Silamo

Mpino silamo mivavaka ao amin' ny môskea

Ny silamo na finoana silamo na fivavahana silamo (amin' ny teny arabo: الإسلام / AlʾIslām) dia fivavahana abrahamika mifototra amin' ny finoana an' Andriamanitra tokana (Allah) sy amin' ny Kor'any izay heverin' ny Mozilmana fa boky nandraiketana ny tenin' Andriamanitra ara-bakiteny natao sora-tononina. Nambara tamin' i Mohamady, izay ataon' ny Mozilmana ho mpaminanin' Andriamanitra, tany Arabia tamin' ny taonjato fahafito, ny Kor'any. Ny tawhid, izany hoe ny finoana an' Andriamanitra tokana, izay tsy ahitana fanompoana hafa afa-tsy ny fanompoana an' Andriamanitra, no fampianarana fototry ny finoana silamo.

Tamin' ny taona 2015 dia tombanana ho 1,8 lavitrisa ny isan' ny Mozilmana eran-tany, izany hoe 24 % amin' ny mponina maneran-tany, ka ny finoana silamo no fivavahana faharoa lehibe indrindra eran-tany aorian' ny kristianisma sy eo alohan' ny hindoisma. Mizara ho sampana samy hafa ny finoana silamo, ka ny lehibe indrindra dia ny sonisma, izay mitana ny 90 % amin' ny Mozilmana, sy ny siisma ary ny karijisma.

Ny zava-dehibe indrindra ao amin' ny finoana silamo

Ny finoana an' Andriamanitra tokana

Mônôteista ny fivavahana silamo. Ny anaran' Andriamanitra dia Allah. Izany mahatokana an' Andriamanitra izany no atao amin' ny teny arabo hoe Tawhîd, izay hamafisina amin' ny fiekem-pinoana (arabo: Shahâda) hoe: "Manambara aho fa tsy misy andriamanitra hafa afa-tsy i Allah ary i Mohamady no irak' Andriamanitra" (arabo: "اشهد ان لآ اِلَـهَ اِلا الله و أشهد ان محمدا رسول الله " / ʾašhadu ʾan lâ ʾillâha ʾillâ -llâh, wa-ʾašhadu ʾanna Muḥammadan rasûlu-llâh).

Amin' ny Mozilmana dia i Allah no mpahary izao rehetra izao (na ‘âlam), ka maro ny teny amaritan' ny boky Kor'any ny toetrany, toy ny hoe "mahery", "mahay", "be indra fo", sns. Anarana miisa 99 no omen' ny fivavahana silamo an' ity Andriamanitra tokana ity, izay atao hoe "anaran' Andriamanitra tsara indrindra".

Amin' ny silamo dia tsy azo aseho an-tsary Andriamanitra satria tsy mifangaro fa ivelan' ny zavatra noforoniny sady avo indrindra.

Sady lavitra no akaiky, sady araka ny fomban' olombelona no tsy takatry ny sain' olombelona Andriamanitra, araka ny soratra ao amin' ny Kor'any, ka zava-miafina tanteraka izy, na "ghayb", tsy hay ampitahaina na amin' inona na amin' inona. Manana toetra fito fototra i Allah, dia ny fiainana, ny fahalalana, ny hery, ny sitrapo, ny fandrenesana, ny fahitana ary ny fitenenana.

Tsy lahy tsy vavy Andriamanitra. Mpahary sy mahefa ny zava-drehetra sy mahalala ny zava-drehetra ary mihoatra ny zavaboary noforoniny izy. Izy no tompon' izao rehetra izao sy ny hoavy, mpitsara amin' ny fitsarana farany izy. Niseho tamin' ny mpaminany nifandimby Andriamanitra, hatramin' i Adama ka hatramin' i Mohamady. Ny soràta 112 (Al-Ikhlas) dia mamondrona ny fotopotony amin' ny fiheveran' ny silamo an' Andriamanitra: "Izy no Allah tokana, Allah tsy takatry ny eritreritra, tsy miteraka Izy, tsy nateraka Izy, ary tsy mitovy na amin' inona na amin' inona Izy". Manambara ny toetr' Andriamanitra izay mihoa-draha tanteraka ny Kor'any, nefa milaza koa io boky io fa akaikin' ny olombelona (Kor'any, soràta 50:16) sy ny zavaboary noforoniny izay isehoan' ny asany sy anehoany izany asany izany Andriamanitra izany.

Ny Kor'any sy ny Sonà ary ny hadita

Ny Kor'any

Ny Kor'any

Ny Kor'any no boky masin' ny silamo. Ho an’ ny mpino mozilmana dia teny ara-bakitenin’ ilay Andriamanitra tokana (Allah) ny Kor'any. Amin' ny teny arabo dia القُرْآن / al-Qur’ân no anaran' ilay boky. Fanangonana ny tenin’ Andriamanitra izay fanambaràna (āyāt) nomeny ny mpaminany farany sady irak' Andriamanitra, dia i Mohamady, nanomboka tamin' ny taona 610-612 hatramin' ny fotoana nahafatesany tamin' ny taona 632, tamin' ny alalan’ ny anjely Gabriela (جبريل / Jibrîl). Tamin' ny nanambaràna ny Soratra Masina dia niteny tamin' ny alalan' ny anjely Jibrily (Gabriela) Andriamanitra, ary nandre ny tenin' Andriamanitra, fa tsy ny feony, ny mpaminany Mohamady.

Ny Sonà sy ny hadita

Ny Kor'any dia mametraka ny maha zava-dehibe ny Sonà (arabo: سنة / Sunnah "lalana" na "lovam-pampianarana") momba an' i Mohamady izay voalaza amin' ny alalan' ny fampitana ny teniny, ny asany sy ny fihetsiny, ny fankatoavana, izay fitantarana antsoina hoe hadita (arabo: حديث / ḥadīṯ na أحاديث /ʾaḥādīṯ raha maro).

Ny hadita dia fampitana am-bava avy amin' ny mpaminanin' ny silamo, Mohamady, izay notaterina tamin' ny alalan' ny rojom-pampitana araka ny lovantsofina mozilmana. Fanangonana ny teny sy ny asa ary ny fihetsika rehetra nataon' i Mohamady ny hadita sady mandrafitra, miaraka amin' ny Kor'any, ny fototra ara-teôlôjia sy ara-dalànan' ny finoana silamo. Izy ireo dia loharano heverina ho manome antsipiriany mazava momba ny fomba fanatanterahana ny fanao silamo rehetra (vavaka, fitafiana, fivahiniana masina, sns.) ary fototry ny Sharia (izany hoe ny lalàna islamika). Betsaka lavitra noho ny Kor'any ny literatioran' ny hadita, fa ny maha azo itokiana azy rehetra no tena iadian-kevitra satria nampitaina am-bava taorian' ny nahafatesan' i Mohamady ary tsy nosoratana raha tsy taonjato roa taty aoriana. Ny sasany amin' ny hadita dia manohitra ny Kor'any na manohitra ny hadita hafa, ary maro no mitatitra ny fanao misy finoanoam-poana izay fahita tany Arabia tamin' ny taonjato fahafito.

