Fiteny tiorka
| Fiteny tiorka Türkçe dili | |
| Isan'ny mpiteny | 77 tapitrisa |
| Faritany |  Torkia
|
| Sata | Ofisialy ao Torkia, ary ny faritra avaratr'i  Kipra Avaratra
|
Ny fiteny tiorka dia fiteny tenenina any Torkia, any Kipra, any Bolgaria, any Grisia ary any amin' ny firenena hafan' ny Empira Ôtômana, ary koa fiteny fampiasan' ireo mpifindra monina an-tapitrisany ao Eorôpa, any Azia Afovoany sy any Balkana ary any Atsinanana Afovoany. Atao hoe Türkçe na Türk dili ity fiteny ity amin' ny fiteny tiorka. Ao amin' ny fianakaviam-piteny torkika izy sy ny fiteny toy ny fiteny azery sy ny fiteny torkmena. Ankoatra an' i Torkia, ny fiteny tiorka dia ampiasaina ao amin' ny faritry ny Empira Ôtômana taloha, ampiasain’ ny mponina manam-piaviana ôtômana na tiorkika na vahoaka mozilmana izay nandray an' io fiteny io.
Ireo mpiteny tiorka ireo dia maro be any Bolgaria, any Gresy (indrindra any Thrace Andrefana), any amin' ny Balkana (Bôsnia-Herzegôvina sy Kôsôvô), any amin' ny tapany avaratry ny nosy Kipra (Repoblika Tiorka any avaratr' i Kipra), any avaratr' i Iràka (indrindra any Kirkuk), any Makedôia ary any Romania (amin' ny ankapobeny ao Dobrudja). Izany no mahatonga ny fiteny tiorka any Torkia antsoina hoe fiteny tiorka ôsmanly na fiteny tiorka ôtômana (tiorka: Osmanlı Türkçesi).
Anisan' ireo fiteny ao amin' ny fianakaviana torkika izay ao amin' ny fianakaviamben' ny fiteny altaika ny fiteny tiorka.
Nosoratana tamin' ny alalan' ny abidy arabo ny fiteny tiorka nandritra ny arivo taona mahery (900-1928). Tamin' ny taona 1928 dia nosoloin' i Mustafa Kemal Atatürk ho ny abidy latina ny abidy anoratana azy. Noheverin' ny governemanta tiorka fa nilaina izany fiovana izany mba hampitomboana ny tahan' ny olona mahay manoratra sy mamaky teny, satria noheverina fa sarotra ianarana ny abidy arabo tamin' izany fotoana izany. Nitombo be tokoa ny tahan' ireo olona mahay mamaky sy manoratra taorian' ny fiovana, avy any amin' ny 20 % izy dia lasa nitombo tany amin' ny 90 %.
Mifandray akaiky amin' ny fiteny azery sy amin' ny fiteny torkmena, nefa ny fiteny tiorka no fiteny be mpampiasa indrindra amin' ny fianakaviam-piteny altaika.
Ny fiteny tiorka môderna dia avy amin' ny fiteny nentin' ny Tiorka Seljokida avy tany Azia Minora tamin' ny taonjato faha-11. Indraindray antsoina hoe fiteny anatôliana taloha io fiteny io izay lasa fitenin' ny Empira Ôtômana, naorin' i Osman (amin' ny teny arabo, Othman, izay niavian' ny teny hoe Ôtômana) tamin' ny andron' ny Seljokida tamin' ny taona 1300.
Ny fiteny tiorka dia nanampy voanteny sy fomba fandrafetam-pehezanteny nandritra ny taonjato maro avy amin' ny fiteny arabo sy ny fiteny persiana. Maro ny voanteny vahiny izay nosoloina voanteny tiorka vaovao noforonina. Ny fiteny tiorka dia fiteny manambatambatra hasiteny hanambaràna ny anjara asa ara-pitsipiteny. Mampiasa tovana. Ahitana rindran-janapeo ity fiteny ity.
