Tiorkia

I Tiorkia, na Repoblika Tiorka, dia firenena iray eo amin' ny tapany andrefana (ao Atsinanana Akaiky) amin' i Azia Andrefana. I Ankara no renivohiny. Manana velarana mirefy 783 356 km² izy ary misy mponina miisa 84 681 000 tamin' ny taona 2022. Misy ampahany amin’ ny tanin’ ity firenena ity ao amin’ ny ilany atsinanana amin’ i Eorôpa: voazaran’ ny Andilan-dranomasin' i Bosphore ho roa (adrefana sy atsinanana), ohatra, i Istanbul tanàna lehibe indrindra any. Mizara sisin-tany amin' i Grisia, amin' i Bolgaria, amin' i Jeôrjia, amin' i Armenia, amin' i Azerbaijàna, amin' i Iràna, amin' i Iràka ary amin' i Siria izy. Ny ranomasina manodidina azy dia ny Ranomasina Mainty, ny Ranomasin' i Marmara, ny Ranomasina Egea ary ny Ranomasina Mediteranea.

Ny vohon-tanin’ i Tiorkia dia anjakan’ ireo Tendrombohitra Ararata, izay ao amin’ ny tapany atsinanana, ka manana haambo 5 165 m ny tampona avo indrindra amin' izany.

Avy any Azia Afovoany ny mponina any Tiorkia. Ahitana vondrom-poko bediabe ny ao amin’ io firenena io, ka isan’ izany ny Arabo, ny Armeniana, ny Grika, ny Jiosy ary ny Kiorda. Ny silamo no fivavahan’ ny maro any Tiorkia (98 %). Ny fiteny tiorka no fiteny ôfisialin' i Tiorkia. Atao hoe Türkiye sy Türkiye Cumhuriy izy amin' ny fiteny tiorka.

Seha-pamokarana lehibe indrindra any Tiorkia ny fambolena sy ny fiompiana ary ny jono, indrindra ny fambolena varimbazaha.

Kolontsaina

Fiteny

Misy fiteny 37 samihafa tenenin' ny mponina ao Tiorkia, ka ny iray efa tsy misy mpampiasa intsony (ny fiteny obika), misy fitenim-paritra koa saika isaky ny faritany.

Ny fiteny tiorka

Ny fiteny tiorka no fiteny ôfisialin' i Tiorkia. Ny satany manokana dia antohan' ny andininy faha-3 amin' ny Lalàm-panorenan' i Tiorkia tamin' ny taona 1982. Tenenina manerana ny tanim-pirenena tiorka izy io, ary olona efa ho 72 tapitrisa (tamin' ny taona 2006), izany hoe saika ny mponina rehetra, no mampiasa azy. Atao hoe "fiteny tiorka anatôliana" koa ity fiteny ity. Ao amin' ny fianakaviam-piteny altaika io fiteny io. Soratana amin' ny abidy latina ny fiteny tiorka.

Ny fiteny kiorda

Ny fiteny kiorda no fiteny faharoa be mpampiasa indrindra ao Tiorkia, izay misy mpiteny maherin' ny 8 tapitrisa (tamin' ny taona 2014), ary manerana ny tanim-pirenena tiorka, na dia ny atsinanana aza no makitroka kokokoa, satria ao amin' io faritra io no tena onenan' ny Kiorda. Atao hoe "fiteny kormanjy" koa ity fiteny ity. Tafiditra ao anatin' ny vondron' ny fiteny indô-eorôpeana ny fiteny kiorda sady soratana amin' ny abidy latina.

Ny fiteny azery

Ny fiteny azery, izay fiteny torkika ampiasaina any Azerbaijàna sady ao amin' ny fianakaviam-piteny altaika, dia ampiasaina indrindra ao amin' ny Faritanin' i Kars sy ny Faritanin' i Iğdır, ao amin' ny Faritr' i Anatôlia Atsinanana, noho izany akaikin' i Azerbaijàna. Tamin' ny taona 2014 dia nisy mpiteny azery maherin' ny 500 000 tany Tiorkia. Atao hoe "fiteny azerbaijany" na "fiteny azerbaijaney" koa ity fiteny ity. Soratana amin' ny abidy latina izy.