Ny hadita tamin' ny voalohany dia lovantsofina am-bava mirakitra ny fihetsika sy ny fomban' i Mohamady. Na izany aza, tamin' ny fitnah voalohany, tamin' ny taonjato faha-7, dia nanomboka nanontany ny loharano nahazoana ireo teny ireo izay nandray ny hadita. Ho an' ny Mozilmana amin' ny ankapobeny dia mifandanja amin' ny maha azo inoana ny vavolombelona nitatitra azy ny maha azo inoana ny hadita. Izany rojom-bavolombelona izany dia antsoina hoe isnad. Ireo fanangonana ireo, na dia amin' izao fotoana izao aza, dia raisina ho fanaovana tsiahy amin' ny lohahevitra mifandraika amin' ny fiqh na ny tantaran' ny silamo.

Eken' ny Sonita rehetra ny hadita lazaina hoe "marina". Araka io anarany io, ny Sonita dia mihevitra ny hadita mandrafitra ny Sonà (Sunna) ho fanampiny ilaina amin' ny fanazavana ny Kor'any. Ao amin' ny fandraiketan-dalàna silamo, ny Kor'any dia mirakitra ny tsimoka fitsipika maro izay ilaina amin' ny fitondran-tena andrasana amin' ny Mozilmana. Heverin' ny Sonita sy ny Siita ho loharanom-panilovana ara-pivavahana izy ireo, nefa ny Koranista kosa mihevitra fa ny Kor'any irery ihany dia ampy. Manana ahiahy momba ny fanangonana hadita sonita anefa ny Siita satria manamarina kokoa ny fomba fijerin' ny Sonita ireo hadita ireo. Manana ny fanangonana hadita azy manokana ny Siita, fanangonana izay mifanaraka kokoa amin' ny fikarohana ara-tantara, araka ny hevitr' i Amir Moezzi.

Mpikaroka maro no nampiseho fa misy hadita foronin-tsinga vao haingana kokoa noho i Mohamady ary lazaina taty aoriana fa nataony nefa novolavolain' ny fahefan' ny kalifa. Mihevitra i Schacht fa, amin' ny ankapobeny, arakaraky ny fisehoan' ny rojom-pampitana ho "tonga lafatra" no maha niforona taty aoriana ny hadita. Ny fampitampitana ny hadita ao anaty fianakaviana dia famantarana fa tsy marina ny lovam-pampianarana resahina ao.

Ny mpaminany Mohamady

Ny mpaminany Mohamady, araka ny sary tao amin' ny sora-tanana ôtômàna tamin' ny taonjato faha-17.

I Mohamady (amin' ny teny arabo محمّد / Muḥammad) no mpaminanin' Andriamanitra. Teraka tao Meka (na Maka) izy. Nanomboka ny asa faminaniany i Mohamady tamin' ny faha-40 taonany rehefa niseho taminy ny anjely Gabriela (Jibril) nandritra ny fahitana, araka ny lovantsofina. Nambaran' i Mohamady tamin' ny fianakaviany sy tamin' ny namany akaiky ny antsipirian' izany fanambaràna izany. Efapolo taona taorian' izay dia olona efapolo no voataonany hanaraka ny fivavahany. Tamin' izany no nanombohany nitoriteny imasom-bahoaka tao Meka (Mekka na Makka), tanàna nahaterahany. Noho ny tsy fankasitrahan' ny mponin' i Meka azy dia niala tao izy tamin' ny taona 622 ka nankany Iatriba (Yathrib), dia ilay tanàna atao hoe Medina (na Madina) ankehitriny. Izany fifindrà-monina izany no atao hoe Hijra, sady fiandohan' ny fanisan-taona mozilmàna. Tao Iatriba (na Medina) i Mohamady dia tonga nanam-pahefana ara-pôlitika sy ara-pivavahana. Resiny ny Arabo sy ny Jiosy mpanohitra azy tao Medina, avy eo dia niady tamin' ny mponina tao Meka izy. Nitombo isa ny fokom-pirenena arabo nanaiky hofehezin' i Mohamady ary nilavo lefona ny tanànan' i Meka tamin' ny taona 630.

Ny hatsaram-panahin' Andriamanitra sy ny fahefany ny zava-drehetra ary ny maha tokana azy, ary koa ny tokony hananan' ny olona toetra malala-tanana sy marina amin' ny fifandraisana amin' ny samy olona, no fampianarana lehibe nataon' i Mohamady. Maro ny lohahevitra avy amin' ny jodaisma sy ny kristianisma tafiditra ao amin' ny fivavahana naorin' i Mohamady, na dia niorim-paka lalina tao amin' ny kolontsaina arabo taloha aza izany fivavahana izany. Maro ny fanao nalain’ ny mpaminany tamin' ny paganisma izay noraisina amin' ny endriny sy ny heviny hafa, ka anisan' izany ny fivahiniana masina sy ny fankamasinana ny toerana misy ny Kaaba. Maty tamin' ny taona 632 i Mohamady. Nahatsangana fanjakana arabo (kalifata) izay nitombo hery sy velarana haingana izy.

Ny tanàna masin' i Meka

Ny Kaaba ao Meka

I Meka na Maka dia tanàna any amin' ny tapany andrefana amin' i Arabia Saodita, miorina 80 km miala ny Ranomasina Mena. Amin' ny teny arabo izy dia atao hoe مكة / Makka. Araka ny lovantsofina silamo dia tao no nahaterahan' ny mpaminany Mohamady tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-6. Ao no misy ny môskea Masjid al-Haram ("Môskea Masina") izay misy ny Kaaba (arabo: الكعبة / al-Ka'ba).

Toeram-panaovana fivahiniana masina (arabo: حَجّ / hajj) ny ao Meka, ka indraimandeha isan-taona no fanaovana izany nanomboka tamin' ny taonjato faha-7. Mitodika manandrify an' i Meka koa ny Mozilmana rehefa manatanteraka ny vavaka atao isan' andro (salat).

