Testamenta Vaovao

Ny Testamenta Vaovao dia fizaràna faharoa ao amin' ny Baiboly kristiana, izay voasoratra taorian' ny nahaterahan' i Jesoa Kristy. Izy no mirakitra ny tantaram-piainan' i Jesoa sy ny fampianarana nataony, araka ny finoan' ny Kristiana, sy ny tantaran' ny fiforonan' ny fiangonana kristiana voalohany. Tsy anisan' ny Baiboly hebreo ny Testamenta Vaovao. Voasoratra tamin' ny taonjato voalohany taor. J.K. ny Testamenta Vaovao, izay fitambarana boky 27 azo sokajina ho efatra: Filazantsara na Evanjely na Vaovao Mahafaly (miisa 4), Asan' ny Apôstôly (miisa 1), Epistily (miisa 21), ary Apôkalipsy (miisa 1).

Fiforonan-teny

Ny hoe Testamenta Vaovao dia fanagasiana ny teny latina Novum Testamentum izay fandikana ny teny grika hoe Ἡ Καινὴ Διαθήκη / Hê Kainề Diathếkê, izay midika hoe "fanekena vaovao", "fifanarahana vaovao" na koa "fanekem-pihavanana vaovao". Azo adika ara-bakiteny hoe "fanekem-pihavanana taloha" ny Testamenta Taloha.

Fizaràn' ny Testamenta Vaovao

Misokajy efatra ny boky ao amin' ny Testamenta Vaovao, dia ny Filazantsara (atao hoe koa Vaovao Mahafaly na Evanjely, miisa efatra), ny Asan' ny Apôstôly (boky iray), ny Epistily (miisa 21) ary ny Apôkalipsy (boky iray). Nisy ireo olona nanoratra testamenta izay tsy noraisina ho kanôna, ka ireo no atao hoe testamenta apôkrifa.

Filazantsara, Evanjely na Vaovao Mahafaly

Misy efatra ny Filazantsara na Evanjely na Vaovao Mahafaly, dia ireto izany:

Filazantsara araka an' i Matio (nosoratana teo anelanelan' ny taona 70 sy 90);
Filazantsara araka an' i Marka (nosoratana teo anelanelan' ny taona 60 sy 75);
Filazantsara araka an' i Lioka (nosoratana teo anelanelan' ny taona 70 sy 100);
Filazantsara araka an' i Jaona (nosoratana teo anelanelan' ny taona 80 sy 110);

Atao hoe Filazantsara sinôptika ny Filazantsara telo voalohany satria mitovitovy sy mifameno ny zavatra lazainy. Matetika ny teny hoe Filazantsara na Vaovao Mahafaly dia entina hanondroana ny Testamenta Vaovao manontolo.

Marihina fa ny anaran' ny boky ao amin' ny Baiboly prôtestanta amin' ny teny malagasy ireo naseho eo ambony ireo. Ny Baiboly katôlika amin' ny teny malagasy dia mampiasa ny hoe Vaovao Mahafaly ho solon' ny hoe Filazantsara ary ny anaran-tsamirery ao amin' ny anaran' ny boky dia ialohavan' ny hoe Masindahy izay hafohezina amin' ny hoe Md. Ireto ny anaran' ny boky ao amin' ny Baiboly katôlika:

ny Vaovao Mahafaly nosoratan' i Masindahy Matio,
ny Vaovao Mahafaly nosoratan' i Masindahy Marka,
ny Vaovao Mahafaly nosoratan' i Masindahy Lioka
ary ny Vaovao Mahafaly nosoratan' i Masindahy Joany.

Maro ny nanoratra filazantsara izay tsy voaray ho ao amin' ny Baiboly kristiana: ireo no atao hoe filazantsara apôkrifa na evanjely apôkrifa.

Ny Asan' ny Apôstôly

Ny Asan' ny Apôstôly dia mitantara ny fiainan' ny fiangonana kristiana tany am-piandohana. Tohin' ny Filazantsara araka an' i Lioka izy. Maro koa ny nanoratra boky atao hoe "Asan' ny Apôstôly" na "Asa" nefa io iray io ihany no noraisina ho kanônika. Ireo no atao hoe Asan' ny Apôstôly apôkrifa.

Ny Epistily

Misy 21 ny isan' ny epistily izay azo sokajina roa, dia ireo izay nosoratan' i Paoly sy ireo izay nosoratan' ny Apôstôly hafa, izay atao hoe Epistily katôlika.

Epistily nosoratan' i Paoly

Ny Epistily ho an' ny Hebreo (na Hebrio) dia iarahan' ny mpikaroka maro manaiky fa tsy nosoratan' i Paoly. Ireto kosa ireo izay atao hoe nosoratany na dia misy aza ny fanoherana ny maha an' i Paoly ny fanoratana ny sasany (jereo: Pseodepigrafan' ny Testamenta Vaovao):

Epistily ho an' ny Rômana na Rômanina
Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana na Kôrintianina
Epistily faharoa ho an' ny Kôrintiana na Kôrintianina
Epistily ho an' ny Galatiana na Galatianina
Epistily ho an' ny Efesiana na Efezianina
Epistily ho an' ny Filipiana na Filipianina
Epistily ho an' ny Kôlôsiana na Kôlôsianina
Epistily voalohany ho an' ny Tesalôniana na Tesalônisianina
Epistily faharoa ho an' ny Tesalôniana na Tesalônisianina
Epistily voalohany ho an' i Timôty na Timôte
Epistily faharoa ho an' i Timôty na Timôte
Epistily ho an' i Titosy na Tito
Epistily ho an' i Filemôna.

Epistily katôlika

Ny Epistily katôlika dia epistily nosoratana ho an' ny olon-drehetra na ny fiangonana rehetra tsy an-kanavaka fa tsy ho an' olona na fiangonana manokana. Ireto avy ireo epistily ireo:

Ny hoe katolika eto dia midika hoe "ho an' ny olon-drehetra", "ho an' ny fiangonana rehetra tsy an-kanavaka".

Misy epistily hafa izay tsy voaray ao anatin' ny Baiboly kristiana izay atao hoe epistily apôkrifa.

Ny Apôkalipsin' i Joany

Ny Apôkalipsin' i Joany izay tsorina amin' ny hoe Apôkalipsy na Apôkalipsa, dia boky farany ao amin' ny Testamenta Vaovao ao amin' ny Baiboly kristiana. Ampiana ny anaran' i Joany (na Jaona) ny anaran' io boky io satria maro ny nanoratra apôkalipsy izay tsy voaray ho ao amin' ny Baiboly. Atao hoe apôkalipsy apôkrifa izy ireo.

Jereo koa

Rohy ivelany

Raha hamaky ny Testamenta Vaovao amin' ny teny grika: tsindrio eto: http://www.opentext.org/texts/NT.html