Ny fiteny arabo

Ny fiteny arabo dia ao amn' ny fianakaviam-piteny afrô-aziatika, manana mpiteny maherin' ny 720 000 tamin' ny taona 2014 tany Tiorkia, indrindra eo akaikin' ny sisintany misy ny firenena ao Afovoany Atsinanana, ary any amin' ny faritany toa an' i Mardin, i Siirt, i Batman ary i Şanlıurfa. Soratana amin' ny abidy arabo ity fiteny ity.

Noho ny ady an-trano ao Siria nanomboka amin' ny taona 2011 sy noho ny firohotan' ny olona mandositra izany ady an-trano izany dia mitombo be ny isan' ny mponina miteny arabo ao Tiorkia. Ny vinavina tamin' ny taona 2016 dia mametraka ny isan' ny Arabo mpitsoa-ponenana ao Tiorkia ho 2,6 tapitrisa ary ny fitambaran' ny isan' ny mpiteny arabo dia tombanana eo anelanelan' ny 3,6 sy 5 tapitrisa.

Ny fiteny grika

Ny fiteny grika dia ao amin' ny fianakaviam-piteny indô-eorôpeana, ary soratana amin' ny abidy grika. Nisy mpiteny maherin' ny 3 500 izy io tamin' ny taona 2014 any Tiorkia, indrindra any amin' ny Faritanin' i Istanbul sy ao amin' ny nosy Imbros (Gökçeada) any Çanakkale sy any amin' ny faritan' i Izmir, akaikin' i Gresy.

Ny fiteny armeniana

Ny fiteny armeniana dia fiteny indô-eorôpeana, ary soratana amin' ny abidy armeniana. Mihoatra ny 40 000 ny mpiteny armeniana tamin' taona 2014 ao Tiorkia, indrindra ao amin' ny Faritanin' i Istanbul, nefa hita koa ao amin' ny faritra kely kokoa any amin' ireo faritany akaiky kokoa an' i Armenia toa ny faritanin' i Kars io fiteny io.

Ny karazan' ny fiteny armeniana ampiasaina any Tiorkia dia ny fiteny armeniana andrefana, izay tsy ampiasain' ny mponina ankoatra ny ampahany kely amin' ny Armeniana any Tiorkia, ka ny 18 % amin' ny mponina amin' ny ankapobeny ary ny 8 % amin' ny tanora izany. Nofaritan' ny UNESCO ho iray amin' ny fiteny tandindomin-doza ampiasaina any Tiorkia ny fiteny armeniana andrefana.

Ny fiteny zazaky

Ny fiteny zazaky dia fiteny indô-eorôpeana ampiasain' ny vahoaka Zazà, indrindra any amin' ireto faritany ireto: Tunceli sy Elâzığ ary Diyarbakır. Maherin' ny 1,5 tapitrisa ny mpiteny zazaky tamin' ny taona 1998 tao Tiorkia. Atao hoe "fiteny dimly" koa ity fiteny ity. Soratana amin' ny abidy latina izy.