Ny litorjia ao amin' ny finoana silamo

Mozilmana mivavaka amin' ny maraina ao amin' ny Môskea Lehibe ao Nishapur any amin' ny tapany avaratra-atsinanana amin' i Iràna.

Ao amin' ny finoana silamo, ny teny hoe salāt (izay midika hoe "vavaka", avy amin' ny teny arabo hoe صلاة‎ / ṣalāh na صلوات / ṣalawāt raha milaza maro) dia fomba fivavahana arahim-pihetsika ara-batana tsy maintsy atao, ka tsy mitovy amin' ny atao hoe dua (arabo: دُعَاء / duʿāʾ) izay midika hoe "fitalahoana". Ny maha zava-dehibe ny salat eo amin' ny Mozilmana dia ambaran' ny maha anisan' ny Andry dimin' ny finoana silamo azy.

Ialohavan' ny fidiovana (arabo: الوضوء / 'al-wuḍū) sady tanterahina indimy isan' andro izany. Averimberina ny andian-teny atao rakʿah (arabo: ركعة) na rakaʿāt (arabo:ركعات, raha milaza maro) raha anaovana asa (fihetsika) sy lahateny tsy maintsy tanterahina. Ny isan' ny rakaʿāt tsy maintsy atao dia mety ho roa hatramin' ny efatra arakaraka ny fotoana ao amin' ny andro na ny toe-javatra hafa (toy ny fivavahana amin' ny andro Zoma izay anaovana rakaʿāt roa).

Tsy maintsy ataon' ny Mozilmana rehetra ny vavaka, afa-tsy ireo izay mbola tsy niala sakana sy ny vehivavy tonga fotoana na tera-bao.

Ny tetiandro sy ny fankalazana

Ny tetiandro mozilmana

Tetiandro miozolmana

Ao amin' ny tetiandro mozilmana (na kalandrie silamo), ny iray volana, izay mitovy amin' ny fitsingerenan' ny Volana amin' ny Tany, dia misy 29 na 30 andro, ary ny iray taona misy 354 na 355 andro. Atao hoe التقويم الهجري‎ / at-taqwīm al-hijrī ("tetiandron' ny Hijra") io tetiandro io amin' ny teny arabo. Mifanandrify amin' ny fotoan' ny tsinam-bolana hitan' ny maso ny fanombohan' ny volana tsirairay. Mifanandrify amin' ny taona 622 taor. J.K. amin' ny tetiandro gregôriana ny taona 1 amin' ny tetiandro mozilmana, ary ny andro voalohany dia mifanandrify amin' ny 15 na 16 Jolay tamin' io taona 622 io. Andro voalohany amin' ny volana Muharram izany. Io no andro voalohany tamin' ny fifindrà-monin' ny mpaminany Mohamady sy ny mpanaraka azy avy ao Meka hankany Iatriba (tanàna fantatra amin' ny anarana hoe Medina amin' izao fotoana izao). Izany fifindrà-monina izany no atao hoe هجرة / Hijrah amin' ny teny arabo.

Ny fihodin' ny volana no fototry ny tetiandro islamika.

Ireto avy ny anaram-bolana ao amin' ny tetiandro mozilmana:

1. Muḥarram (مُحَرَّم)
2. Safar (صفر)
3. Rabi' al Awal (ربيع الأوّل)
4. Rabi' ath-Thani (ربيع الثاني)
5. Jumada al Awwal (جُمَادَىٰ الْأَوَّل) na Jumadaal‘Ula (جُمَادَىٰ الْأُولَىٰ)
6. Jumada ath-Thania (جمادى الثاني) na Jumaada al-Akhir na Jumada al-Akhira (جمادى الآخر)
7. Rajab (رجب‎)
8. Sha'bane (شعبان)
9. Ramadan (رمضان)
10. Shawwal (شوّال)
11. Dhu al Qidah na Dhu'l-Qa'dah (ذو القعدة)
12. Dhu al-Hijja (ذو الحجة).

Ny Ramadany (Ramadan) dia volana fahasivy ao amin' ny tetiandro mozilmana. Io ihany ny anaram-bolana hita ao amin' ny boky Kor'any. Ho an' ny mpino silamo dia io no volana tsara indrindra. Volan' ny falala-tanana ny Ramadany, satria rehefa mifarana izy dia mizara zavatra ho an' ny mahantra ny mpino, izany no atao hoe zakât al-fitr. Volana ahatsiarovana zava-niseho maro teo amin' ny tantaran' ny finoana silamo koa ny Ramadany.

Ny fety mozilmana

Ny andro Zoma, amin' ny Mozilmana, dia andro natokana ho an' ny fanompoam-pivavahana, atao ao amin' ny môskea na masjidy amin' ny mitataovovonana. Tsy ahitana resaka fitsaharana (fialan-tsasatra) ity andro ity, tsy toy ny Sabata na ny Alahady kristiana. Io fivavahana atao amin' ny Zoma io dia voalaza ao amin' ny Kor'any.

Ao amin' ny finoana silamo dia fety roa no masina indrindra: ny Eid al-Adha (na Aid al-Adha) sy ny Eid al-Fitr (na Aid el-Fitr).

• Ny Eid al-Adha na Eid el-Kebir ("ny fety lehibe") dia ankalazaina amin' ny andro fahafolo amin' ny volana farany amin' ny tetiandro mozilmana (volana ذو الحجة / Dhu al-Hijja), ho fahatsiarovana ny sorona nataon' i Abrahama teo amin' ny Vato Fanorenana (hebreo: אבן השתייה / Even hashtiya;) na Vato Manan-kaja (arabo: الصخرة المشرفة / al-Saḵrah al-Musharrafah), ary mifanitsy amin' ny fivahiniana masina any Meka, izay andry fahadimin' ny finoana silamo. Ity fety ity dia mifanitsy amin' ny fomba amam-panao talohan' ny silamo.
• Ny Eid al-Fitr "fetin' ny fahataperan' ny fifadian-kanina" na 'al-ʿīd al-ṣag̲h̲īr "ny fety kely", izay milatsaka amin' ny voalohan' ny volana Shawwal (volana fahafolo) dia ankalazana ny faran' ny fifadian-kanina amin' ny volana Ramadany (volana fahasivy).

• Ny Ashura: ny fifadian-kanina amin' ny Ashura dia fotoana tsy maintsy ifadian-kanina, nindramina tamin' ny jodaisma. Ho an' ny Siita indrindraindrindra dia io no fankalazana ny fitsingerenan' ny daty nahafatesan' ny imam Husayn, zafikelin' i Mohamady.

