Zezika
Ny zezika dia akora tsotra na fangaron' akora, akora ôrganika na mineraly, voajanahary na voatr' olombelona, matetika ampiasaina amin' ny fangaro, atao hanomezana sakafo fanampiny ho an' ny zavamaniry, mba hanatsarana ny fitomboany sady hampitombo sy hanatsara ny vokatra. Ny hetsika manampy zezika dia antsoina hoe fandonahana. Ny fandonahana amin' ny alalan' ny zezika dia atao amin' ny fikarakarana tanimboly sy zaridaina ary ny hazo an' ala. Ny zezika dia efa nampiasaina hatramin' ny Andro Taloha rehefa nampiana fôsfaty avy amin' ny taolana nodorana na tsia, ny azôta avy amin' ny tay sy ny amanin' ny biby na olombelona mifangaro amin-javatra hafa, ary ny pôtasiôma avy amin' ny lavenona.
Mihoatra ny ampolony ny singa simika samihafa ilaina ho an' ny zavamaniry, amin' ny endrika ahafahany mahazo izany amin' ny fomba mahafa-po. Ny azôta, ohatra, dia mety ho azo avy amin' ny endrika many, nitrata, fangaro amôniaka, na amôniaka madio, izay tsy mitovy fahombiazana arakaraka ny karazana zavamaniry.
Ny tany tsy mbola nisy niasa amin' ny ankapobeny dia ahitana ny habetsahana ilaina amin' ny singa rehetra momba ny sakafon' ny zavamaniry. Na izany aza, rehefa volena isan-taona amin' ny tany iray ny karazam-boly iray dia tsy ho ampy ny iray na maromaro amin' ireo singa ara-tsakafo mahasoa indrindra ho an' io voly io ao amin' ilay tany. Noho izany dia hila zezika fanampiny ny fambolena.
Ny hidirôzenina sy ny ôksizenina ary ny karbônina, izay otri-tsakafo tena ilaina ary fototry ny fiasa amin' ny alalan' ny angovon-taratra, dia azo avy amin' ny rivotra sy ny rano. Ny solifara sy ny kalsiôma ary ny vy dia tena ilaina ary misy ao anaty nofon-tany amin' ny fatrany ampy amin' ny ankapobeny. Ny sokay dia ampiana matetika amin' ny tany, nefa ny asany voalohany dia ny fampihenana ny asidra ao amin' ny tany fa tsy atao zezika. Ny singa telo izay tsy maintsy omena matetika amin' ny endrika zezika dia ny azôta sy ny fôsfôro ary ny pôtasiôma. Indraindray misy singa hafa toy ny bôra sy ny varahina ary ny manganezy, izay ilaina amin' ny fatrany kely. Misy be dia be ny azôta ao amin' ny atmôsfera, saingy tsy afaka mampiasa izany amin' io endrika io ny zavamaniry.
Misy ny bakteria mamadika ny azôta ao amin' ny atmôsfera ho lasa fangaro ôrganika amin' ny alalan' ny dingana antsoina hoe famikirana ny azôta ka mamindra ireo zavatra ireo amin' ny zavamaniry ao amin' ny fianakaviana Fabaceae. Ny teloravina sy ny alfalfa ary ny Fabaceae hafa dia ambolena mifandimby amin' ny voly hafa ary avy eo atao ny vadi-bainga mba hahabetsaka ny azôta ao amin' ny tany.
Ny zezika "voajanahary" maro dia misy iray na maromaro amin' ny singa telo tena ilain' ny zavamaniry. Ohatra, ny zezi-pahitra sy ny zezika tain-dramanavy dia misy azôta. Ny taolana dia misy azôta kely sy fôsfôro betsaka. Ny lavenon-kazo dia ahitana pôtasiôma isan-karazany arakaraka ny niandohan' ilay hazo.
Ny fivarotana zezika dia iharan' ny lalàna sy fitsipika henjana izay manome mari-pamantarana tsy maintsy atao mampiseho ny habetsahana ambany indrindra azo antoka amin' ny singa samihafa hita ao amin' ny vokatra.
