Katôlisisma

Avy amin'i Wikipedia
Bazilikan'i Masindahy Piera

Ny katôlisisma dia fivavahan' ny Kristiana mankato ny fahefan' ny papa sy ny eveka, indrindra momba ny famolavolana ny foto-pampianarany, ny fampitana sy ny fandaminana ny fanompoam-pivavahany. Ny Eglizy katôlika dia mihevitra fa ny vita batemy rehetra ao aminy dia Katôlika, nefa tsy mamaritra mason-tsivana amantarana ny mpikambana izy.

Ny fivavahana katôlika dia vaoamarik' ireto sakramenta ireto: ny batemy, ny kônfirmasiona, ny eokaristia (na kômonio), ny fampihavanana, ny fanambadiana, ny fanosorana farany, ary ho an' ny diakra sy ny pretra ary ny eveka dia ny ôrdinasiona. Ny fampianarany dia mifototra amin' ny misterin' ny Trinite Masina, ny fahatongavan' i Jesoa Zanak' Andriamanitra ho nofo sy ny fanavotany ny zanak' olombelona tamin' ny nahafatesany, ary ny fanajana an' i Masina Maria Virjiny amin' ny maha Renin' Andriamanitra azy.

Ny ankamaroan' ny Katôlika dia ao amin' ny Eglizy latinina, nefa ny Eglizy katôlika dia mahafaoka koa ireo fiangonana katôlika tatsinanana miisa 23 izay manan-jo hanao ôrdinasiona pretra lehilahy manam-bady.

Tamin' ny taona 2013 dia niisa 1 254 000 000 ny isan' ny mpino katôlika vita batemy, nitombo 26 000 000 izany ny isan' ny Katôlika raha miohatra amin' ny isany tamin' ny taona 2012 (1 228 000 000). Saika amin' ny firenena rehetra no ahitana ny katôlisisma, indrindra ao Eorôpa sy any Amerika ary aty Afrika atsimon' i Sahara. Vitsy ny Katôlika any Azia sy any amin' ny tontolo arabo-miozolmana. Nihena isa ny Katôlika ao amin' ireo firenena tandrefana nefa mitombo izy ireo aty Afrika sy any Azia. Mihoatra kely ny fitombon' ny isan' ny mponina maneran-tany ny fitombon' ny isan' ny Katôlika maneran-tany. Tamin' ny 1978 dia nahatratra 18 % ny Katôlika raha 17 % ary 17,7 tamin' ny 2013.

Teôlôjia sy fampianarana[hanova | hanova ny fango]

Teôlôjia[hanova | hanova ny fango]

Mifantoka amin' ny zava-boalazan' ny Testamenta Taloha sy ny Testamenta Vaovao ny teôlôjia katôlika nefa koa afaka manampy izany ny lovam-pampianarana. Isan' ny tanjoana ny hiarovana ny finoana manoloana ireo fanoherana sy tsikera manaratsy, mba hanamora ny fanarenana eo amin' ny Fiangonana, mba hanampiana ny fampielezana ny finoana, mba hitrandrahana ireo lovam-pampianarana kristiana. Ireto ny sampana lehiben' ny teôlôjia: ny kristôlôjia, ny antrôpôlôjia kristiana, ny sôteriôlôjia, ny pneomatôlôjia, ny ekleziôlôjia, ary ny eskatôlôjia.

Teôlôjia trinitera[hanova | hanova ny fango]

Andriamanitra no namorona ny lanitra sy ny tany sy izay rehetra ao aminy. Izy no namorona an' i Adama, ilay lehilahy voalohany, avy amin' ny vovo-tany.

Tamin' ny taonjato faha-4, dia lanin' ny maro anisa tamin' ireo eveka nivory nandritra ny Kônsily tao Nisea ny tenim-pinoan' ny Trinite izay mihevitra an' Andriamanitra ho tokana nefa Olona Telo, dia ny Ray sy ny Zanaka ary ny Fanahy Masina. Ny tenim-pinoan' ny Trinite dia miaro ny maha tokana an' Andriamanitra sady mampivohitra ny maha Olona Telo an' io Andriamanitra io, izay samy manana ny anjara asany tamin' ny famoronana izao tontolo izao sy amin' ny famonjena ny olombelona ary ny fanamasinana.