• Ny Ramadany: hany volana izay resahina ao amin' ny Kor'any ny anarany, ho an' ny Mozilmana ny Ramadany no "volana masina indrindra" satria izy io no volana fifadian-kanina (na صَوم / ṣawm) ary misy ny Laylat al-Qadr (Alin' ny Lahatra). Ny teny hoe "Ramadany" dia ampisaina hanondroana ny volana masina ho an' ny Mozilmana sy ny fifadian-kanina na sawm. Ny Laylat al-Qadr, izay heverina ho alina masina indrindra amin' ny taona, dia fahatsiarovana ankalazaina mandritra ny iray amin' ny folo andro tsy ankasa farany amin' ny volana. Tamin' io alina io no nanambaràn' ny arkanjely Gabriela (na Jibrily) ny Kor'any tamin' ny mpaminany Mohamady, araka ny finoan' ny Mozilmana.

• Ny Mawlid (na Eid Mawlid al-nabawi): Ity fety ahatsiarovana ny fahaterahan' i Mohamady ity dia ankalazaina amin' ny ankapobeny amin' ny andro faha-12 amin' ny volana Rabi' al-Awwal any amin' ny firenena mozilmana.

Ny sampana lehibe ao amin' ny fivavahana silamo

Mizara sampana telo lehibe ny fivavahana silamo, dia ny sonisma sy ny siisma ary ny karijisma.

Ny siisma

Ny siisma na silamo siita dia sampan' ny finoana silamo manaiky fa i Ali ibn Abi Talib sy ny taranany no mpandimby an' i Mohamady. Izao ny tantaran' ilay fisarahana: I Ali, izay zanak' olo-mpiray tam-po amin' i Mohamady sady vinantolahiny, no kalifa fahefatra (taorian' i Abu Bakr sy Omar ary Othman). Nanomboka tamin' ny fahafatesan' ilay mpaminany (tamin' ny taona 632) sy ny fanendrena an' i Abu Bakr handimby azy no niseho ny tsy fitovian-kevitra voalohany teo anivon' ny samy Mozilmana, satria nisy nitaky ny maha mpandova ara-dalàna ny mpaminany azy i Ali. Nihamafy ny fifandirana tamin' ny taona 644, tamin' ny fahafatesan' ny kalifa faharoa Omar, satria i Othman no voafidy ho kalifa fa tsy i Ali. Nisy namono i Othman ka tamin' ny andro namonoana azy mihitsy, tamin' ny Jona 656, dia nambara ho kalifa fahefatra tao Medina i Ali. Ny tsy fitovian-kevitra momba ny foto-kevitra ara-pôlitikan' ny fivavahana silamo, ary indrindra momba ny fomba fifandimbiasan' ny kalifa, no nahatonga ny mpanohana an' i Ali hiray saina. Niray saina izy ireo amin' ny fanohanany an' i Ali ho mpitarika ny fianakaviambe mozilmana (Umma), sy ny fanoherany ireo izay nikomy taminy - toa an' i Mu'awiyah (mpanorina ny dinastian' ny Omeiada) sy ny Karijita. Taorian' ny famonoana an' i Ali tamin' ny Janoary 661 dia noheverin' ny mpomba azy ho kalifa mpandimby azy ara-dalàna ny zanany lahy .

Eo anelanelan' ny 10 % sy 15 % amin' ny vahoaka mozilmana maneran-tany ny Siita, ka ny ankamaroany dia monina ao Iràna sy Iràka ary Bareina. Manana mpitondra fivavahana ahitana ambaratongam-pitondrana ny Siita.

Ny karijisma

Ny karijisma dia sampan' ny finoana silamo izay teraka tamin' ny fanelanelanana natao tamin' i Ali sy i Mu'awiyah raha avy niady tao Siffin izy ireo tamin' ny taona 657. Atao hoe Karijita ny mpino silamo ao aminy. Toy izao ny tantaran' ny fisarahany:

I Mu'awiyah, izay governora omeiada tao Siria, dia nanohitra ny maha ara-dalàna ny kalifatan' i Ali. Tamin' ny taona 657 dia nifanandrina tamin' ny tafik' i Ali tao Siffin izy ary nandritra ny ady dia nitady hevitra hampitsahatra ny ady tamin' ny alalan' ny fangatahana fanelanelanana. Rehefa nanaiky ny marimaritra iraisana i Ali mba hialana amin' ny fifandatsahan-dra, dia niala avy tao amin' ny toerana nisy ny ady ny sasany amin' ny mpanohana azy, izay tsy nankasitraka afa-tsy ny fitsaran’ Andriamanitra. Ireo mpisintaka ireo no lasa nantsoina hoe Karijita (avy amin' ny teny arabo hoe kharej, izay midika hoe "mivoaka"). Nanohitra an' i Mu'awiyah sy an' i Ali izy ireo, ka nifidy ny kalifany manokana. Avy eo izy ireo dia nikononkonona ny famonoana ny mpandray anjara tamin' ny fanelanelanana, saingy tsy nahavita namono afa-tsy an' i Ali tamin' ny taona 661.

Amin’ ny Karijita dia tena zava-dehibe, mitovy amin' ny finoana, ny asa. Milaza koa izy ireo fa ny fanaovana fahotana lehibe dia antony ahafaha manongana ny mpino silamo iray na dia mbola manaiky ny fanekem-pinoana aza. Ny Karijita dia nanjary nihevitra ny manampahefana ara-pôlitika mozilmana ho tsy tena mpivavaka ary, taorian' ny fikomiana maro nataony dia resy ihany izy ireo tamin' ny farany. Misy anefa antokon' ny Karijita mandanjalanja, antsoina hoe Ibadita, ao Afrika Avaratra sy any Siria ary ao amin' ny Soltanatan' i Ômàna.

Ny sonisma

Ny môske Kaaba any Meka izay môske lehibe indrindra sy manan-danja indrindra eran-tany.

Ny sonisma no sampana lehibe indrindra amin' ny ampana telo lehibe ao amin' ny finoana silamo, izay ahitana ny 80 %n' ny Mozilmana maneran-tany. Miavaka amin' ireo sampana hafa ireo ny sonisma noho ny fomba fiheverany ny fivavahana. Matetika dia lazaina ho "Mozilmana ôrtôdôksa" ny Sonita.

