Gnôstisisma
Ny gnôstisisma dia firehan-kevitra na rafi-pisainana ara-pilôzôfia sy ara-pivavahana tsy natao ho fanta-bahoaka, izay mihambo hanam-pahalalana feno an' Andriamanitra sy ny zava-drehetra sady manankina ny famonjena amin' izany fahalalana miafina izany. Nandroso tamin' ny taonjato faha-2 sy faha-3 taor. J.K. ny gnôstisisma. Nivoy hevitra mifanohitra amin' izay ataon' ny ankamaroan' ny Kristiana hoe "finoana marina" (na ôrtôdôksia) ny gnôstisisma na dia nisy ampahany amin' ny mpanaraka azy aza anisan' ny Kristiana ihany. Ny mpanaraka ny gnôstisisma dia atao hoe Gnôstika.
Mampanantena fahalalana miafina momba ny fanjakan' Andriamanitra ny gnôstisisma ka milaza fa misy pitik' afon' Andriamanitra milatsaka avy amin' izany fanjakana mihoa-draha izany manketo amin' ity tontolon' ny zaka ity, izay eo ambany fanapahan' ilay Ratsy, sady migadra ao amin' ny vatan' ny olombelona. Voafohan' ny fahalalana ilay singan' andriamanitra ao amin' ny olombelona ka miverina any amin' ny toerana tokony hisy azy, dia ny fanjakana mihoa-draha any an-danitra. Ny olombelona dia noforonin' ny andriamanitra ambany tsy tonga lafatra, dia ilay Mpahary izay taon' ny Gnôstika hoe Demiorga na Iahveh koa. Ity andriamanitra ratsy ity dia mifanohitra amin' ilay andriamanitra ambony izay sady tonga lafatra no mihoa-draha nefa mifandray amin' ny olombelona amin' ny alalan' ny fahalalana nomeny.
Fiforonan-teny[hanova | hanova ny fango]
Ny teny hoe gnôstisisma dia avy amin' ny teny grika hoe γνωστικός / gnostikos sy γνῶσις / gnōsis. Ny teny hoe gnōsis dia manondro fahalalana mifototra amin' ny zavatra niainan' ny tena manokana. Ao amin' ny sehatry ny fivavahana, ny gnosis dia fahalalana mistika na ezôterika mifototra amin' ny fandraisana anjara mivantana ao amin' ny andriamanitra. Amin' ny ankamaroan' ny rafitra gnôstika, ny antony ampy momba ny famonjena dia io "fahalalana an' " ("fifaneraserana amin' ") ny andriamanitra io. Izany dia "fahalalana" ao anaty, azo ampitahaina amin' izay ampirisihan' i Plôtinôsy (neôplatônisma), ary tsy mitovy amin' ny fomba fijery kristiana prôtô-ôrtôdôksa. Atao hoe Gnôstika "ireo izay miompana amin' ny fahalalana sy ny fahatakarana - na ny fahatsapana sy ny fianarana - amin' ny maha endrika manokan' ny fomba fiainana". Ny hevitry ny teny hoe gnostikos mahazatra amin' ny lahatsoratra grika klasika dia "nianatra", "nahita fianarana" na "avara-pianarana", toy izay nampiasain' i Platôna tamin' ny fampitahana ny "mampihatra" (praktikos) sy ny "avara-pianarana" (gnostikos). Ny fampiasan' i Platôna ny hoe "nahita fianarana" dia mahazatra amin' ny lahatsoratra klasika.
Tamin' ny vanim-potoana helenistika (grika) dia nanomboka nampifandraisina amin' ny mistery grika-rômana koa ny gnosis ka lasa mitovy amin' ny teny grika hoe musterion. Tsy ampiasaina ao amin' ny Testamenta Vaovao ilay mpamari-toetra, fa i Klemento avy any Aleksandria kosa dia miresaka momba ny Kristiana "nahita fianarana" (gnostikos) amin' ny teny feno fankasitrahana. Ny fampiasana ny hoe gnostikos mifandray amin' ny fivavahan-diso (na fampianaran-diso) dia avy amin' ny mpanao dikan-teny ny asasoratr' i Ireneo. Misy manam-pahaizana mihevitra fa i Ireneo indraindray dia mampiasa ny teny grika hoe gnostikos mba hidika fotsiny hoe "manam-pahaizana", fa ny filazany ny "sektan' ny nahita fianarana" dia fanondroana manokana. Ny teny hoe gnôstisisma dia tsy hita ao amin' ny loharanon-kevitra tranainy, fa noforonin' i Henry More voalohany tamin' ny taonjato faha-17 tao amin' ny fanaovana heviteny momba ny taratasy fito ao amin' ny Bokin' ny Apôkalipsy, izay nampiasan' i More ny teny hoe gnostisisma mba hilazana ny fivavahan-diso tany Tiatira. Ny teny hoe gnostisisma dia avy amin' ny fampiasan' i Ireneo ny teny grika hoe γνωστικός / gnostikos (midika ara-bakiteny hoe "nianatra", "nahita fianarana", "avara-pianarana"), tamin' ny taona 185, mba hamaritany ny sekolin' i Valentino ho legomene gnostike haeresis ("hevi-diso lazaina fa nahita fianarana”).
Literatiora gnôstika[hanova | hanova ny fango]
Resaka nifanaovana tamin' i Jesoa
- Apôkrifan' i Jakôba (na Boky miafin' i Jakôba)
- Bokin' i Tômasy
- Resaky ny Mpamonjy
- Evanjelin' i Jodasy (na Evanjelin' i Jodasy Iskariôta)
- Evanjelin' i Maria (na Evanjelin' i Maria Magdalena)
- Evanjelin' i Filipo
- Evanjely grikan' ny Egiptiana (tsy afangaro amin' ny Evanjely kôptan' ny Egiptiana)
- Ny Sôfian' i Jesoa Kristy
Lahatsoratra ankapobeny momba an' i Jesoa
- Apôkalipsy kôptan' i Paoly (tsy afangaro amin' ny Apôkalipsin' i Paoly)
- Evanjelin' ny Fahamarinana
- Apôkalipsy gnôstikan' i Petera (tsy afangaro amin' ny Apôkalipsin' i Petera)
- Taratasin'i Lentolosy
- Pistisy Sôfia ("Finoana sy Fahendrena" na "Finoan' ny Fahendrena")
- Lahatsoratra faharoa ny amin' ny Seta Lehibe
Lahatsoratra setiana momba an' i Jesoa
- Apôkrifan' i Joany (na Evanjely miafin' i Joany)
- Evanjely kôptan' ny Egiptiana (tsy afangaro amin' ny Evanjely grikan' ny Egiptiana)
- Trimôrfika Prôtenôia ("Endrika telon' ny Eritreritra voalohany")
Kisarisary momba ny ritoaly