Kristôlôjia[hanova | hanova ny fango]

Ny kristôlôjia dia ianarana sy andinihana ny amin' ny maha isan' ny Olona Telo azy sy ny fampianarana ary ny asan' i Jesoa amin' ny maha Kristy azy, indrindra ny amin' ny natioran' i Jesoa sy ny fifandraisany amin' Andriamanitra. Izany fandinihana ao amin' io taranja io izany dia miainga avy amin' ny anaram-boninahitra omena an' i Jesoa ao amin' ny Testamenta Vaovao, toy ny hoe Kristy, Tompo, Zanak' Andriamanitra, Mesia, sady mandinika koa ny amin' ny maha-izy-azy an' i Kristy sy ny hevitry ny anaram-boninahitra hoe Kristy. Araka ny Filazantsara dia efa nisy talohan' izao rehetra izao i Jesoa. Izy no ilay Teny (na Logos) izay nahariana izao tontolo izao. Izy no ilay Teny tonga nofo. Andriamanitra tonga nofo i Jesoa Kristy. Tsy zanak' Andriamanitra fotsiny ihany izy fa Andriamanitra Zanaka. Manana toetra na natiora roa izy: sady olombelona no Andriamanitra. Naterak' Andriamanitra Ray fa tsy natao. Ny Kônsily voalohany tao Nikea no namahàna ny olana nisy tamin' ny fomba fiheverana an' i Jesoa.

Pneomatôlôjia[hanova | hanova ny fango]

Ny pneomatôlôjia no iresahana sy ianarana ary ampianarana ny amin' ny Fanahy Masina. Iresahana ny amin' ny maha isan' ny Olona Telo ny Fanahy Masina ao amin' ny Trinite sy ny asan' ny Fanahy Masina.

Antrôpôlôjia kristiana[hanova | hanova ny fango]

Ny antrôpôlôjia no andalinana ny amin' ny olombelona manontolo araka ny fanambaràn' Andriamanitra ao amin' ny Baiboly sy amin' ny fijerena ny fifandraisany amin' Andriamanitra. Halalinina ao ny amin' ny toetra amin' ny maha olombelona azy: ny vatan-tenany sy ny ainy ary ny fanahiny izay mitambatra ka mamorona ny atao hoe olona, araka ny anoritsoritan' ny Baiboly azy. Isan' ny resahina amin' izany ny amin' ny fahariana ny olombelona, ny fisainany, ny fahotany ary ny fahafatesany, ny zavatra miandry azy aorian' ny fahafatesana (fitsanganan-ko velona, sns) ary ny tsy feteza-matin' ny fanahin' olombelona.

Ekleziôlôjia[hanova | hanova ny fango]

Ny ekleziôlôjia no andalinana ny anjara asan' ny Fiangonana amin' ny maha vahoakan' Andriamanitra azy eo amin' ny tantaran' ny famonjena ny olombelona. Ny ekleziôlôjia dia andalinana koa ny fiandohan' ny kristianisma, ny fifandraisany amin' i Jesoa, ny anjara asa sahaniny eo amin' ny asam-pamonjena, ny fandaminana misy ao aminy, ny fitsipika mifehy azy, ny zava-kendreny sy ny tanjony ary ny fitantanana azy. Ao amin' ny Testamenta Vaovao dia atao hoe Fiangonana ny vahoakan' Andriamanitra izay tsy iza fa ny Kristiana miray ao amin' ny Batemy sy ny fanatrehan' i Kristy nitsangan-ko velona, indrindra fa amin' ny fotoan' ny fandraisana ny Eokaristia.

Anjelôlôjia sy demônôlôjia[hanova | hanova ny fango]

Ny anjelôlôjia dia fandalinana ny amin' ny anjely. Hadihadina amin' izany ny anaran' izy ireo, ny toeran' ny anjely tsirairay ao amin' ny ambaratonga any an-danitra sy ny anjara asany. Eken' ny Fiangonana katôlika rômanina ny fanasokajiana ny anjely nataon' i Tomà avy any Akoino. Ampianarina an' ireo miomana ho pretra mpandroaka demony izany anjelôlôjia izany ao amin' ireo oniversite katôlika maro. Ao amin' ny anjelôlôjia nataon' i Diônisio Areôpagita dia misokajy sivy ny anjely sady mizara dingana telo lehibe. Ny anjelin' ny Fiangonana dia ireo voalaza ao amin' ny Baiboly, dia ny anjely Misely (na Mikaela) sy Gabriely sy Rafaely ary ireo Anjely mpiambina voalazan' i Jesoa. Ny Fiangonana dia manome voninahitra an' i Misely amin' ny fiantsoana azy ho lehibe sy andrianan' ny tafiky ny lanitra ao amin' ny Bokin' i Daniely (Daniely 10.13).

Ny demônôlôjia dia fandalinana sy fampianarana momba ny demony sy ny ambaratonga misy ao aminy. Hatramin' ny fiafaran' ny taonjato faha-13 dia tsy dia nisy mpiraharaha firy ny resaka demony. Ny teôlôjiana dia nanomboka nifantoka tamin' ny fandalinana ny Ratsy. Namporisihin' ny fitondrana ambony ao amin' ny Eglizy katôlika sy ny Papa tenany ny demônôlôjia taty aoriana.

Sôteriôlôjia[hanova | hanova ny fango]

Ny sôteriôlôjia no andalinana ny amin' ny famonjena. Izany teôlôjian' ny famonjena izany dia tsy afa-misaraka amin' ny zava-miafin' ny fanavotana, sady misy fifamatorana amin' ny atao hoe "fahotana" sy ny "fahasoavana". Tsy afa-misaraka amin' ny kristôlôjia ny sôteriôlojia.

Mariôlôjia[hanova | hanova ny fango]

Ny mariôlôjia dia taranja andalinana ny amin' i Maria amin' ny maha renin' ny mpamonjy azy ary indrindra ny maha Renin' Andriamanitra azy. Izany dia miorina amin' ny lovam-pampianarana tranain' ireo Aban' ny Eglizy (na Rain' ny Fiangonana) sy amin' ireo kônsily ekiomenika voalohandohany ka manome ireo fototra ara-teôlôjian' ny fanompoana an' i Maria. Ny fiteraham-birijiny an' i Jesoa dia foto-pampianarana izay milaza fa naterak' i Maria izay nitoetra tamin' ny maha virjiny azy i Jesoa. Ny Kônsily tao Kalsedoana, izay kônsily ekiomenika fahaefatra teo amin' ny tantaran' ny Fiangonana kristiana, izay natao tamin' ny taona 430, no nanambaràna ny fananan' i Jesoa fomba (na natiora) roa, dia fomban' Andriamanitra sy fomban' olombelona, ka nivoaka tamin' izany ny Fiekem-pinoanan' i Kalkedoana izay namaritra ny fiombonan' ny fomba roan' i Kristy ary nohamafisina ny maha Renin' Andriamanitra an' i Maria. Anisan' ny tenim-pinoana (na dôgma) halalinina ao ny Fahatorontoronina tsy azon-keloka an' i Maria, izay ilazana fa tsy azon' ny fahotana tamin' ny fototra ny fahatorontoronina an' i Maria. Inoan' ny Katôlika koa ny filazana fa i Maria dia tsy maty sahala amin' ny be sy ny maro fa niditra avy hatrany any amin' ny voninahitr' Andriamanitra, izany no atao hoe Ny Fampiakarana an' i Maria any an-danitra.

Eskatôlôjia[hanova | hanova ny fango]

Ny eskatôlôjia dia lahateny na fandinihana momba ny fiafaran' izao tontolo izao izay atao hoe koa andro farany. Mahakasika ireo lohahevitra mifandray amin' ny andro farany toy ny amin' ny Mesia na ny vanim-potoana mesianika sy ny zavatra hiseho aorian' ny fahafatesana ary ny amin' ny fanahin' olombelona koa ny eskatôlôjia. Tokony hiambina sy hivavaka ny mpanara-dia an' i Jesoa Kristy satria akaiky ny fitsarana. Resahana ny fiavian' i Kristy ety an-tany fanindroany izay. Ny adin' ny Tsara amin' ny herin' ny Ratsy.

Fampianarana[hanova | hanova ny fango]

Ny Baiboly[hanova | hanova ny fango]

Ny Baiboly no boky inoan' ny Kristiana fa Soratra Masina mirakitra ny tenin' Andriamanitra. Mizara roa lehibe ny Baiboly kristiana ka ny fizaràna voalohany, izay fitambaran' ireo boky voasoratra talohan' i Jesoa Kristy, dia atao hoe Testamenta Taloha, fa ny fizaràna faharoa kosa, izay fitambaran' ireo boky voasoratra taorian' ny nahaterahan' i Jesoa Kristy, dia atao hoe Testamenta Vaovao.

