Espaina

((es))

Fanjakan' i Espaina ((mg))


(Antsipirihany)	(Antsipirihany)

Teny filamatra : Plus Ultra

Teny ofisialy

Fiteny espaniôla

Renivohitra

Madrid
40°26′N 3°42′W / 40.433°N 3.700°W

Tanàna ngeza indrindra Madrid

Fitondrana sy governemanta
- mpanjaka
- filoha ny Governemanta espaniola Fanjakana
Juan Carlos I
José Luis Rodríguez Zapatero

Velarantany
- Tontaliny
- Rano (%) faha 51
504 782 km²
1,04%

Isam-ponina
- Tontaliny (2008)
- hakitroka

faha 29
46.157.822 mpo.
89,38 mpo./km²

{{{1}}}

Anaran'ny mponina Espaniola

IDH (2005) (mitombo) 0,949 (ambony) 13

Sandam-bola Euro (EUR)

Faritr'ora UTC +1: (CET);
; UTC+2: (CEST)

Hiram-pirenena

Marcha Real

Valan-tsehatra internet

Antso
an-tariby +34

I Espaina dia firenena ao Eorôpa Atsimo-Andrefana, anisan' ny firenena mandrafitra ny Saikanosy Iberika miaraka amin' i Pôrtogaly, ao amin' ny tapany atsimo amin' i Eorôpa. I Madrid no renivohiny ary i Frantsa sy i Andôra any avaratra, ary i Pôrtogaly any andrefana no ny firenena manodidina azy. Mamaritra ny sisin-taniny ny Ranomasina Mediteranea izay ahitana ny vondro-nosy Baleares sy ny vondro-nosy Canaries. Manasaraka azy amin' i Frantsa ny tangoron-tendrombohitra Pyrenea ary amin' i Afrika ny andilan-dranomasina Gibraltar. Ny 80 %n' ny sisin-tanin' i Espaina dia morontsiraka. Firenena be tendrombohitra i Espaina. I Espaina no firenena lehibe indrindra ary be mponina indrindra ao amin' ny Saikanosy Iberika. Tamin' ny taona 2009 dia niisa 46 tapitrisa ny mponina tao aminy ka manahatonga azy ho firenena faha-29 be mponina indrindra eo anivon' izao tontolo izao, anisan' ny firenena manana mponina kely hakitroka indrindra any Eorôpa anefa i Espaina.

Vahoaka mpamboly sy ny mpiompy ny Espaniôla hatramin' izao. Tamin’ ny taompolo 1960 no nampiroborobo ny taozava-baventy any aminy. Nanomboka tamin' ny nidirany tao amin' ny Fianakaviambe ara-Toekarena Eorôpeana (frantsay: Communauté Economique Européenne) tamin' ny taona 1986 no nahitan' ny toekareny fandrosoana lehibe.

Tamin' ny taonjato faha-6 tal. J.K. dia nanani-bohitra tao amin' io tany misy an' i Espaina io ny Iberiana sy ny Selta. Faritany rômana i Espaina taty aoriana hatramin' ny taonjato faha-5 taor. J.K., avy eo nobodoin' ny Visigôty sy ny Maora miozolmana. Nanao izay hahazoana an’ i Espaina indray ireo mpanjaka kristiana nanomboka tamin' ny taonjato faha-8 ka tsy azo izy raha tsy tamin 'ny taonjato faha-19: izany no atao amin' ny teny espaniôla hoe Reconquista. Nahatratra ny fara tampon’ ny famifrapiratany i Espaina tamin' ny tanjato faha-16; izany no atao hoe "Taonjato Volamena Espaniôla". Taorian' ny nahitan’ i Christophe Colomb an’ i Amerika tamin' ny taona 1492 dia nanjakazaka amin' ny ampahany be amin’ izao tontolo izao, indrindra fa tamin' i Amerika Atsimo sy Afovoany, i Espaina. Taonjato iray taorian' izany no nampitontongana ny lazan' i Espaina. Tamin' ny taona 1873 no nanambaràna voalohany ny fitsanganan' ny repoblika (Repoblika voalohany) nefa tafaverina indray ny fanjakà-mpanjaka iray taona taorian’ io. Tamin’ ny taona 1931 dia nambara indray ny fitsangann’ ny repoblika (Repoblika faharoa). Nisy ny fanonganam-panjakana tamin’ ny taona 1936 izay nitondra ny jeneraly Franco teo amin’ ny fitondrana. Nipoaka ny ady an-trano, nifanandrinan’ ny miaramila sy ny mpomba ny Repoblika, izay tsy nifarana raha tsy tamin’ ny taona 1939. Ny fandresen’ ireo mpandala tanindrazana no nahafahan’ i Francisco Franco nametraka fitondrana jadona izay naharitra hatramin’ ny nahafatesany tamin’ ny taona 1975. Tafaverina indray ny demôkrasia.

