Ratsy

Ny ratsy dia hevitra mifandray amin' ny zava-mitranga rehetra nahy na tsy nahy, amin' ny fitondran-tena na amin' ny toe-javatra heverina fa manimba na mandrava na tsy araka ny fitsipi-pitondran-tena, izay loharanon' ny fijaliana ara-môraly na ara-batana.

Hevitra tsy afaka misy sy azo eritreretina ny ratsy raha tsy ampifandraisina amin' izay mifanohitra aminy: dia ny tsara izany. Miteraka fanontaniana isan-karazany ny ratsy, izay hita koa ao amin' ny fedrà sy ny teôlôjia ary ny filôzôfia. Izany dia midika fa tokony hoeritreretina, momba ny saham-pampiharana an' io hevitra io, ny fomba fiasa isan-karazany hahazoana ny tian-kambara: Avy amin' ny fijaliantsika ara-batana ve ny ratsy? Ara-môraly ve izany satria mahakasika ny fahotana? Ny ratsy metafizika ve izany, izany hoe io fahorian' ny olombelona manoloana ny tsy fahatanterahany io?

Ao amin' ny fivavahana

Ao amin' ny fivavahana abrahamika

Ahoana no ahafahan' ny ratsy misy eo amin' izao rehetra izao izay fehezin' ny Andriamanitra fara tampony, Andriamanitra izay sady tsara no mahery indrindra? Io no olana apetraky ny teôlôjia kristiana, dia ny fampihavanana ny fisian' ny ratsy iainana sy ny fisian' ny Andriamanitry ny hatsarana tsy manam-petra. Ny tsangan-kevitr' i Aogostino avy any Hipôna sy ny an' i Tômasy avy any Akoino dia nisy fiantraikany maharitra amin' ny fehin-kevitra nentin' ny kristianisma mahakasika ny olana momba ny ratsy.

Raha manoro hevitra, momba ny fijaliana tsy mendrika an' ilay mpaminany, ny Testamenta Taloha, ao amin' ny Bokin' i Jôba, fa ny lalan' Andriamanitra dia zava-miafina ary tsy takatry ny sain' ny olombelona, i Aogostino sy i Tômasy avy any Akoino kosa dia mampifanaraka ny finoana kristiana momba ny fisian' ny Andriamanitra be indrafo sy ny fisian' ny ratsy amin' ny zavatra rehetra. Amin' i Aogostino dia tsy Andriamanitra no namorona ny ratsy. Fahabangan' ny tsara na tsy fisian' ny tsara ny ratsy, toy ny haizina izay tsy nona fa tsy fisian' ny mazava. Mety hitranga anefa ny fahaverezana tsikelikelin' ny hatsaran' ny zavatra noforonina iray, izay tsara tamin' ny voalohany, ary mety hitranga koa ny fipoiran' ny ratsy rehefa miala amin' ny hatsarana tonga lafatra ny zavaboary manana safidy malalaka, indrindra fa ny anjely sy ny fanahy ambany toy ny demony sy ny olombelona izay miala amin' ny fahatsarana tongalafatra ka misafidy ny ambaratongam-pahatsarana ambany kokoa.

Ankoatra izany dia azo mpihavana amin' ny tsara ny zavatra miseho amin' ny voalohany ho ratsy raha heverina ny mandrakizay, satria ny zava-drehetra dia tsara amin' ny fomba fijery ny mandrakizay izay an' Andriamanitra.

Amin' ny fivavahana hafa

Nametraka ny olan' ny ratsy amin' ny fomba hafa ny fivavahana hafa. Ohatra, ny sasany amin' izy ireo dia mifototra amin' ny fandavana ny fisian' ny ratsy na amin' ny fananan' Andriamanitra hery tsy hay tohaina. Amin' ny hindoisma dia tsy manam-pisiana tena izy ny ratsy, fa ao anatin' ny tontolon' ny nofinofy. Amin' ny zôrôastrisma sy ny manikeisma dia avy amin' ny andriamanitra iray, izay tsy maintsy iadian' ny andriamanitry ny tsara, ny ratsy.

Ao amin' ny filôzôfia

Ao amin' ny filôzôfia taloha

Tokony ho tsaroana fa ny filôzôfia tamin' ny Andro Taloha dia nanome valiny ho an' ny olan' ny ratsy izay miantehitra amin' ny fiheverana ny tsy fahafaha-misy araka ny lôjika: ny ratsy dia vokatry ny tsy fahafantaran' ny olona izay manao ratsy na mizaka ny ratsy, izay tsy mahalala ny filaminana misy eo amin' izao tontolo izao. I Platôna, ao amin' ny asasorany mitondra ny lohateny hoe Θεαίτητος / Theaitêtos, dia nanaisotra ny ratsy ho ao amin' ny sehatry ny Hevitra, satria mifandray amin' ny vatana simban' ny matiera ny ratsy.

Ao amin' ny filôzôfia tamin' ny andron' ny Fahazavana

Mbola hita ao amin' i Leibniz (ao amin' ny asasorany atao hoe Theodicea) io fiarovana an' Andriamanitra ho tsy manan-tsiny io, izay mahatonga azy ho anton' ny firindran' izao tontolo izao: raha tsy misy ny ratsy dia ho lavorary loatra izao tontolo izao; nefa Andriamanitra irery ihany no afaka ny ho lavorary na tongalafatra. Noho izany dia afaka mandefitra ny tsy fahalavorariana vitsivitsy Andriamanitra sady misy zavatra tsy ampy amin' ny firindran' ity tontolo ity izay tiany ho toy izany: i Leibniz dia manohana ny filazana fa voafetra amin' ny tontolo afaka misy araka ny lôjika ny hery mpamorona ananan' Andriamanitra, ary, araka ny lôjika dia singa ilaina ho an' ny tontolo tsara indrindra amin' ny tontolo rehetra afaka misy ny ratsy.

Ao amin' ny filôzôfia ankehitriny

Nandritra ny vanim-potoan' ny Fahazavana, ny mpandinika mpisalasala (skeptika) toa an' i Voltaire sy i David Hume dia nandà ny fiheverana ny fanaintainana sy ny fijalian' ny olombelona ho azo hamarinina amin' ny alalan' ny drafitr' Andriamanitra feno hatsaram-panahy izay ahitana izany fanaintainana sy fijaliana izany ho ampahany manan-danja. I Nietzsche anefa dia namerina ny hevitra momba ny fisian' ny andriamanitra afaka misaina sy afaka manao ratsy tsy misy fisalasalana na fitserana, izay tsy mikatsaka afa-tsy ny hanome fahafaham-po ny sitrapony sy ny fiandrianany amin' ny toe-javatra rehetra, amin' ny alalan' ny fanaovany ny tsara na ny ratsy (Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik).