Fitsanganan-ko velona

Avy amin'i Wikipedia
Fahitan' i Ezekiela ny amin' ny Lohasahan' ny taolana maina, sary nataon' i Gustave Doré (1866)

Ny fitsanganan-ko velona na fitsangana amin' ny maty dia ny fiverenan' ny efa maty ho velona indray, indrindra ho amin' ny fiainana mandrakizay. Mino ny fitsanganan-ko velona ny Kristiana sy ny Silamo. Misy ampahany amin' ny mpanaraka ny fivavahana jiosy no tsy mino ny fitsanganana amin' ny maty, isan' izany ny Sadoseo (na Sadoseanina). Efa nahitana taratra ny finoana ny fitsanganan-ko velona ny fivavahana zôrôastriana sy ny fivavahana tany Egipta taloha. Ny fivavahana any Azia Atsinanana ankehitriny koa dia ahitana firesahana ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty.

Fitsanganan-ko velona araka ny fivavahana taloha[hanova | hanova ny fango]

Araka ny fivavahana tany Afovoany Atsinanana[hanova | hanova ny fango]

Ny fiheverana ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty dia hita ao amin' ny soratry ny fivavahana taloha tany Afovoany Atsinanana. Ny soratra vitsy tao amin' ny fivavahan' ny Egiptiana sy ny Kanaanita dia miresaka an-kolaka ny amin' ny fahafatesana sy ny among us fitsanganan' ny andriamanitra toa an' i Ôsirisy sy i Baala. I Sir James Frazer, ao amin' ny bokiny The Golden Bough dia mitatitra ny amin' ireo andriamanitra maty avy eo teraka indray ireo, nefa maro amin' ireo ohatra ireo, araka ny mpandinika maro, no tsy manova endrika ny soratra loharano. I Tryggve Mettinger dia manohana, ao amin' ny bokiny vao nivoaka tsy ela, fa ny fitsanganana sy ny fiverenana amin' ny fahavelomana dia zava-dehibe amin' ny andriamanitra Baala (Baal), Melkarta (Melqart), Adônisy (Adonis), Esmona (Eshmun), Ôsirisy (Osiris) ary Domozy (Dumuzi).

Araka ny fivavahan' ny Grika taloha[hanova | hanova ny fango]

A amin' ny fivavahana grika taloha, nisy lehilahy sy vehivavy vitsivitsy izay nanjary tsy mety maty ara-batana rehefa nitsangana tamin' ny maty. I Asklepiôsy dia novonoin' i Zeosy, mba hatsangana amin' ny maty sy hovana ho andriamanitra lehibe. i Akileôsy, rehefa avy nisy namono, dia nesorin' i Tetisy, andriamanibavy reniny, avy tao amin' ny afom-pandevenana azy, ka nentina tany Leokê na tao amin' ny Saha Elisea na tao amin' ireo Nosin' ny Olontsambatra mba ho lasa tsy mety maty. I Memnôna, izay novonoin' i Akileôsy, dia toa nitovy amin' izany koa. I Alkmena, i Kastôro, i Heraklesy ary i Melikertesy dia isan' ireo olona izay indraindray heverina ho nitsangan-ko velona ho lasa tsy mety maty ara-batana. Araka an' ny Tantara nosoratan' i Herôdôtôsy, tamin' ny taonjato faha-7 tal. J.K. ny olonkendry Aristeasy avy any Prôkônesôsy dia hita maty, rehefa avy nanjavona tsy hita ny avy tao amin' ny efitrano nihidy tamin' ny fanalahidy. Taty aoriana dia hita izy, tsy vitan' ny hoe nitsangan-ko velona fotsiny, fa nandray ny tsy feteza-maty.

Maro amin' izay nandray anjara tamin' ny ady tany Trôia sy tany Tebay, toa an' i Menelaôsy sy i Kleômedesy avy any Astôpalea, no lazaina koa fa niova ho tsy mety maty ara-batana, nefa tsy nandalo fahafatesana mialoha.

I Alkestisy koa anefa dia nitsangana tamin' ny maty ka velona telo andro nefa tsy nahazo ny tsy feteza-maty.

