Siria (faritra)

I Siria dia faritra ara-tantara ao Atsinanana Akaiky, ao amin' ny tapany atsimo-andrefan’ ny kôntinentan’ i Azia.

Ny anarany

Atao hoe Sura na Surai izy amin' ny teny lovita, ʔšr amin' ny teny fenisiana, Συρία / Suria na Syria amin' ny teny grika.

Tantarany

Efa nisy olona nonina ny ao amin’ ny faritr' i Siria tamin’ ny Vanimpotoan' ny Vato Ela sy Vato Vao. Tao amin’ ny lohasahan’ i Eofrata izay mitohy amin’ ny lohasahan’ i Tigrisy (na Tigra) izay mamorona ny lohasahan’ i Mesôpôtamia (na Mezôpôtamia) dia efa nisy fambolena sy tanàna ary fanjakana, avy eo nipoitra ny soratra miendri-pantsika sy ny abidy.

I Siria tamin' ny Andro Taloha

I Somera sy i Babilôna

Toeram-piampitana eo anelanelan’ i Egipta sy i Mesôpôtamia i Siria, ka maro ny fananiham-bohitra nahazo azy, ary ao ihany koa matetika no iaingan’ ny fanafihana mankany amin’ ny faritra hafa. Tamin’ ny taonarivo faha-3 tal. J.K. dia niorina ny tanànan’ i Marý sy i Ebla, izay sady tanàna no fanjakana, natanjaka tamin’ ny raharaham-barotra tany Atsinanana Akaiky tamin’ izany fotoana izany. Notapahin’ ny Someriana i Siria, avy eo tonga koa ny Akadiana.

Ny Amôrita, izay vahoaka semita mpifidrafindra monina, sady efa hita tany amin’ ny faritr’ i Babilônia tamin’ ny taonarivo faha-3, dia nanorina ny tarana-mpanjaka (dinastia) voalohany tany Babilôna tamin’ ny taonjato faha-19 tal. J.K. I Hamorabý, mpanjaka namorona ny Empiran' i Babilôna, dia nanitatra ny fanjakany eran’ ny faritr' i Siria tamin’ ny taonjato faha-18 tal. J.K.

Ny Arameana sy ny Israelita

Tamin’ ny taonjato faha-16 tal. J.K. dia nanomboka nifehy ny faritra atsimo ao Siria ny faraon’ i Egipta, fa ny ao avaratra kosa dia nonenan’ ny Hitita. Nitranga noho izany ny fifandonana teo amin’ ny Egiptiana sy ny Hitita tamin’ ny taona 1287 tal. J.K. tamin’ ny ady nifanaovany tao Kadesy. Tsy nisy ny resy sy ny mpandresy ka nanao fifanarahana ny tsy hiady ny roa tonta fa samy hionona amin’ ny zavatra efa nisy hatramin’ izay.

Ambohi-pihaonan’ ny raharaham-barotra eo amin’ ny Ranomasina Mediteranea sy i Azia ny faritr’ i Siria, ka nandroso fatratra noho ny asan’ ireo mpivarotra fenisiana (na foinikiana) izay nanorina seranan-tsambo maro toa an’ i Tiro (na Tira), i Biblôsy ary i Sidôna tao Libàna, ary i Ogarita tao Siria).

Rava ny fifandanjan-kery niteraka filaminana rehefa tonga ny "Vahoaky ny Ranomasina" izay niely tamin’ ny taonjato faha-13 tal. J.K. ka nanimba zavatra tamin’ ny faritra amorontsiraka. Ny any anaty tany kosa, tamin’ ny taonjato faha-10 sy faha-9 tal. J.K., dia nanorina tanàna matanjaka maro ny Arameana (taranaky ny Amôrita taty aoriana lavitra) hatramin’ ny lohasahan’ i Ôrônta ka hatramin’ ny lohasahan’ i Eofrata. Nandritra izany fotoana izany ihany koa dia nanitatra ny fanjakany tao amin’ io faritra io i Israely mpifanolo-bodirindrina amin’ ny Arameana, ka niforona noho izany ny fifanjanahana teo amin’ ny Istaelita sy ny Arameana. Ny fanjakan’ i Damaskôsy (na Damasy) izay niorina tamin’ ny taona 1000 tal. J.K. dia efa nahaleo tena hatry ny ela, ka nandroso dia nandroso.