Fivavahana

Ankapobeny

Fanjakana laîka tsy misy fivavaham-panjakana ôfisialy i Tiorkia; ny lalàm-panorenana dia manome fahalalahana amin' ny ivavahana sy amin' ny fieritreretana. Ny fanadihadianan nataon' i Ipsos tamin' ny taona 2016, nanadihady olon-dehibe miisa 17 180 manerana ny firenena 22, dia nahita fa ny finoana silamo no fivavahana lehibe indrindra ao Tiorkia, izay arahin' ny 82 % amin' ny fitambaran' ny mponina; Ny 13 % amin' ny mponina dia olona tsy mpivavaka, raha ny 2 % kosa no Kristianina. Ny haavon' ny fanarahan' ny mponina ara-pivavahana izay nanaovan' ny KONDA fanadihadiana dia nahita fa ny 9,7 % amin' ny mponina dia "manolo-tena tanteraka", ny 52 % ireo izay "miezaka manatanteraka ny adidy ara-pivavahana", ny 34,3 % izay "tsy manatanteraka adidy ara-pivavahana" ary ny 3,2 % "tsy mpino/tsy manam-pivavahana". Ny fitsapan-kevitra iray hafa nataon' i Gezici Araştırma tamin' ny taona 2020 dia nanadihady olona 1 062 tao amin' ny faritany miisa 12 ary nahita fa ny 28,5 % amin' ny Taranaka Z dia milaza ho tsy mpivavaka. Araka ny fanadihadiana nataon' ny mpanao fitsapan-kevitra KONDA dia nitombo avo telo heny ny isan-jaton' ny tsy mino an' Andriamanitra ao Tiorkia tao anatin' ny 10 taona ary niakatra avy amin' ny 1 % tamin' ny 2008 ka hatramin' ny 3 % tamin' ny 2018, ny isan-jaton' ny tsy mpino na agnôstika dia niakatra avy amin' ny 1% ka hatramin' ny 2%, ary ny 90 % amin' ny Tiorka tsy mpivavaka dia latsaky ny 35 taona. .

Ny silamo

Ny CIA World Factbook dia mitatitra fa ny silamo no fivavahan' ny 99,8 %n' ny mponina, ka ny silamo sonita no sampana lehibe indrindra, raha ny 0,2 % kosa dia Kristiana sy Jiosy. Na izany aza, tsy misy antontan' isa ôfisialy avy amin' ny governemanta milaza ny finoan' ny vahoaka Tiorka, ary tsy voarakitra ao amin' ny fanisam-bahoaka ao amin' ilay firenena ny angona momba ny fivavahana. Milaza ny manampahaizana fa mety ho 15 ka hatramin' ny 20 tapitrisa ny Alevy, raha ny Federasiona Alevy-Bektaşy kosa milaza fa manodidina ny 25 tapitrisa. Araka ny gazetiboky Aksiyon dia telo tapitrisa (4,2 %) ny isan' ny Mozilmana siitan' ny Roa Ambin' ny Folo (tsy anisan' izany ny Alevy).

Ny kristianisma

Ny isan-jaton' ny Kristianina any Tiorkia dia nidina avy amin' ny 17,5 % (mpino telo tapitrisa amin' ny mponina 16 tapitrisa) ka nankamin' ny 2,5 % tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-20. Izany dia vokatry ny fandripahana ny Armeniana indrindraindrindra, ny fifanakalozam-bahoaka teo amin' i Gresy sy Tiorkia ary ny fifindra-monin' ny Kristiana nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-19 ary nihanatanjaka tamin' ny ampahefany voalohany amin' ny taonjato faha-20. Amin' izao fotoana izao dia misy olona maherin' ny 120 000 – 320 000 avy amin' ny antokom-pinoana kristianina isan-karazany, izay latsaky ny 0,2 % amin' ny mponina ao Tiorkia, anisan' izany ny 80 000 eo ho ao amin' ny Fiangonana Ôrtôdoksa Atsinanana, ny 35 000 ao amin' ny Eglizy Katôlika Rômana, ny 18 000 ao amin' ny Fiangonana Grika Antiôkiana, ny 5 000 ny ao amin' ny Fiangonana Grika Ôrtôdôksa, ny Prôtestanta vitsy kely ary ny 5 000 ao amin' ny môrmônisma. Amin' izao fotoana izao dia misy fiangonana miisa 398 misokatra ho an' ny fanompoam-pivavahana any Tiorkia.

Ny jodaisma

I Tiorkia dia misy Jiosy vitsy miisa 26 000 teo ho eo, anisan' izany ny Sefarada izay maro anisa indrindra. I Tiorkia no manana vondrom-piarahamonina jiosy lehibe indrindra amin' ny firenena be Mozilmama.

Bahaisma

Ny bahaisma any Tiorkia dia avy amin' i Bahá'u'lláh mpanorina azy, izay nataon' ny Ôtômana sesitany tany Kônstantinôpla (Istanbul amin' izao fotoana izao). Tsy afaka misoratra anarana amin' ny governemanta amin' ny fomba ôfisialy ny Bahay, saingy mety ho 10 000 ka hatramin' ny 20 000 ny isany.