Fitsanganan-ko velona araka ny fivavahana abrahamika[hanova | hanova ny fango]

Araka ny jodaisma[hanova | hanova ny fango]

Ao amin' ny Testamenta Taloha[hanova | hanova ny fango]

Araka ny fampianaran' ny jodaisma mahazatra dia mankany amin' ny fanjakan' ny maty, any amin' ny Sheol ("fiainan-tsy hita", ao amin' ny Baiboly malagasy prôtestanta) ny olona maty, ary mitoetra ao tahaka ny aloka. Manohana izany ny Bokin' i Jôba (Jôba 7.7-9)[1].

Raha raisina ara-bakiteny ny voasoratra ao amin' ny Baiboly dia misy tokoa ny fitsangan-ko velona, indrindra ny ao amin' ny Boky voalohan' ny Mpanjaka sy ny Bokin' i Ezekiela ary ny Bokin' i Daniela. Ny firesahana voalohany ny fitsanganana amin' ny maty ao amin' ny Testamenta Taloha dia ilay notanterahin' ny mpaminany Elia tamin' ny zanak' ilay vehivavy mpitondra tena niantranoany, araka ny hita ao amin' ny Boky voalohan' ny Mpanjaka: Fahavelomana manam-petra no vokatr' izany ka tsy mahasakana ny hahafatesana indray (Ezek. 37.7-10)[2]. Naminany ny amin' ny hitsanganan' ny olona maro amin' ny maty ny mpaminany Ezekiela araka ny voasoratra ao amin' ny Bokin' i Ezekiela (Ezek. 37.7-10)[3]. Ao amin' ny Bokin' i Daniela dia ahitana firesahana ny amin' ny fitsanganan' ny olona tsirairay amin' ny maty (Dan. 12.13 [4]; Dan. 12. 2-3)[5].

Ny finoan' ny Sadoseo sy ny an' ny Fariseo[hanova | hanova ny fango]

Ny Sadoseo na Sadoseanina dia ny mpikambana amin' ny antoko iray amin' ny antoko efatra lehibe ao amin' ny fivavahana jiosy tamin' ny Andro Taloha tao Jodea (na Jodia) tamin' ny taonjato faha-2 tal. J.K. sy taonjato voalohany taor. J.K. Tsy inoany ny fitsanganan-ko velona. Miavaka amin' ny Fariseo (na Farizianina) ny Sadoseo noho izy ireo tsy mino ny fitsanganan' ny tena amin' ny maty. Ny Sadoseo dia tsy mino ny tsy feteza-matin' ny fanahin' olombelona sady mandà ny fisian' ny anjely.

Araka ny kristianisma[hanova | hanova ny fango]

Isan' ny finoana lehibe ao amin' ny Kristiana ny fitsangana-ko velona. Mifandray amin' ny fitsarana farany hataon' Andriamanitra amin' ny olona rehetra izany. Ny olona nanao ny tsara fahavelony, araka ny didin' Andriamanitra, sy voavela heloka dia hitsangana ho amin' ny fiainana ao amin' ny Fanjakan' Andriamanitra. Ny olona nanao ny ratsy sy tsy nibebaka dia halefa any amin' ny gehena na ny helo.

Fahagagana fananganana amin' ny maty[hanova | hanova ny fango]

Nanangana olona vitsivitsy amin' ny maty i Jesoa (na Jesosy) ka fiverenan' ny olona amin' ny vatana sy ny fiainana talohan' ny nahafatesana izany. Maro ireo olona voalaza fa nitsangana tamin' ny maty ka isan' ireo ny zanaka lahin' ilay vehivavy mpitondra tena (Lio. 7.11-15) sy i Lazarosy (na Lazara) avy any Betania (Joa. 11.38-44) ary ny zanakavavin' i Jairo (Lio. 8.49-56). Fahavelomana manam-petra ihany no vokatr' izany fa tsy fahafoanan' ny fahafatesana ho amin' ny fiainana mandrakizay.

Fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty[hanova | hanova ny fango]

Ny finoana kristiana dia miorina amin' ny fampianarana momba ny fitsanganan' i Jesoa Kristy tamin' ny maty (1Kor. 15.13-19). Ny finoan' ny Kristiana ny fitsanganana amin' ny maty dia miorina amin' ny voasoratra ao amin' ny Testamenta Vaovao, indrindra ny ao amin' ny Filazantsara araka an' i Matio (Mat. 23.1-10), ny Epistily ho an' ny Rômana (Rôm. 1.4), ny Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana (1Kôr. 15.1) izay maneho ny fasana foan' i Jesoa telo andro taorian' ny nahafatesany, sy ny fisehoan' i Jesoa tamin' ireo mpianany.