Ny Asiriana

Tsy nahatosika ny fanafihan’ ny Asiriana notarihin’ i Teglata-Falasara III ireo tanan-dehibe maro ireo, ka lasa nanapaka ny faritra manontolo taorian’ izany ny Asiriana rehefa avy nahazo an’ i Damaskôsy (na Damasy) tamin’ ny taona 732 tal. J.K., sady nandroaka ny Arameana izay nanapaka an’ i Babilôna taloha.

Nanitatra ny fanjakan’ i Asiria hatrany Jerosalema i Nebokadnetsara II, sady nanao ny fiteny arameana, izay fiteniny, ho fitenin’ ny vahoaka rehetra nanjakany.

Ny Persiana

Tamin’ ny taona 539 tal. J.K. dia nadrava ny Empira Kaldeana ilay mpanjaka persiana atao hoe Kirôsy Lehibe, izay noheverin’ ny vahoaka nanjakan’ ny Babilôniana ho mpanafaka (ny Jiosy aza nihevitra azy ho Mesia), ka nofehezin’ ny Persiana koa i Siria sady notapahin’ ny solontenan’ ny mpanjaka persiana nandritra ny taonjato roa manaraka. Ireo solontena ireo no atao hoe satrapa, izay governeram-paritany nanana fahefana ara-pandraharahana sy ara-miaramila koa.

Ny Makedôniana

Resin’ i Aleksandra Lehibe ny Persiana ka natovony ny faritry ny fanjakany i Siria tamin’ ny taona 333 sy 332 tal. J .K. Lasan’ i Seleokôsy I Nikatôra, iray amin’ ireo jeneraly telon’ i Aleksandra Lehibe, i Siria rehefa maty i Aleksandra. Nanorina tanàna vaovao i Seleokôsy I, ka isan’ izany i Antiôkia, izay nataony renivohitra, i Laôdikea ary i Dôra-Eorôpôsy. I Seleokôsy I no nanorina ny dinastian’ ny Seleokida. Nandritra ny taonjato faha-3 tal. J.K. dia niady ny fanapahana ny faritra atsimon’ i Siria sy i Palestina ny dinastia ptôlemaika (dianastia noforonin’ ny iray amin’ ny jeneraly telon’ i Aleksandra Lehibe, dia Ptôlemaiôsy Lagôsy) any Egipta sy ny Seleokida izay nandresy tamin’ ny farany.

Ny Rômana

Ny fanjakan’ i Siria, araka ny anarany nanomboka tamin’ ny taona 312 tal. J.K. dia azon’ i Pômpeio vao avy any Atsinanana niady tamin’ ny Partiana (na Parta) sy nandresy azy, ka lasa faritany rômana tamin’ ny taona 64 tal. J.K. Nandroso ara-toekarena sy ara-kolontsaina ilay faritany nandritra ny vanimpotoana helenistika (mandala ny kolontsaina grika), nitohy izany nandritra ny fanapahan’ ny Rômana, ka i Siria no lasa iray amin’ ny faritany natanjaka indrindra tao amin’ ny Empira Rômana. Tamin’ ny taonjato faha-3 taor. J.K. dia nanandrana niady tamin’ ny Rômana i Zenobia mpanjakavavin’ i Palmira ka nahomby izany nefa fotoana kely taorian’ izany dia niady taminy indray ny Rômana ka nandresy azy tamin’ ny alalan’ i Aoreliano tamin’ ny taona 272.

Ny Bizantina

Taorian’ ny nampizara roa ny Empira Rômana tamin’ ny taona 395 taor. J.K. dia lasan’ ny Bizantina i Siria. Nandroso ny toekarena ary marin-toerana ny toe-draharaha pôlitika, izay tsy nisy mpanelingelina afa-tsy ny tsy fifanarahan’ ny Kristiana noho ny tsy fitovian-kevitra teôlôjika momba an' i Kristy (trinitarisma, nestôrianisma, mônôfizisma, sns) ka nampizara ny Fiangonan' i Antiôkia. Nanararaotra ny adin’ ny samy Kristiana ny Persiana nanomboka tamin’ ny taona 661 taor. J.K. mba hiverenany hanapaka ny faritr’ i Siria indray. Nandresy tosika azy ireo ny Bizantina tamin’ ny taona 623 taor. J.K. nefa nisy fahasahiranana lehibe hafa indray niandry azy ireo, dia ny fanitaram-panjakan' ny Arabo miozolmana.

Jereo koa