Tengrisma

Ny tengrisma dia anisan' ireo fivavahan' ny vitsy anisa ao Tiorkia. Ny mahaliana amin' ny tengrisma dia izy fivavahanan' ny vahoaka torkika taloha, izay nitombo tato anatin' ny taona vitsivitsy ary nitombo ny isan' ny olona mihevitra ny tenany ho Tengrista.

Iazidisma

Ny ampahany betsaka amin' ny Iazidy teratany any Tiorkia dia nandositra an' ilay firenena ho any Armenia sy Jeôrjia ankehitriny nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-19. Misy vondrom-piarahamonina fanampiny any Rosia sy any Alemana noho ny fifindra-monina vao haingana. Nihena be ny Iazidy any Tiorkia nandritra ny taonjato faha-20. Nifindra monina any Eorôpa ny ankamaroan' izy ireo, indrindra fa any Alemaina; ireo izay nijanona dia mipetraka any amin' ny vohitra maeo ao amin' ny foiben' izy ireo taloha tao Tur Abdin.

Ateisma sy deisma

Tamin' ny fitsapan-kevitra natao teo antenatenan' ny taompolo 2010 dia 2,9 % amin' ny Tiorka namaly fanontaniana no fantatra fa tsy mino an' Andriamanitra. Niorina tamin’ ny taona 2014 ny Fikambanan’ ny Ateisma, izay fikambanana ôfisialy voalohany tsy mino an’ Andriamanitra any Balkana sy Atsinanana Afovoany. Nilaza ny manam-pahefana ara-pivavahana sy tsy ara-pivavahana sasany fa mitombo ny ateisma sy ny deisma eo amin’ ny vahoaka tiorka.

Jereo koa

Firenena ao Azia:

Afganistàna - Arabia Saodita - Armenia - Azerbaijàna - Bangladesy - Bareina - Botàna - Broney - Emirata Arabo Mitambatra - Filipina - Iemena - India - Indônezia - Iràka - Iràna - Israely - Japàna - Jôrdania - Kambôdia - Katara - Kazakstàna - Kirgizistàna - Kôety - Kôrea Atsimo - Kôrea Avaratra - Laôsy - Libàna - Maldiva - Malezia - Mianmara - Môngôlia - Nepaly - Ômàna - Ozbekistàna - Pakistàna - Palestina (fanjakana) - Rosia - Sina - Singaporo - Siria - Srilanka - Tailandy - Taioàna - Tajikistàna - Tiorkia - Torkmenistàna - Vietnamy.

Firenena ao Eorôpa

Albania - Alemaina - Andôra - Aotrisy - Belzika - Bielôrosia - Bolgaria - Bôsnia-Herzegôvina - Danemarka - Espaina - Estônia - Fanjakana Mitambatra - Finlandy - Frantsa - Grisia (na Gresy) - Hôngria (na Hongaria) - Irlanda - Islandy - Italia - Jeôrjia - Kipra (na Sipra) - Krôasia (na - Krôatia) - Letônia - Liktenstaina - Litoania - Loksemborga - Masedônia Avaratra (na Makedônia Avaratra)- Malta - Môldavia - Môntenegrô - Nederlandy - Nôrvezy - Okraina - Pôlônia - Pôrtogaly - Tsekia - Romania - Rosia - San-Marîno - Serbia - Slôvakia - Slôvenia - Soeda - Soisa - Tiorkia - Tsekia - Vatikàna.

Lohahevitra hafa:

Kôntinenta eto an-tany

Afrika
Amerika (Amerika Avaratra - Amerika Atsimo)
Azia
Eorôpa
Ôseania
Antarktika

Mbola ambangovangony ity lahatsoratra ity ary tokony hofenoina.

Azonao atao ny mandray anjara eto amin'ny Wikipedia amin'ny alàlan'ny fanitarana azy.
Jereo koa ny pejy Ahoana ny manao takelaka rehefa te-hijery hoe ahoana no fanaovana azy.