Fitsanganan' ny maty niaraka tamin' ny an' i Jesoa[hanova | hanova ny fango]

Misy filazana koa ao amin' ny Filazantsaran' i Matio izay manambara ny fitsanganan' ny olona maro ho velona taoriana kelin' ny nitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty:

"52 ary nisokatra ny fasana, ka maro ny fatin' ny olona masina izay efa nodi-mandry no natsangana, 53 ka nivoaka avy tao amin' ny fasana ireo taorian' ny nitsanganan' i Jesosy, dia nankao amin' ny Tanàna Masina ka niseho tamin' ny maro." (Mat. 27.52-53).

Fitsanganana amin' ny maty amin' ny andro farany[hanova | hanova ny fango]

Amin' ny eskatôlôjia kristiana dia amin' ny andro farany no hananganana ny maty rehefa voapetraka ny Fanjakan' Andriamanitra. Ny Epistily nosoratan' i Paoly no mamelabelatra ny fampianarana sy ny finoana ny fitsanganan' ny vita batisa (na batemy) ho amin' ny fahavelomana. Hitsangan-ko velona ny maty rehetra ka izay nanao ny tsara hitsangana ho amin' ny fiainana fa ny mpanao ratsy kosa hitsangana ho amin' ny fitsarana fanamelohana amin' ny andron' ny Fitsarana farany (Joany 5.29). Nilaza mazava ny apôstôly Paoly fa hitsangana ny vatan' ny olona (1Kôr. 15; 1Tes. 4.14-16).

Araka ny finoana silamo[hanova | hanova ny fango]

Amin' ny silamo, ny fitsanganan-ko velona dia mifamatotra amin' ny fitsarana farany. Ny mpaminany Mohamady no olona voalohany hitsangan-ko velona. Na dia izany anefa, eto an-tany, araka ny Kor'any, i Mosesy (na Mosa), araka ny soràta 2, sy i Jesoa (na Isa), araka ny soràta 2, dia nanatanteraka fananganana amin' ny maty tamin' ny alalan' ny fahagagana araka ny sitrapon' i Allah (Soràta 5.110; 2.73). Ireo fananganana amin' ny maty ireo dia tsy tanteraka raha tsy araka ny sitrapon' i Allah. Andriamanitra irery manko no manana izany fahefana izany. Maro ny andalana ao amin' ny Kor'any milaza izany (Soràta 2.56; 2.244; 2.259).

Ny fitsangana-ko velona araka ny fivavahana hafa any Azia[hanova | hanova ny fango]

Araka ny bodisma[hanova | hanova ny fango]

Misy tantara ao amin' ny bodisma izay nanehoana ny fahefan' ny fitsanganana amin' ny maty ao amin' ny lovam-pampianarana chan na zen. Iray amin' ireo tantara ireo ny amin' i Bodhidharma, ilay mpampianatra indiana izay nitondra ny sekolin' i Ekayana any India izay lasa bodisma chan any Sina taty aoriana.

Ny faharoa dia ny fahafatesan' i Puhua (japôney: Jinshu Fuke), mpampianatra chan sinoa izay tantaraina ao amin' ny Firaketan' i Linji (japôney: Rinzai Gigen). Fantatra amin' ny fananany fihetsika sy fomba fampianarana hafahafa tsy mahazatra i Puhua, tsy mahagaga raha voaombona amin' ny fisehoan-javatra izay nandrava ny fandrarana mahazatra momba ny fananana fahefana toy izany.

Araka ny hindoisma[hanova | hanova ny fango]

Ao amin' ny hindoisma dia misy lovantsofina sy fitantarana ary ampahan-dahatsoratra masina izay miresaka ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty. Ny lovantsofina lehibe dia ny an' i Savitri (vehivavy) izay nanavotra ny ain' ny vadiny Yamraj. Ao amin' i Ramayana (tononkalo indiana amin' ny teny sanskrita), taorian' ny namonoan' i Rama an' i Ravana nandritra ny ady lehibe teo amin' ny Tsara sy ny Ratsy, nangataka tamin' i Indra mpanjakan' ny andriamanitra i Rama, mba hamerina indray ny ain' ireo rajako maty nandritra izany ady izany. Anisan' ny nitsangan-ko velona i Mahavatar Babajie sy i Lahiri Mahasaya.

