Torkia

Hanova ny rohy
Avy amin'i Wikipedia
Sainan' i Torkia
Sarin-tanin' i Torkia (teny frantsay)
Toerana misy an' i Torkia (amin' ny fiteny tiorka)

I Torkia, na Repoblika Tiorka, dia firenena iray eo amin' ny tapany andrefana (ao Atsinanana Akaiky) amin' i Azia Andrefana. I Ankara no renivohiny. Manana velarana mirefy 783 356 km2 izy ary misy mponina miisa 84 681 000 tamin' ny taona 2022. Misy ampahany amin’ ny tanin’ ity firenena ity ao amin’ ny ilany atsinanana amin’ i Eorôpa: voazaran’ ny Andilan-dranomasin' i Bosphore ho roa (adrefana sy atsinanana), ohatra, i Istanbul tanàna lehibe indrindra any. Mizara sisin-tany amin' i Grisia, amin' i Bolgaria, amin' i Jeôrjia, amin' i Armenia, amin' i Azerbaijàna, amin' i Iràna, amin' i Iràka ary amin' i Siria izy. Ny ranomasina manodidina azy dia ny Ranomasina Mainty, ny Ranomasin' i Marmara, ny Ranomasina Egea ary ny Ranomasina Mediteranea.

Ny vohon-tanin’ i Torkia dia anjakan’ ireo Tendrombohitra Ararata, izay ao amin’ ny tapany atsinanana, ka manana haambo 5 165 m ny tampona avo indrindra amin’ izany.

Avy any Azia Afovoany ny mponina any Torkia. Ahitana vondrom-poko bediabe ny ao amin’ io firenena io, ka isan’ izany ny Arabo, ny Armeniana, ny Grika, ny Jiosy ary ny Kiorda. Ny silamo no fivavahan’ ny maro any Torkia (98 %). Ny fiteny tiorka no fiteny ôfisialin' i Torkia. Atao hoe Türkiye sy Türkiye Cumhuriy izy amin' ny fiteny tiorka.

Seha-pamokarana lehibe indrindra any Torkia ny fambolena sy ny fiompiana ary ny jono, indrindra ny fambolena varimbazaha.

I Torkia eo anivon' izao tontolo izao

Fiteny ao Torkia[hanova | hanova ny fango]

Misy fiteny 37 samihafa tenenin' ny mponina ao Torkia, ka ny iray efa tsy misy mpampiasa intsony (ny fiteny obika), misy fitenim-paritra koa saika isaky ny faritany.

Ny fiteny tiorka[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny tiorka no fiteny ôfisialin' i Torkia. Ny satany manokana dia antohan' ny andininy faha-3 amin' ny Lalàm-panorenan' i Torkia tamin' ny taona 1982. Tenenina manerana ny tanim-pirenena tiorka izy io, ary olona efa ho 72 tapitrisa (tamin' ny taona 2006), izany hoe saika ny mponina rehetra, no mampiasa azy. Atao hoe "fiteny anatôliana" koa ity fiteny ity. Ao amin' ny fianakaviam-piteny altaika io fiteny io. Soratana amin' ny abidy latina ny fiteny tiorka.

Ny fiteny kiorda[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny kiorda no fiteny faharoa be mpampiasa indrindra ao Torkia, izay misy mpiteny maherin' ny 8 tapitrisa (tamin' ny taona 2014), ary manerana ny tanim-pirenena tiorka, na dia ny atsinanana aza no makitroka kokokoa, satria ao amin' io faritra io no tena onenan' ny Kiorda. Atao hoe "fiteny kormanjy" koa ity fiteny ity. Tafiditra ao anatin' ny vondron' ny fiteny indô-eorôpeana ny fiteny kiorda sady soratana amin' ny abidy latina.