Ho setrin' ny fisaraham-bazana nataon' ny Siita sy ny Karijita no niforonan' ny sonisma, izay milaza tena ho mpanohy ny "lalan' ny mpaminany" (arabo: سنة / Sunna). Ny foto-pampianarana sonita dia niforona tsikelikely nandritra ny taonjato roa voalohany nisian' ny finoana silamo.

Ny andry dimin' ny finoana silamo

Ny andry dimin' ny finoana silamo dia adidy miisa dimy izay tsy maintsy tanterahin' ny mpino silamo. Atao hoe arkān izany amin’ ny teny arabo. Ireto avy izy ireo:

1. manonona ny fiekem-pinoana na (Shahada);
2. manatanteraka ny vavaka dimy fanao isan' andro (salat) izay ialohavan' ny fidiovana manaraka fombafomba;
3. mifady hanina amin' ny volana Ramadany (sawm);
4. manefa ny asa fiantrana (zakat);
5. manatanteraka fivahiniana masina (hadj) any amin' ny tanàna masin' i Meka amin' ny fotoana maha afaka ara-batana sy ara-bola ny mpino.

Ny fiekem-pinoana na Shahâda

Sainan' i Arabia Saodita ahitana ny soratry ny Shahâda

Ny andry voalohany ao amin' ny finoana silamo dia ny fiekem-pinoana izay atao hoe Shahâda (teny arabo: ٱلشَّهَادَة / aš-šahāda). Izao ny endriky ny Shahada ao amin' ny sonisma:

أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَٰهَ إِلَّا ٱللَّٰهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ ٱللَّٰهِ / ʾašhadu ʾan lâ ʾillâha ʾillâ -llâh, wa-ʾašhadu ʾanna Muḥammadan rasûlu-llâh.

("Mijoro ho vavolombelona aho fa tsy misy andriamanitra afa-tsy i Allah ary mijoro ho vavolombelona aho fa i Mohamady no irak' i Allah".).

Izany fiekem-pinoana izany, izay ambara rehefa miova ho amin' ny fioana silamo ny tena, na tononina farany eo am-pialana aina, dia tokony hataon' ny Mozilmana rehetra ampahibemaso fara-fahavitsiny indray madeha ao amin' ny androm-pianany. Tononina eo an-tsofin' ny zaza vao teraka koa ny Shahâda, ary ny olona efa ho faty dia tokony hanonona azy alohan' ny hialany aina. Anisan' ny atao hoe Adhân (arabo: أَذَان "antso") izay ataon' ny Mu'adhdhin (arabo: مؤذّن "mpiantso") izy, dia ilay fiantsoana ny mpino atao eny amin' ny mi'dhana ("tilikambo fiantsoana") mba ho tonga hivavaka ny olona.

Ny vavaka na Salat

Mpino silamo manao ruku (miondrika mitsangana) mandritra ny vavaka ao amin' ny môske

Ny fihetsika atao mandritra ny fanatanterahana ny Salat

Ny vavaka na Salat (teny arabo: صلاة / ṣalawāt) no andry faharoa ao amin' ny finoana silamo. Isan' andro dia tokony manatanteraka ny vavaka dimy tsy maintsy atao ny mpino. Tsy atao anefa izy ireo raha tsy efa vita ny fombafomba fidiovana. Ireto ny fotoana anatanterahana ireo vavaka ireo:

• alohan' ny hiposahan' ny masoandro (صلاة الفجر / ṣalāt al-faǧr "vavaka alina");
• amin' ny mitataovovonana (صَلَاة ٱلظُّهْر / Ṣalāt aẓ-Ẓuhr; "vavaka antoandro");
• eo antenatenan' ny tolakandro (صلاة العصر / ṣalāt al-ʿaṣr, "vavaka tolakandro);
• vantany vao milentika ny masoandro (صلاة المغرب / ṣalāt al-maġrib "vavaka amin' ny filentehan' ny masoandro");
• alohan’ ny misasakalina (Aصلاة العشاء / ṣalāt al-ʿišāʾ"vavaka amin' ny alina").

Mitodika mankany amin' ny Kaaba (any no qibla) sy miondrika ary mandohalika araka ny fombafomba voafaritra mazava tsara ny Mozilmana rehefa manatanteraka ireo vavaka ireo.

Ny fiantrana ny tsy manana na Zakat

Vata fanaovana Zakat ao amin' ny Môskea Lehibe Taipei any Taipei, Taiwan.

Andry fahatelo ny fiantrana ny tsy manana, izay atao hoe Zakat (arabo: زَكَاة / Zakāt, midika hoe “fanadiovana”) izay ahafahana manadio ny harena azon' ny mpino. Izany fiantrana izany dia azo alaina amin' ny vokatry ny fambolena na ny fiompiana na ny vato saro-bidy na ny vola, nefa ireo izay manana harena mihoatra ny ampy tokony hahafahany mivelona soa aman-tsara no manatanteraka izany.  

Ny fifehezana na Sawm

Sakafo amin' ny alina mandritra ny fiatoan' ny fifadian-kanina ao amin' ny môskea

Andry fahefatra ao amin' ny finoana silamo ny fifehezana izay ahitana indrindra ny fifadian-kanina, izay atao amin' ny teny arabo hoe صَوم / ṣawm ("fifadian-kanina"). Mandritra ny volana Ramadany no tsy maintsy anaovana izany ka ny Mozilmana olon-dehibe sy salama tsara no didiana hanao azy. Manomboka amin' ny mangiran-dratsy ka hatramin' ny filentehan' ny masoandro dia tsy azon' ny mpifehy atao ny manendry zavapisotro sy ny mihinana sakafo ary ny manao firaisana ara-nofo amin' ny vady. Ny marary sy ny vehivavy mampinono dia tsy terena hifady hanina.

Ny fivahiniana masina mankany Meka na Hadj

Mpivahiny madeha manodidina ny Kaaba

Andry fahadimy ao amin' ny finoana silamo ny fivahiniana masina, izay atao amin' ny teny arabo hoe حَجّ / Hadj. Ny Hadj no manan-danja indrindra amin' ny fivahiniana masina roa mankany Meka. Ny Mozilmana salama tsara rehetra dia tokony hanao fivahiniana masina indraimandeha amin' ny fotoana ahavelomany raha ampy ny hoenti-manana ara-bola hiatrehana izany. Amin' ny volana fahafolo (volana شوّال / Shawwal) no manomboka ny lanonana izay andehanana impito manodidina ny Kaaba sy impito eo anelanelan' ny tendrombohitra Safa sy ny tendrombohitra Marwa. Eo anelanelan' ny andro faha-9 sy faha-12 amin' ny volana faha-12 (volana ذو القعدة / Dhul al-Hijja) ny lanonana ivorian’ ny mpanao fivahinina masina rehetra, ao amin' ny lohasaha manatrika ny tendrombohitra Mina, tsy lavitra an' i Meka, izay anaovana sorona.