Araka ny zôrôastrisma[hanova | hanova ny fango]

Mino ny fiainana aorian' ny fahafatesana sy ny fitsarana ny fanahin’ ny maty ny Zôrôastriana. Araka ny finoana zôrôastriana dia mankany amin’ ny toeram-pitsarana ny fanahin' ny maty afaka telo andro aorian' ny fahafatesany. Mino ny fitsanganan-ko velona sy ny fiainana mandrakizay ny Zôrôastriana. Amin’ ny andro farany no hitrangan’ izany amin’ ny fotoana hanavaozana izao tontolo izao sy hamerenana indray ny fahamarinana. Amin’ ny farany dia samy ho any am-paradisa avokoa ny olona rehetra.

Jereo koa[hanova | hanova ny fango]

Loharano sy fanamarihana[hanova | hanova ny fango]

  1. "7 Tsarovy fa rivotra ny aiko: ary tsy hahita soa intsony ny masoko. 8 Tsy hahita ahy intsony ny mason' izay mijery ahy: Ny masonao hizaha ahy, fa tsy ho ao aho. 9 Tahaka ny rahona misava ka levona, dia tahaka izany koa, izay midina any amin' ny fiainan-tsi-hita tsy mba hiakatra intsony" (Jôba 7.7-9).
  2. "19 Ary hoy Elia taminy: Atolory ahy ny zanakao. Dia naka ny zaza teo an-tratran-dreniny izy ka nitondra azy niakatra ho any an-efi-trano ambony izay nitoerany, ary nampandry azy teo am-pandriany. 20 Dia nitaraina tamin' i Jehovah izy ka nanao hoe: Jehovah Andriamanitro ô, efa nahatonga loza koa tamin' ny mpitondratena izay nivahiniako va Ianao ka nahafaty ny zanany? 21 Dia niampatra intelo tamin' ny zaza izy sady nitaraina tamin' i Jehovah hoe: Jehovah Andriamanitro ô, mifona aminao aho, aoka hody aminy indray ny ain' ity zaza ity. 22 Ary Jehovah nihaino ny feon' i Elia, dia nody taminy indray ny ain' ny zaza, ka dia velona izy." (1Mpanj. 17.19-22)
  3. "7 Dia naminany aho araka izay efa nandidiana ahy, ary nony efa naminany aho. dia injany! nisy feo, ary, indreo, nihetsiketsika sady nifanatonatona ny taolana, samy nanatona ny taolana namany avy. 8 Ary hitako fa, indro, naniry ny ozatra sy ny nofo, ary nisarona hoditra izy, nefa tsy mbola nisy fofonaina tao aminy. 9 Dia hoy Izy tamiko: Maminania amin' ny fofonaina, eny, maminania ry zanak' olona, ka ataovy amin' ny fofonaina hoe: Izao no lazain' i Jehovah Tompo: Manatona avy amin' ny rivotra efatra, ry fofonaina, ka tsotsofy ireo voavono ireo, mba ho velona izy. 10 Dia naminany araka izay efa nandidiany ahy aho, ka dia nidiran'ny fofonaina ireo ka velona, dia nijoro tamin' ny tongony izy maro be dia maro be tokoa." (Ezek. 37.7-10)
  4. "Fa mandehana ianao mandra-pihavin' ny farany; fa hitsahatra ianao ka hitsangana ho ao amin' ny anjaranao amin' ny andro farany." (Dan. 12.13).
  5. "2 Ary maro amin' izay matory ao amin' ny vovoky ny tany no hifoha: ny sasany ho amin' ny fiainana mandrakizay, ary ny sasany ho amin' ny henatra sy ny latsa mandrakizay. 3 Ary izay hendry dia hamirapiratra toy ny famirapiratry ny lanitra; ary izay mamerina ny maro ho amin' ny fahamarinana dia ho tahaka ny kintana mandrakizay doria." (Dan. 12. 2-3).