Kristy[hanova | hanova ny fango]

Fanaovam-batisa an' i Jesoa, sary nataon'i Almeida Júnior, 1895

Amin' ny Kristiana dia i Jesoa no Mesia na Kristy. Inoan' ny Kristiana ho voahosotr' Andriamanitra sy nirahina ety ambonin' ny tany hanavotra ny olombelona amin' ny alalan' ny fahafatesany sy ny fitsanganany ho velona i Jesoa.

Fiekem-pinoana[hanova | hanova ny fango]

Ny ankamaroan' ny fiangonana kristiana dia mino ny atao hoe Trinite, izany hoe ny maha tokana nefa misy persôna (na Olona) telo an' Andriamanitra. Ireo persôna ireo dia ny Ray sy ny Zanaka (na ny Teny) ary ny Fanahy Masina. Tsy andriamanitra telo izany.

Ny fiangonana kristiana sasany dia nandray fanekem-pinoana (na fiekem-pinoana) nolovana tamin' ireo kônsily tany aloha fa ny sasany dia tsy manana na nanampy fanekem-pinoana famenony azy manokana. Ny malaza indrindra amin' ny fanekem-pinoana kristiana dia ny Faneke-mpinoana apôstôlika sy ny Fanekem-pinoan' i Nikea-Kônstantinôpôly.

Ny Trinite Masina

Ny sakramenta[hanova | hanova ny fango]

Ny sakramenta dia fombam-pivavahana inoana fa naorin' i Jesoa Kristy ary nampitandreminy ny Fiangonana mba hampitana sy hanomezana ny fahasoavan' Andriamanitra, izay sady famantarana (na tandindon') ny fihavanana eo amin' Andriamanitra sy ny olombelona no fitaovana ahatongavana amin' izany, famantarana atao hanomezana sy hampitomboana ny fahasoavana izay manamasina ny mpino. Fito ny isan' ny sakramenta ao amin' ny ' ny Fiangonana katôlika, dia ny batemy sy ny eokaristia, ny kônfirmasiona, ny sakramentan' ny fampihavanana, ny fanosorana ny marary, ny fanambadiana, ary ny ôrdinasiônan' ny pretra (sakramentan' ny filaharana).

Ny mpitondra fivavahana[hanova | hanova ny fango]

Papa[hanova | hanova ny fango]

Papa no anaram-boninahitra iantsoana ny evekan' i Rôma sady izy koa no lohan' ny Eglizy katôlika rômanina maneran-tany. Araka ny fampianarana katôlika dia mifindra amin' ny alalan' ny fifandimbiasana hatramin' i Masindahy Piera izay nahazo izany tamin' i Jesoa Kristy ny fahefan' ny papa. Izany no atao hoe fifandimbiasana apôstôlika. Ny papa koa dia filohan' ny Fanjakan'i Vatikàna.

Kardinaly[hanova | hanova ny fango]

Ny kardinaly dia manam-boninahitra ambony ao amin' ny Fiangonana katôlika izay fidin' ny papa mba hanampy azy amin' ny raharaha fanompoana ataony sy mpanolo-tsaina azy. Ny filazana feno io andrakitra io dia ny hoe "kardinalin' ny Fiangonana Rômanina Masina" (latina: Sanctæ Romanæ Ecclesiæ cardinalis). Ny Fivondron' ny Kardinaly no mamorona ny fahefana tampony manarakaraka ny an' ny papa.

Eveka[hanova | hanova ny fango]

Ny eveka dia izay manam-pahefana ao amin' ny fiangonana kristiana amin' ny faritra na diôsezy iray. Ao amin' ny katôlisisma, ny eveka vaovao dia ataon' ny eveka iray na maro ôrdinasiôna nivoaka avy amin' ny fifampitohizan' ny mpanao ôrdinasiona, izay inoana fa mipaka ara-tantara hatrany amin' ny andron' ny iray amin' ny apôstôlin'i Kisty, araka ny fifandimbiasana apôstôlika.