Fanoratana sy famakiana ny teny tiorka
[hanova | hanova ny fango]Abidy tiorka
[hanova | hanova ny fango]Ny abidy tiorka dia avy amin' ny abidy latina, nanesorana litera sasany misy litera 29: A, B, C, Ç, D, E, F, G, Ğ, H, I, İ, J, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş , T, U, Ü, V, Y ary Z. Ny teny nindramina ihany no ahitana ny litera Q sy W ary X.
Misy litera dimy somary miavaka amin' ny litera latina mahazatra ao, dia ny Ğ (g misy tendro satroka mivadika), I (i tsy misy teboka), İ (i tsy ialan-teboka), Ö (o misy tendro roa), Ş (s misy kavina ambany) ary Ü (u misy tendro roa). Amin' ny ankapobeny dia tsy miova fanonona ny litera tsirairay ao amin' ity abidy ity, tsy tahaka ny litera ao amin' ny abidy anoratana ny teny anglisy, ohatra.
| Sora-baventy | Sora-madinika | Anarany | Famakiana ny anarany | Fanononana ny litera | Fanamarihana |
| A | a | a | /aː/ | /a/ | |
| B | b | be | /beː/ | /b/ | |
| C | c | ce | /d͡ʒeː/ | /d͡ʒ/ | Sahala amin’ny dj |
| Ç | ç | çe | /t͡ʃeː/ | /t͡ʃ/ | Sahala amin’ny tch frantsay |
| D | d | de | /deː/ | /d/ | |
| E | e | e | /eː/ | /e/ | |
| F | f | fe | /feː/ | /f/ | |
| G | g | ge | /ɟeː/ | /ɡ/, /ɟ/ | |
| Ğ | ğ | yumuşak ge | /jumuˈʃak ɟeː/ | [ː], [.], [j] (/ɰ/) | |
| H | h | he, ha, haş | /heː/, /haː/ | /h/ | |
| I | ı | ı | /ɯː/ | /ɯ/ | |
| İ | i | i | /iː/ | /i/ | |
| J | j | je | /ʒeː/ | /ʒ/ | |
| K | k | ke, ka | /ceː/, /kaː/ | /k/, /c/ | |
| L | l | le | /leː/ | /ɫ/, /l/ | |
| M | m | me | /meː/ | /m/ | |
| N | n | ne | /neː/ | /n/ | |
| O | o | o | /oː/ | /o/ | |
| Ö | ö | ö | /œː/ | /œ/ | |
| P | p | pe | /peː/ | /p/ | |
| R | r | re | /ɾeː/ | /ɾ/ | |
| S | s | se | /seː/ | /s/ | |
| Ş | ş | şe | /ʃeː/ | /ʃ/ | |
| T | t | te | /teː/ | /t/ | |
| U | u | u | /uː/ | /u/ | |
| Ü | ü | ü | /yː/ | /y/ | |
| V | v | ve | /veː/ | /v/ | |
| Y | y | ye | /jeː/ | /j/ | |
| Z | z | ze | /zeː/ | /z/ | |
| Q | q | kû, kü | /cuː/, /cyː/ | — | |
| W | w | çift ve | /t͡ʃift veː/ | — | |
| X | x | iks | /ics/ | — |
Jereo koa
[hanova | hanova ny fango]- Vahoka torkika sasany: Azery - Baskira - Gagaoza - Iakoty - Kaskay - Kazàka - Kirgizy - Oigoro - Ozbeka - Tatara - Tiorka - Torkmena - Tovàna - Tsovasa
- Fiteny torkika sasany: fiteny afsara - fiteny argo - fiteny azery - fiteny baskira - fiteny gagaoza - fiteny iakoty - fiteny kaskay - fiteny kazàka - fiteny kiptsaka - fiteny kirgizy - fiteny ôgora - fiteny ôgoza - fiteny oigoro - fiteny ozbeka - fiteny tatara - fiteny tatara krimeana - fiteny tatara siberiana - fiteny tiorka - fiteny torkmena - fiteny tovàna - fiteny tsovasa
 |
I Wikimedia Commons dia manana aino aman-jery mikasika an'i : Fiteny tiorka |