Firena entin' ny mpanjaka i Espaina nefa izany fanjakà-mpanjaka izany dia fehezin-dlàm-panorenana. Hery mpanjanaka faharoa tranainy indrindra aorian' i Pôrtogaly i Espaina. Ary ny ny fiteniny, noho izy hery mpanjanaka tranainy, dia anisan' ny fiteny be mpiteny indrindra eto an-tany.

Tantara

Ny Ibera na Iberiana no mponina tao Espaina tamin' ny taonarivo faha-2 tal. J.K. Ary tamin’ ny taonjato faha-5, dia tonga ny Seltibera, vahoaka indô-eorôpeanina izay nipetraka tao Espaina hatramin' ny taonjato voalohany taor. J.K. Mipetraka teo amin' ny morontsiraka mediteraneanina ireo vahoaka fenisianina sy grika ary kartajinianina nanomboka tamin' ny taonjato faha-9 tal. J.K.

Nanomboka tamin' ny taonjato faha-2 tal. J.K., nanjaka tao Espaina ny Rômana avy any Italia ary nentiny tao ny fiteniny sy ny fombany ary ny lalàny. Ho lasa faritany rômana io faritra io mandritra ny 700 taona.

Taorian' ny faharesen' ny Rômana tamin' ny taonjato faha-5 dia nonina tao amin' ny Saikanosy Iberika ireo vahoaka jermanika: Soeva sy Vandala ary Visigôty. Nifindra tany Afrika Avaratra ny Vandala tamin’ ny taonjato faha-3. Ny Visigôty no tena nanjaka tao Espaina hatramin' ny fahatongavan' ny mponina miozolmana tamin' ny taonjato faha-7.

Nanomboka tamin' ny taonjato faha-7 (fanjavonan' ny Visigôty) hatramin' ny taonjato faha-16 dia nanjaka tao Espaina ny mponina miozolmana (Maoro, Môzarabo), teo afovoany ary tany amin' ny tapany atsimon' i Espaina indrindraindrindra.

Tamin' ny taona 756 dia nahaleotena i Espaina miozolmana, nandritra ny andro nanjakan' ny Ômeiadin' i Cordoba. Nivadika ho kalifata i Espaina miozolmana. Nihakely ny fahefan’ ilay kalifata lehibe tamin' ny taonjato faha-11, ka voazarazara ho fanjakana (taifa) madinika miisa dimy amby roapolo. Nohararaotin' ireo fanjakana espaniôla io fizarazarana io, ary io no nahafahan' ny Espaniôla nanomboka ary namarana ny Reconquista, tapitra tamin' ny taona 1492; tamin' io taona io ihany no nahitan' i Christophe Colomb ny kôntinentan' i Amerika. Vita tamin' ny taona 1512 ny fampiraisana an' i Espaina, ary tamin' io fotoana io dia nandefasana miaramila (Conquistador) maro dia maro tany Amerika handresena ireo fanjakana teratany (Azteka, Inka) ary hanorenana zanatany lehibe (Espaina Vaovao, Kastila Vaovao, Granada Vaovao).

Jeôgrafia

I Espaina dia firenena manana morontsiraka eo amin' ny Ranomasina Mediteranea sy eo amin' ny Ranomasimbe Atlantika. Ao amin' ny tapany atsimon' i Eorôpa no misy azy, ao amin' ny Saikanosy Iberika. Mizara sisintany amin' i Pôrtogaly, amin' i Frantsa, amin' i Andôra, amin' ny Fanjakana Mitambatra ary amin' i Marôka i Espaina. Ireo tany espaniôla any ivelan' i Espaina dia i Ceuta sy i Melilla.