Pretra[hanova | hanova ny fango]

Ny pretra dia lehilahy manao asa fanompoana masina sady manatanteraka asa litorjika no mitarika ny lanonana sy fotoam-pivavahana ao amin' ny fanompoam-pivavahana sasany. Ny tena asan' ny pretra dia manatanteraka ny asam-pisoronana. Miandraikitra ny fifandraisan' ny mpino amin' Andriamanitra ny pretra, indrindra amin' ny fanatontosana fanompoam-pivavahana sy vavaka sy fisoronana ary zavatra hafa koa, ka izany dia atao hahazoan' ny mpivavaka famelan-keloka sy fitahiana ary fanafahana. Ny pretra dia tomponandraikitra miantoka ny fanajana sy ny fitahirizana antsakany sy andavany ny fomba amam-panao ao amin' ny fivavahana.

Ao amin' ny fiangonana katôlika dia misahana ny fisoloan-tena an' i Jesoa Kristy ny pretra, amin' ny alalan' ny fankalazana ny sakramenta, indrindra ny batemy sy ny eokaristia ary amin' ny alalan' ny fitondrana ny vahoaka kristiana. Ny ordinasiona ataon' ny eveka no mametraka ny olona iray eo amin' ny asan' ny pretra.

Diakra[hanova | hanova ny fango]

Ny diakra dia olona manampy ny mpitondra fiangonana amin' ny fanaovan-draharaha ao am-piangonana isan-toerana. Safidina arakaraka ny finoany sy ny hatsaran' ny fitondran-tenanany ny olona hatao diakra. Izy no miandraikitra ny asa sasany ao amin' ny fiangonana.

Tantara[hanova | hanova ny fango]

Fiantombohana[hanova | hanova ny fango]

Tany amin' ny fotoana lazaina fa nilatsahan' ny Fanahy Masina tamin' ny Apôstôly sy nanombohany nitory ny filazantsara no azo lazaina fa nanombohan' ny fivavahana kristiana efa nahaleo tena ka tsy nikambana intsony tamin' ny fivavahana jiosy. Niely tany Asia Minora sy Eorôpa Atsimo ary amin' ny tapak' i Afrika Avaratra ny fivavahana kristianina ka isan' ny nandray anjara betsaka i Paoly. Nisy ny fanenjehana ny Kristiana nataon' ireo Jiosy sy ny Rômanina.

Lasa fivavaham-panjakana[hanova | hanova ny fango]

Taty aoriana dia lasa fivavaham-panjakana ny kristianisma ka i Rôma no renivohitra tamin' izany. Nanomboka ny fahalalahan' ny fivavahan' ny tsirairay tamin' ny andron' i Kônstantino I, ka tapitra ny fanenjehana ny Kristiana tamin' ny taona 313, ka taorian' izany dia niantomboka fananany fahefana amin' ny raharaham-pivavahana. Ny fanavaozana sy fanitsiana nataony dia nanampy ny firoborobon' ny fivavahana kristiana.

Kônsily[hanova | hanova ny fango]

Noho ny tokony hisian' ny filaminan' ny raharaha fehezin' ny Papa sy ny eveka hafa rehetra sy ny tokony hananan' ny Fiangonana fampianaram-pinoana mitovy dia nisy matetika ny atao hoe kônsily na sinôda (na sinaoda) izay fivoriana anasana ny eveka rehetra sy andraisany anjara. Ny emperora matetika no mamory. Maro ny fehin-kevitra nivoaka avy tamin' ireo kônsily ireo ka isan' izany ny fanekem-pinoana sasany iraisan' ny fiangonana. Tamin' ny fotoana nampisy ireo kônsily ireo koa no nisian' ny fanenjehana mafy an' ireo atao hoe heretika na mpanao fampianaran-diso.

Ny kroazada[hanova | hanova ny fango]

Ny kroazada dia fanafihana mitam-piadiana nataon’ ny Kristiana avy tany Andrefana nanomboka tamin’ ny taona 1095, mba hamonjena ireo Kristiana any Atsinanana, hanafahana ny Tany Masina, izay matetika tanterahina araka ny fangatahan’ ny papa, mba nandroahana ny Miozolmana izay nanjakazaka tao amin’ ireo toerana masina tao amin’ ny faritra misy an’ i Palestina sy Israely ankehitriny, ary indrindra mba handroahana azy ireo hiala ny tanànan’ i Jerosalema izay misy ny fasan’ i Jesoa. Miisa valo ny kroazada ka ny farany indrindra dia vita tamin’ ny taona 1270. Isan’ ny tanjon’ny kroazada koa ny famonjena  ireo fanjakana latina any Atsinanana[1].