Tenim-pinoana

Ny finoana mozilmana na tenim-pinoana silamo dia tsy inona fa petra-kevitra tsy azo ovana momba ny finoana. Misy enina izy ireo, dia iretoː

1. Mino ny fisian' Andriamanitra (Allah) sy ny maha tokana azy;
2. Mino ny fisian' ny anjely (ملاًئِكة / malā'ikah);
3. Mino ny fisian' ny mpaminanyː i Mohamady no farany amin' izy ireo, i Jesoa no eo alohan' ny farany.
4. Mino ny fisian' ny boky nalefan' Andriamanitra ety an-tany, izay nataon' Andramanitra, ka ny Kor'any no farany, ny Injily no talohan' ny farany, ary ny Tawrat no voalohany.
5. Mino ny fisian' ny Andron' ny fitsarana faranyː amin' izany andro izany dia hizara vondrona roa ny olombelonaː ny an' ny Paradisa sy ny an' ny Afobe. Ireo vondrona roa ireo dia hisy zana-bondrona.
6. Mino ny fisian' ny lahatra izay mety ho tsara na ratsy.

Andriamanitra tokana

Kaligrafia mampiseho ny teny hoe Allah amin' ny teny arabo ao Hagia Sophia, Istanbul Torkia

Mônôteista ny fivavahana silamo. Allah no anaran' Andriamanitra. Izany mahatokana an' Andriamanitra izany no atao amin' ny teny arabo hoe Tawhîd, izay hamafisina amin' ny fiekem-pinoana (arabo: Shahâda) hoe: "Mijoro ho vavolopbelona aho fa tsy misy andriamanitra hafa afa-tsy i Allah ary i Mohamady no irak' Andriamanitra" (arabo: "اشهد ان لآ اِلَـهَ اِلا الله و أشهد ان محمدا رسول الله ").

Ny soràta 112 (Al-Ikhlas) dia mamondrona ny fotopotony amin' ny fiheverana tokony hananan' ny Mozilmana momba an' Andriamanitra: "Izy no Allah tokana, Allah tsy takatry ny saina, tsy miteraka Izy, tsy nateraka Izy, ary tsy mitovy na amin' inona na amin' inona Izy".

Amin' ny Mozilmana dia i Allah no mpahary izao rehetra izao (na ‘âlam), ka maro ny teny amaritan' ny boky Kor'any ny toetrany, toy ny hoe "mahery", "mahay", "be indra fo", sns. Anarana miisa 99 no omen' ny fivavahana silamo an' ity Andriamanitra tokana ity, izay atao hoe "anaran' Andriamanitra tsara indrindra". Tsy lahy tsy vavy Andriamanitra. Mpahary sy mahefa ny zava-drehetra sy mahalala ny zava-drehetra ary mihoatra ny zavaboary noforoniny izy.

Ny anjely

Sarin' ny anjely Gabriela nitsidika an' i Mohamady tamin' ny taonjato faha-16 ao amin' ny asasoratra Siyer-i Nebi ("Tantaran' ny Mpaminany")

Ny teny arabo dia manao ny anjely hoe ملاك / malāk (raha tokana) na ملاًئِكة / malā'ikah (raha maro)". Irak' Andriamanitra ny anjely. Namboarin' Andriamanitra tamin' ny hazavana na ny rivotra mafana izy ireo. Ao amin' ny finoana silamo, ny anjely dia tsy afaka handà ny asa ampanaovin' Andriamanitra azy ka tsy mitovy amin' ny olombelona sy ny jiny izay manan-tsafidy. Tsy afaka manota ny anjely ka tsy hotsaraina. Tsy misy noho izany ny atao hoe "anjely ratsy".

Ny Kor'any anefa miresaka momba ny fianjeran' i Iblis ao amin' ny soràta maro. Ny soràta iray hafa dia olana amin' ny fampianarana momba ny tsy fahaizan' ny anjely manota; izany sorata izany dia miresaka an’ i Harut sy i Marut (arabo: هَرُوتَ وَمَرُوتَ / Hārūt wa-Mārūt), izay anjely potraka noho ny fandresen' ny fahafinaretan' ny nofo azy ireo; araka ny fitantarana dia nohidiana tanaty lavaka izy ireo ary nampianatra ody ny olombelona (Sorata Baqara 2:102).

Voaresaka ao amin' ny boky Kor'any ny anjely Jibrily (Gabriela/Gabriely) izay nampita ny fanambaràna ny zava-miafina tamin' ny mpaminany nifandimby. Miresaka momba an' i Mikaela koa io boky io. Niteny tamin' ny olona ny anjely: ohatra tamin' i Ibrahima (Abrahama) sy tamin' i Zakaria ary tamin' i Mariama (Maria).

Sady tsy lahy no tsy vavy ny anjely. Ambony noho ny olona rehetra, afa-tsy ny mpaminany Mohamady, ny anjely. Manohana sy miaro ny mpino amin' ny fahavalony ny anjely.

Ny mpaminany

Sary persiana tamin' ny taonjato faha-15 mampiseho an' i Mohamady mitarika an' i Abrahama sy i Mosesy sy i Jesoa ary mpaminany hafa amin' ny vavaka.

Mino ny fisian' ny mpaminany ny Mozilmana. Araka ny Kor'any dia i Adama (آدم / Âdam) no mpaminany voalohany ary i Mohamady no farany. Ho an' ny finoana silamo, ny mpaminany dia sady olona mitory hafatra avy amin' Andriamanitra (mitovy amin' ny "mpaminany", nabi, ao amin' ny jodaisma) no sady olona manolotra lalàna (Sharia). Niantso ho amin' ny finoana silamo, izay heverin' ny Mozilmana ho fivavahana voajanahary, ny mpaminany rehetra. Noho izany, ohatra, i Adama, i Noa, i Abrahama, i Mosesy ary i Jesoa dia mozilmana toa an' i Mohamady koa. Ny Kor'any dia manolotra tantara miorina amin' ny foto-kevitra izay milaza fa nanana ny fahafenoan' ny hafatr' Andriamanitra i Adama nefa niova izany nandritra ny taranaka maro, ka ny mpaminany no nitaky ny fiverenana amin' ny mônôteisma tany am-boalohany.