Ny fatran' ny singa, afa-tsy ny fôsfôro sy pôtasiôma, dia aseho amin' ny kilôgraman-tsinga isaky ny kilôgraman-jezika. Ny fatran' ny fôsfôro dia aseho amin' ny endrika pentôksida misy fôsfôro (P2O5), ny fatran' ny pôtasiôma misy amin' ny endrika ôksida-na pôtasiôma (K2O).
Ny fampiasana tafahoatra ny zezika dia misy fiantraikany mampidi-doza amin' ny zavamaniry sy ny voly, ary koa amin' ny hatsaran' ny nofon-tany. Fanampin' izany, ny habetsahan' ireo otri-tsakafo ireo ao amin' ny lalan-drano dia mety hiteraka olana momba fahalotoan' ny rano ka miteraka fitomboan' ny zavamaniry anaty rano.
Karazana zezika[hanova | hanova ny fango]
Misy karazany telo lehibe ny zezika: nyzezika ôrganika, nyzezika mineraly ary ny zezika ôrganô-mineraly.
Zezika ôrganika[hanova | hanova ny fango]
Ny zezika ôrganika amin' ny ankapobeny dia avy amin' ny biby na zavamaniry. Azo atao koa ny manamboatra azy, ka ohatra amin' izany ny many.
Ny zezika ôrganika avy amin' ny biby dia mazàna faika indostrialy: ra maina, tandroka natono, faika-trondro, fotaka avy amin' ny fanadiovana rano. Mahaliana izy ireo noho ny fitondrany azôta mihalevona tsikelikely amin' ny fomba maharitra, ary noho ny fampiroborobony ny fitomboana haingana ny zavamaniry bitika amin' ny tany, saingy tsy dia mampitahiry roka ny nofon-tany.
Ny zezika ôrganika avy amin' ny zavamaniry dia fako sy faika avy amin' ny zavamaniry: ny fako maitso, nafangaro amin-javatra hafa na tsia, ary mety ahitana zavamaniry nambolena manokana hatao zezika maitso, na voaomana ho amin' io tanjona io, toy ny ranon-jezika avy amin' ny agibe (Urtica dioica), na ranon-jezika avy amin' ny lomotra.
Anisan' izany koa ny vokatra avy amin' ny fiompiana, toy ny zezika avy amin' ny lafika zavamaniry sy taim-biby; tsy akora avy amin' ny tenan' ny biby izany fa zavamaniry nohaniny.
Ny zezika maitso dia azo avy amin' ny fandevenana ny ahi-dratsy. Miankina amin' ny fambolena mamandrika nitirata izay alevina eo an-toerana izany. Ny ny Fabaceae toy ny alfalfa na ny teloravina, dia ahazoana mampitombo ny azôta azon' ny voly hanina avy hatrany ao amin' ny tany, satria ny rafitry ny fakan' izy ireo dia manambatra bakteria, ao amin' ny karazana Rhizobium, izay afaka misintona ny azôta avy amin' ny atmôsfera. Mba hampahomby kokoa io teknika io dia afafy miaraka amin' ireo bakteria nakambana aminy mialoha ireo ny voa.
| Engrais | N | P | K |
|---|---|---|---|
| Zezika tain' omby | 6 | 1 | 7 |
| Zezika tain' omby vavy | 4 | 1 | 4 |
| Zezika tain-tsoavaly | 6 | 1 | 5 |
| Zezika tain-kisoa | 4 | 1 | 5 |
| Zezika tain' akoho | 23 | 10 | 17 |
| Zezika tain' ondry | 8 | 1 | 7 |
| Zezika taim-bitro | 24 | 5 | 0,5 |
| Zezika tain-dramanavy | 10 | 13 | 2 |
| Volom-borona | 80 | 0 | 0 |
| Lavenona | 0 | 1 | 10 |
| Ra maina | 12 | 1 | 1 |
| Taolana | 4 | 20 | 0 |
| Tandroka | 12 | 1 | 0 |
| Poti-trondro | 9 | 12 | 4 |
| Faikan-koditra | 10 | 0 | 0 |
| Many | 46 | 0 | 0 |
| Faikan-kinana | 6 | 0 | 0 |
Zezika mineraly[hanova | hanova ny fango]
Ny zezika mineraly dia akora mineraly avy amin' ny indostria simika, na avy amin' ny fitrandrahana ny tahiry voajanahary misy fôsfaty sy pôtasy.