Fisarahan' ny Andrefana sy ny Atsinanana[hanova | hanova ny fango]

Noho ny tsy fifanarahana amin' ny lafiny ara-teôlôjia sy hafa koa, na dia teo aza ny fanaovana kônsily sy ny fomba hafa hisian' ny fitovian-kevitra na ny marimaritra iraisana, dia nivaky roa ny fivavahana kristiana ka i Rôma sy i Kônstantinôpôlisy (na Kônstantinôpla) no lasa renivohitry ny fiangonana roa (dia ny Fiangonana tandrefana na Katôlika rômana sy ny Fiangonana tatsinanana na Ôrtôdôksa).

Refôrmasiona[hanova | hanova ny fango]

Taorian' ny fanavaozam-piangonana (refôrmasiôna na refôrma) nataon-dry Lotera sy ny namany izay te hanitsy ny fanao sasantsasany tao amin' ny Fiangonana katôlika dia niforona ny prôtestantisma izay tsy niankina intsony tamin' ny Fiangonana katôlika.

Ny sampan' ny fiangonana katôlika[hanova | hanova ny fango]

Ny ankamaroan' ny Katôlika dia ao amin' ny Eglizy latina, nefa ny Eglizy katôlika dia mahafaoka koa ireo fiangonana katôlika tatsinanana miisa 23 izay manan-jo hanao ôrdinasiona pretra lehilahy manam-bady.

Ny fiangonana latina[hanova | hanova ny fango]

Ny Fiangonana latina dia ny ampahany manaraka ny fomba tandrefana ao amin' ny Fiangonana katôlika ka ny Fiangonana katôlika tatsinanana no ampahany mifameno aminy. Amin' ny Fiangonana katôlika rehetra dia izy no lehibe indrindra. Izy koa no lehibe indrindra ao amin' ny Kristianisma tandrefana. Nampiasa ny fiteny latina izy tamin' ny Andro Antenatenany ka hatra taty aoriana fa tsy ny fiteny grika na hafa. Indraindray koa ny Fingonana latina dia mety hantsoina hoe "Fiangonana katôlika rômanina" na "Eglizy katôlika rômanina". Manana ny fehezan-dalàny manokana ny Fiangonana latina, dia ny Lalàna kanônika izay tsy ampiharina amin' ireo Fiangonana katôlika tatsinanana izay manaiky ny fahefan' ny Papa koa.

Ny fiangonana katôlika tatsinanana[hanova | hanova ny fango]

Ny Fiangonana katôlika tatsinanana dia fitambaran' ireo fiangonana any Atsinanana izay miombona amin' ny Papa ao Rôma sy manaiky ny fahamboniany, nefa izy ireo manao ny fombam-pivavahana tatsinanana. Na dia samy tatsinanana aza dia tsy Fiangonana ôrtôdôksa izy ireo. Atao hoe "Fiangonana oniata" na "Fiangonana katôlika manaraka fomba bizantina" koa izy ireo. Raha ny lafiny fombafombam-pivavahana dia tsy mifanalavitra firy amin' ny fomban' ny kristianisma ôrtôdôksa an' ny Fiangonana katôlika tatsinanana ka izy manaiky ny fahambonian' ny Papa ihany no tsy maha Ôrtôdoksa azy ireo. Anisan' ny Fiangonana katôlika tatsinanana ny Fiangonana katôlika marônita, kôpta, armeniana, indiana, grika, eritreana ary etiôpiana. Tsy any Atsinanana sy ao Eorôpa Atsinanana ihany no ahitana azy ireo fa nanaraka ireo am-pielezana ka misy any Amerika sy Ôseania ary Eorôpa Andrefana koa.

Jereo koa[hanova | hanova ny fango]

Loharano sy fanamarihana[hanova | hanova ny fango]

  1. Ny fanjakana latina any Atsinanana dia fanjakana kristiana maromaro naorin’ ny mpisalotra vokovoko tany Siria sy tany Palestina teo anelanelan’ ny taona 1095 sy 1109, ka isan’ izany ny Kômtean’ i Edesse, ny Prinsipaotean’ i Antiôkia, ny Fanjakan’ i Jerosalema ary ny Kômtean’ i Tripoli; azon’ ny Miozolmàna ihany ireo fanjakana ireo teo anelanelan’ ny taona 1144 sy 1291.