Jodaisma

Menorah (jiro fito sampana) tao amin'ny Tempolin'i Jerosalema (famerenana ny endriny)

Ny jodaisma dia endriky ny fivavahan'ny Israelita taorian'ny faharavan'ny Tempolin'i Jerosalema (taona 587 Ttal. J.K.) sy taorian'ny fahababoan'ny Jiosy avy tany Babilona (587 - 538 tal. J.K.). Ny jodaisma dia finoana an'Andriamanitra tokana atao hoe Iahveh. Jiosy no fiantsoana ny mpino ao amin'io fivavahana io. Dimy ambin'ny folo tapitrisa no isan'ny Jiosy manerana izao tontolo izao ary fito tapitrisa amin'ireo no mipetraka any Israely. Isan'ireo finoana nolovana tamin'i Abrahama izy ka atao hoe "finoana abrahamika" sahala amin'ny kristianisma sy ny finoana silamo.

Kintan'i Davida

Milaza ny Jiosy fa ny fivavahany dia avy amin'i Abrahama (izay atao hoe rain'ny mino) sy amin'i Mosesy na Môizy (mpadahatra ny lalàn'i Israely). Ny Tanakh no Soratra Masin'ny jodaisma izay mirakitra ny Lalàna voasoratra (Torah) izay nambaran'Andriamanitra tamin'i Mosesy amin'ny ankamaroany teo amin'ny tendrombohitra Sinay (na Sinaia). Misy koa ny Lalàna am-bava atao hoe Misnà izay manazava ny Lalàna voasoratra, izay voatahiry ao amin'ny Talmoda, asa soratra nataon'ny manampahaizana jiosy, ka ny fandraiketana an-tsoratra izany dia vita tamin'ny taonjato faha-6 taor. J.K.

Ankapobeny

Tantaran'ny jodaisma

Araka ny Baiboly dia i Abrahama razamben'ny Hebreo no rain'ny fivavahana jiosy. Notarihin'i Mosesy ny vahoaka hebreo ka niala avy tany Egipta izay nanandevozana azy ireo. Niforona avy amin'izany ny vahoakan'i Israely. Fotoana fohy taorian'ny fiaingaany dia nanolotra lalàna i Mosesy, dia ny Didy Folo, izay azony tamin'Andriamanitra teo amin'ny tendrombohitra Sinay (na Sinaia). Rehefa tonga teo amin'ny tany Kanaana izy ireo dia niroborobo hatramin'izay ka hatramin'ny fandravan'ny Romana azy ireo tamin'ny taona 70 taor. J.K. Ny fanompoampivavahana ao amin'ny Tempolin'i Jerosalema izay anatanterahana sorona dia nosoloana fanompoampivavahana ao amin'ny sinagoga izay trano fanaovana vavaka fa tsy fanaovana sorona.

Finoana sy fitsipika ary fanompoam-pivavahana

Ny Lalàna

Ny Lalàna voasoratra, ny Tanakh (Baiboly jiosy), no loharano fototry ny fivavahana jiosy. Ao no ahitana ny Torah. Ao no ahitana ireo fitsipiky ny fiainam-pivavanana teo amin'i Israely. Ao koa no misy ireo soratra momba ny fiavian'izao tontolo izao sy ny tantaran'i Israely ary ny fampianarana momba ny fitondran-tena tokony hananan'ny vahoaka jiosy. Misy koa ny Lalàna am-bava izay voarakitra an-tsoratra ao amin'ny Talmoda, izay manome ny fanazavana ilaina amin'ny fampiharana ny didin'ny Torah.

Ny finoana

Ny tenim-pinoana lehibe ao amin'ny jodaisma dia ireto:

• Tokana Andriamanitra sady izy no mpahary izao tontolo izao;
• I Mosesy no lehibe indrindra amin'ny mpaminany rehetra, izay nandray avy amin'Andriamanitra ny Lalàna izay mifehy ny fiarahamonina sy ny fivavahana jiosy.
• Handefa Mesia Andriamanitra,araka ny efa nambaran'Andriamanitra tamin'ny mpaminany mialoha, mba hamerina indray ny fanjakan'Andriamanitra.

Ny andro tokony tandremana

Ireto avy ireo andro tokony hotandremana ao amin'ny tetiandro litorjika jiosy:

• ny sabata (hebreo: שָׁבַת / Shabbat)
• ny fetin'ny fivahiniana masina;
• ny paska jiosy (hebreo: פֶּסַח / Pesakh): ahatsiarovana ny fivoahan'ny Zanak'i Israely avy tany Egipta;
• ny pentekosta (hebreo: שבועות / Shavuot)
• ny fetin'ny tabernakely na fetin'ny trano tomboka (hebreo: חַג הַסֻּכּוֹת / Hag haSukkot): ahatsiarovana ny fivahiniana mandritra ny 40 taona tany an-tany efitra taorian'ny fivoahana avy tany Egipta.

Ny andro fankalazana ifandian-kanina dia ny andron'ny taom-baovao (hebreo: רֹאשׁ הַשָּׁנָה/ rosh hashanah) sy ny andron'ny famelan-keloka (hebreo: יוֹם כִּיפּוּר / Yom kippur) izay atokana manontolo amin'ny vavaka sy ny fifadian-kanina.

Ny litorjia dia mandidy fotoam-panompoana telo isan'andro. Ny sabata sy ny anfro firavoravoana dia misy fotoam-panompoana iray fanampiny atao amin'ny maraina.

Jereo koa:

• Jiosy
• Tanakh
• Torah
• Jodaisma rabinika