Ny fiteny azery[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny azery, izay fiteny torkika ampiasaina any Azerbaijàna sady ao amin' ny fianakaviam-piteny altaika, dia ampiasaina indrindra ao amin' ny faritanin' i Kars sy ny faritanin' i Iğdır, ao amin' ny Faritr' i Anatôlia Atsinanana, noho izany akaikin' i Azerbaijàna. Tamin' ny taona 2014 dia nisy mpiteny azery maherin' ny 500 000 tany Torkia. Atao hoe "fiteny azerbaijany" na "fiteny azerbaijaney" koa ity fiteny ity. Soratana amin' ny abidy latina izy.

Ny fiteny arabo[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny arabo dia ao amn' ny fianakaviam-piteny afrô-aziatika, manana mpiteny maherin' ny 720 000 tamin' ny taona 2014 tany Torkia, indrindra eo akaikin' ny sisintany misy ny firenena ao Afovoany Atsinanana, ary any amin' ny faritany toa an' i Mardin, Siirt, Batman ary Şanlıurfa. Soratana amin' ny abidy arabo ity fiteny ity.

Noho ny ady an-trano ao Siria nanomboka amin' ny taona 2011 sy noho ny firohotan' ny olona mandositra izany ady an-trano izany, dia mitombo be ny isan' ny mponina miteny arabo ao Torkia. Ny vinavina tamin' ny taona 2016 dia mametraka ny isan' ny Arabo mpitsoa-ponenana ao Torkia ho 2,6 tapitrisa ary ny fitambaran' ny isan' ny mpiteny arabo dia tombanana eo anelanelan' ny 3,6 sy 5 tapitrisa.

Ny fiteny grika[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny grika dia ao amin' ny fianakaviam-piteny indô-eorôpeana, ary soratana amin' ny abidy grika. Nisy mpiteny maherin' ny 3 500 izy io tamin' ny taona 2014 any Torkia, indrindra any amin' ny faritan' i Istanbul sy ao amin' ny nosy Imbros (Gökçeada) any Çanakkale sy any amin' ny faritan' i Izmir, akaikin' i Gresy.

Ny fiteny armeniana[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny armeniana dia fiteny indô-eorôpeana, ary soratana amin' ny abidy armeniana. Mihoatra ny 40 000 ny mpiteny armeniana tamin' taona 2014 ao Torkia, indrindra ao amin' ny faritanin' i Istanbul, nefa hita koa ao amin' ny faritra kely kokoa any amin' ireo faritany akaiky kokoa an' i Armenia toa ny faritanin' i Kars io fiteny io.

Ny karazan' ny fiteny armeniana ampiasaina any Torkia dia ny fiteny armeniana andrefana, izay tsy ampiasain' ny mponina ankoatra ny ampahany kely amin' ny Armeniana any Torkia, ka ny 18 % amin' ny mponina amin' ny ankapobeny ary ny 8 % amin' ny tanora izany. Nofaritan' ny UNESCO ho iray amin' ny fiteny tandindomin-doza ampiasaina any Torkia ny fiteny armeniana andrefana.

Ny fiteny zazaky[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny zazaky dia fiteny indô-eorôpeana ampiasain' ny vahoaka Zaza (vahoaka), indrindra any amin' ireto faritany ireto: Tunceli sy Elâzığ ary Diyarbakır. Maherin' ny 1,5 tapitrisa ny mpiteny zazaky azy tamin' ny taona 1998 tao Torkia. Atao hoe "fiteny dimly" koa ity fiteny ity. Soratana amin' ny abidy latina izy.

Jereo koa[hanova | hanova ny fango]

Firenena ao Azia:

Firenena ao Eorôpa

Lohahevitra hafa:

Kôntinenta eto an-tany

Mbola ambangovangony ity lahatsoratra ity ary tokony hofenoina.

Azonao atao ny mandray anjara eto amin'ny Wikipedia amin'ny alàlan'ny fanitarana azy.
Jereo koa ny pejy Ahoana ny manao takelaka rehefa te-hijery hoe ahoana no fanaovana azy.

Hita tao amin'ny "https://mg.wikipedia.org/w/index.php?title=Torkia&oldid=1055426"