Ny indostria simika dia tafiditra indrindra amin' ny famokarana zezika misy azôta mila amôniaka (NH3). Ny amôniaka dia amboarina amin' ny alalan' ny fomba fiasa Haber avy amin' ny dinitrôzena (na diazôta) eny amin' ny rivotra, ny dihidirôzenina, ary ny fampidirana angovo betsaka. Ny hidirôzenina amin' ny ankapobeny dia azo amin' ny alalan' ny famokarana metanina amin' ny alalan' ny eton-drano, nefa ankehitriny ny indostria dia manomboka ny mifindra amin' ny fampiasana hidirôzenina "maitso" tsy misy karbônina avy amin' ny hotoan' aratra. Ny amôniaka dia avy amin' ny many sy ny nitrata. Ny amôniaka koa dia mandray anjara amin' ny fanamboarana "zezika saro-drafitra", izay voaforon' ny sira vokatry ny fiotan' ny bazy miaraka amin' ny asidra. Mety ho fangaro tsotra ny "zezika mifangaro", izay indraindray amboarin' ny mpaninjara, mety ho kôperativa na mpivarotra mpamongady.
Tokony havahana ny zezika tsotra, izay tsy misy afa-tsy singa mahavelona iray, ary ny zezika mifangaro, izay mety misy singa roa na telo. Ny anaran' ny zezika mineraly dia nampanarahim-penitra, amin' ny fanondroana ireo singa telo lehibe ao aminy: NPK. Ny zezika tsotra dia mety ho misy azôta na fôsfaty na pôtasy. Ny zezika roa singa dia tondroina amin' ny hoe NP na PK na NK, ny zezika telo singa dia tondroina amin' ny hoe NPK. Amin' ny ankapobeny ireo litera ireo dia arahin' ny isa, maneho ny fatran' ireo singa ireo. Ny zezika mineraly vokarin' ny indostria dia ahitana singa sakafo faran' izay kely azo antoka, voasoratra eo amin' ny lasaka na kitapo.
Ohatra, ny raikipohy 5-10-5 dia manondro ny fatran' ny nitrôzenina na azôta (N) sy ny fôsfôro (P) ary ny pôtasiôma (K) ao amin' ny zezika, izany hoe 5 % N, 10 % P2O5 ary 5 % K2O.
Ny azôta dia aseho amin' ny hoe azôta (N), nefa entin' ny nitrate NO3− na ny amôniôma NH4+ na ny many CO(NH2)2. Ny fepetran' ny fitehirizana ny endrika nitrata dia mamporisika ny mpaninjara zezika hitodika amin' ny endrika amôniaka anaty many. Ny fôsfôro dia aseho amin' ny hoe P2O5, saingy entin' ny fôsfata-na kalsiôma na fôsfata-na amôniôma. Ny pôtasiôma dia aseho amin' ny hoe K2O, saingy entin' ny klôriora-na pôtasiôma na nitratan-pôtasiôma na solfata-na pôtasiôma.
Zezika ôrganô-mineraly[hanova | hanova ny fango]
Ny zezika ôrganô-mineraly dia vokatry ny fifangaroan' ny zezika mineraly sy ny zezika ôrganika. Ny akora ôrganika misy azôta amin' ny ankapobeny dia mitana ny 25 hatramin' ny 50 % amin' ny vokatra azo. Ny singa hafa amin' ilay zezika, sira tsotra sy mineraly, dia manome N P K amin' ny endrika sahaza, dia levona ao amin' ny akora ôrganika.
Marihina fa ny akora ôrganika misy amin' ny zezika ranoka sasany dia tsy marin-toerana intsony rehefa levona: manomboka simba noho ny fisian' ny bakteria ary ny fiparitahan' ireo bakteria ireo sakana dia manentsina ny fantsona sy ny lavaka fivoahana. Ny zezika mineraly ihany no azo ampiasaina amin' ity tranga ity sy ny rafitra hafa mifandraika amin' izany.