Miisa 25 ny mpaminany resahina ao amin' ny boky Kor'any. Anisan' ny eken' ny silamo ho mpaminaniny ny patriarka roa ambin' ny folo ao amin' ny Baiboly.

Mpaminany koa i Enoka (إدريس / Idrîs), i Noa (نوح / Nûh), i Abrahama (إبراهيم / Ibrâhîm), i Ismaela (إسماعيل / Ismâʿîl), i Lota (لوط, / Lût), i Isaaka (إسحاق / Ishâq), i Jakoba (يعقوب /Yaʿqûb), Jôsefa zanak' i Jakoba (يوسف / Yûsuf), i Joakima rain' i Miriama (عمران /ʿImran), i Mosesy (مُوسَى / Mûsâ), i Aarona (هارون / Hârûn), i Jôba (أَيّوب / Ayyûb), i Jonà (يونس /Yûnas), i Sôlômôna (سُلَيْمان, / Sulaymân), i Davida (داوود, / Dâwûd), i Elia (إِلْيَاس / Ilyâs), i Elisa (اليَسَعَ / al-Yâsʿa), i Ezekiela (ذَو الكِفْل / Dhû'l-Kifl) ary i Ezra (عزير / ʿUzair). Misy koa ny mpaminany mozilmana resahina ao amin' ny Testamenta Vaovao: i Zakaria rain' i Joany (زَكَرِيَّا / Zakarîyâ) sy i Joany mpanao batista (يحْيى / Yahyâ) ary i Jesoa (عِيسى /ʿIsâ).

Mpaminany arabo i Hoda (هود / Hûd), i Jetro (شُعَيْب / Shuʿayb), i Salihy (صالح / Sâlih) mpaminanin' i Tamoda, ary i Mohamady (محمد / Muḥammad).

Ny boky nalefan' Andriamanitra ety an-tany

Mino ny fisian' ny boky nalefan' Andriamanitra ety an-tany, izay nataon' Andramanitra, ny Mozilmana, dia ny Torah (توراة‎) / Tawrat) nambara tamin' i Mosesy sy ny Salamo (الزَّبُورُ‎ / Zabūr) nambara tamin' i Davida, ny Evanjely (إنجيل / ʾInjīl) nambara tamin' i Jesoa, ary ny Kor'any (القرآن‎ / al-Qurʼān) nambara tamin' i Mohamady. Ireo bokin' ny fivavahana mônôteista ireo dia avy amin' ny boky tokana atao hoe Renin' ny boky (soràta 3:7 sy soràta 13:39) izay tsy nambara manontolo amin' ny olona fa ampahany ihany. Miampanga ny Jiosy sy ny Kristiana ho nanova ny Torah sy ny Salamo ary ny Evanjely anefa ny Kor'any.

Ny andron' ny fitsarana farany

Mino ny fisian' ny andron' ny fitsarana farany ny silamo. Ao amin' ny Kor'any dia resahina ny Andron' ny Fitsarana (arabo: يَوْم الدِّينِ / Yawn al-Dyn "Andron' ny Fitsarana", na "Andron' ny Famaliana") (1:4; 15:35; 26:82; 37:20; 38:78; 51:12; 56:56; 70:26; 74:46; 82:17; 82:18; 83:11), ohatra ao amin' ny soràta faha-26 dia izao no voasoratra: "Ary avy Aminy no itsiriritako ny famelana ny heloko amin' ny Andron' ny Famaliana". Ankoatran' ny Andron' ny Fitsarana, dia voasoratra koa ny Andron' ny fitsanganana amin' ny maty (arabo: يوم القيامة: / Yawm al-Qiyāmah).

Zava-dehibe amin' ny finoana silamo ny fitsanganana amin' ny maty sy ny fitsarana farany. Araka ny Kor'any dia zava-poana ny famoronana ny olombelona raha tsy misy ny fitsanganana amin' ny maty sy ny fitsarana farany. Inoan' ny Mozimana fa amin' izany fotoana izany dia hatsangan' i Allah ho velona ny maty avy ao am-pasana, amin' ny andron' ny fitsarana, araka ny efa nampanantenainy. Toy ny namoronan' i Allah ny olombelona no hananganany azy indray amin' ny maty.

Amin' izany andro izany dia hizara vondrona roa ny olombelonaː ny an' ny Paradisa (جنّة / janna) sy ny an' ny Afobe (جهنم / jahannama). Ireo vondrona roa ireo dia hisy zana-bondrona. Toeram-pijaliana hanasaziana ireo izay "tsy mino" ny Afobe. Ny Paradisa kosa no toeram-pahasambarana mandrakizay atokana ho an' ny olona nahatoky teo anatrehan' Andriamanitra.

Ny lahatra momba ny tsara sy ny ratsy

Mino ny fisian' ny lahatra (na fanendrena mialoha), izay mety ho ny tsara na ny ratsy, ny silamo. Atao amin' ny teny arabo hoe القضاء و القدر / al-qaḍāʾ wa al-qadar ("ny anjara sy ny lahatra") ny fandaharan' Andriamanitra. Izany lahatra izany dia tsy manafoana tanteraka ny fahalalahan' ny olombelona, ka samy tompon' andraikitra amin' ny ataony ny olona tsirairay.

Ao anatin' izany ny finoana fa ny zava-drehetra mitranga eto amin' ity tontolo ity - na asa an-tsitrapo na tsy an-tsitrapo ataon' ny olona - dia efa voatendrin' Andriamanitra mialoha. Efa voasoratra ny zava-mitranga. Tsy azo ihodivirana ny fisehoan-javatra. Ny sitrapon' Andriamanitra dia tanteraka mandrakariva araka ny fahendreny mandrakizay. Noho izany, ny zava-drehetra - na tsara na ratsy - dia efa fantatr' Andriamanitra mialoha, ary ho tonga amin' ny fotoana tokony hahatanterahany. Ho an' ny finoana silamo, ny fanendrena mialoha dia tafiditra tanteraka ao anatin' ny hevitry ny hoe "lahatra" (al-qadr), izay didy naorin' Andriamanitra (ajl mûsamma) (Soràta 2: 210; 6:2), didy izay tsy azo aroso mialoha na ahemotra ho tratra aoriana ny fahatanterahany.

Fandaminana

Ny kalifa sy ny kalifata

Ny mpandimby an' i Mohamady dia atao hoe kalifa. Manana anjara asa amin' ny fiarovana ny fivavahana sy ny fitantanana ny tontolo eto ambany ny tompon' io anaram-boninahitra io: izy no mpitarika ara-pôlitika sy ara-panahy ny Umma (ny fitambaran' ny vahoaka mozilmana maneran-tany), tsy maintsy mankatò azy ny Mozilmana.

