môngôlia - Nepaly - Ômàna - Ozbekistàna - Pakistàna - Palestina (fanjakana) - Rosia - Sina - Singaporo - Siria - Srilanka - Tailandy - Taioàna - Tajikistàna - Torkia - Torkmenistàna - Vietnamy.

Firenena ao Eorôpa:

Albania - Alemaina - Andôra - Aotrisy - Belzika - Bielôrosia - Bolgaria - Bôsnia-Herzegôvina - Danemarka - Espaina - Estônia - Fanjakana Mitambatra - Finlandy - Frantsa - Grisia (na Gresy) - Hôngria (na Hongaria) - Irlanda - Islandy - Italia - Jeôrjia - Kipra (na Sipra) - Krôasia (na - Krôatia) - Letônia - Liktenstaina - Litoania - Loksemborga - Masedônia Avaratra (na Makedônia Avaratra)- Malta - Môldavia - Môntenegrô - Nederlandy - Nôrvezy - Okraina - Pôlônia - Pôrtogaly - Tsekia - Romania - Rosia - San-Marîno - Serbia - Slôvakia - Slôvenia - Soeda - Soisa - Tsekia - Vatikàna.

Kôntinenta eto an-tany

Afrika
Amerika (Amerika Avaratra - Amerika Atsimo)
Azia
Eorôpa
Ôseania
Antarktika

Mbola ambangovangony ity lahatsoratra ity ary tokony hofenoina.

Azonao atao ny mandray anjara eto amin'ny Wikipedia amin'ny alàlan'ny fanitarana azy.
Jereo koa ny pejy Ahoana ny manao takelaka rehefa te-hijery hoe ahoana no fanaovana azy.

Tsiahy

↑ ((ru))http://www.gks.ru/bgd/free/b09_00/IssWWW.exe/Stg/d06/8-0.htm, Jiona 2009 ↑ ((en)) UNDP ↑ "Russia". Encyclopedia Britannica. Retrieved 2008-01-31 ↑ Avy amin'i Glenn E. Curtis (ed.) (1998). "Russia: A Country Study: Kievan Rus' and Mongol Periods". Washington, DC: Federal Research Division of the Library of Congress. Retrieved 2007-07-20. ↑ "Russian Federation" (PDF). Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Retrieved 24 February 2008. ↑ Sciolino, E. (21 December 1993). "U.S. is abandoning 'shock therapy' for the Russians". The New York Times. Retrieved 20 January 2008. ↑ Aslund A. "Russia's Capitalist Revolution" (PDF). Retrieved 28 March 2008. ↑ Treisman, D. "Is Russia's Experiment with Democracy Over?". UCLA International Institute. Retrieved 31 December 2007. ↑ Stone, N (4 December 2007). "No wonder they like Putin". The Times (UK). Retrieved 31 December 2007.

[1] ((ru))http://www.gks.ru/bgd/free/b09_00/IssWWW.exe/Stg/d06/8-0.htm, Jiona 2009

[2] ((en)) UNDP

[3] "Russia". Encyclopedia Britannica. Retrieved 2008-01-31

[4] Avy amin'i Glenn E. Curtis (ed.) (1998). "Russia: A Country Study: Kievan Rus' and Mongol Periods". Washington, DC: Federal Research Division of the Library of Congress. Retrieved 2007-07-20.

[5] "Russian Federation" (PDF). Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Retrieved 24 February 2008.

[6] Sciolino, E. (21 December 1993). "U.S. is abandoning 'shock therapy' for the Russians". The New York Times. Retrieved 20 January 2008.

[7] Aslund A. "Russia's Capitalist Revolution" (PDF). Retrieved 28 March 2008.

[8] Treisman, D. "Is Russia's Experiment with Democracy Over?". UCLA International Institute. Retrieved 31 December 2007.

[9] Stone, N (4 December 2007). "No wonder they like Putin". The Times (UK). Retrieved 31 December 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]