Maty tsy nanendry ny mpandimby i Mohamady. Nipoaka ny herisetra lehibe teo amin' ny antoko samihafa tamin' ny fahafatesany. Vetivety i Abu Bakr dia nandresy an' i Ali, ilay mpifanandrina hafa. Ny anaram-boninahitra hoe khalifat rasul Allah, midika hoe "mpandimby ny irak' Andriamanitra" no lasa anaram-boninahitra mahazatra.

Ny fifandirana ara-pôlitika teo amin' ny Sonita sy ny Siita dia nahatonga ny fiheverana ny Kalifata hizara roa miavaka tsara: ny iray amin' ny alalan' ny fifidianana, ny iray hafa amin' ny alalan' ny fandovana. Ny voalohany dia mihevitra fa ny kalifa dia tsy maintsy voafidy noho ny toetrany ara-môraly sy araka ny maha mpino silamo, nefa anisan' ny fokom-pirenena Koraisita (fokon' i Mohamady, izay toherin' ny Karijita ny fanaovany ampihimamba). Heverin’ ny faharoa fa olona ao amin' ny foko Koraisita sy fianakavian' i ‘Ali ihany no afaka mitaky izany anaram-boninahitra izany. Ny Sonita dia tsy manaiky afa-tsy ny kalifa Abu Bakr As-Siddiq, Omar ibn al-Khattâb, Othmân ibn Affân, Ali ibn Abi Talib, Al-Hassan ibn Ali ary Omar ibn Abd-al-Aziz ho "voatarika tsara" na "voatsilo tsara" avy amin' Andriamanitra. Araka ny lovantsofina mozilmana, ny vanim-potoana talohan' ny Kalifata Omeiada dia nahitana fifandimbiasana kalifa maromaro antsoina hoe "rashidun".

Taorian' ny kalifa efatra voalohany (Abu Bakr, Omar, Othman ary Ali ibn Abi Talib), dia niadian' ny Ômeiada sy ny Abasida ary ny Ôtômàna ilay anaram-boninahitra, anao toraka izany koa ny taranaka hafa tany Espaina sy tany Afrika Avaratra ary tany Ejipta. Ny ankamaroan' ny mpitondra mozilmana dia nitondra fotsiny ny anaram-boninahitra hoe soltana na emira, ary niantoka ny tsy fivadihana amin' ny kalifa izay matetika tsy nanana fahefana firy. Tsy misy intsony io anaram-boninahitra io hatramin' ny nanafoanan' ny Repoblikan' i Torkia ny Kalifata Ôtômana tamin' ny taona 1924.

Ny Sharia

Ny Sharia (ara-bakiteny, "lalana mankany amin' ny loharano iray" na "lalana mankany amin' ny fisotroan-drano") dia lalàna islamika ahitana ny adidy rehetra avy amin' ny Kor'any sy ny Sonà. Ao amin' ny Kor'any dia tsy misy afa-tsy telo ny fisehoan' ny teny hoe sharia izay avy amin' ny fototeny hoe sh-r-'.

Na izany aza, ny habetsahan' ny fepetra ao amin' ity lahatsoratra ity sy ny toeran' ny fanekena hankato izay apetrany amin' ireo izay nanoratana azy dia manazava ny maha zava-dehibe an' io lafiny io, na ho an' ny Sonita na ho an' ny Siita. Marihina fa ny teny hoe "sharia" dia nampiasaina tamin' izany fotoana izany, amin' ny teny arabo, mba hanondroana ny Torah, izay nantsoina hoe "Shariàn' i Mosesy". Io teny io koa dia ampiasain' ny Arabo kristiana hanondroana ny Filazantsara na Evanjely, antsoina hoe "Shariàn' ny Mesia".

Hatramin' ny Dinan' i Medina dia nitombo habe hatrany ny Sharia. Araka ny voalazan' i Yadh ben Ashur dia diso ny fiheverana fa tsy mihetsika sy tsy afaka miova ny Sharia. Mivoatra araka ny fiovan' ny toe-javatra ara-diplômasia sy ara-tsôsiôlôjia izany.

Ny Sharia dia mirakitra ny lafiny rehetra amin' ny fiainan' ny tsirairay sy ny fiainana iombonan' ny Mozilmana. Misy andinin-dalàna momba ny fivavahana sy momba ny fanompoam-pivavahana, sns ny Kor'any, nefa tsy feno ary matetika tsy mazava.

Misy rijan-kevitra mozilmana roa izay manazava ny niandohan' ny Sharia. Milaza ny voalohany fa fitambaran-java-mahasoa ho an' ny olombelona sady ​​azon' ny saina takarina ny Sharia. Ny faharoa kosa dia manao ny Sharia ho sitrapon' Andriamanitra, sady mandà izay mety ho fahatakaran-tsaina amin' ity lalàna ity. Toa tsy azo arovana ilay faharoa izay saika tsy misy mpanohana ankehitriny. Na izany aza dia mifanitsy kokoa amin' ny sehatry ny teôlôjia sonita, izay misolo tena ny maro hatramin' izao, ity rijan-kevitra ity.

Ny mpitondra fivavahana

Ny finoana silamo dia manaiky ny fisian' ny ambaratonga samihafa amin' ny fahefana sy ny anjara asa ara-pivavahana eo amin' ny mpino. Izao no azo tanisaina:

• ny muezzin (arabo: مؤذّن / muʾaḏḏin) dia miantso ho amin' ny vavaka;
• ny imam no mitarika ny vavaka;
• ny rektoran' ny môske no mitarika ny môske;
• ny sheikh dia mpitarika fokom-pianakaviana na fokom-pirenena;
• ny mufti (arabo: مفتي‎) dia fakan-kevitra momba ny lalàna. Rehefa tsy mitovy hevitra momba ny lohahevitra iray ny mpino silamo, matetika manoloana ny fifanoheran' ny fatwa, dia afaka mitady fanelanelanam-pitsarana izy ireo mba hahazoana fanazavana momba ny fahazoana ny hevitry ny Sharia;
• ny faqih (arabo: فقيه‎) dia manam-pahaizana momba ny lalàna mozilmana;
• ny muhaddith dia manam-pahaizana manokana amin' ny hadita (hadith);
• ny qadi dia mpitsara ao amin' ny fitsarana islamika;
• ny ulema na 'âlim (arabo: عالِم), dia mpampianatry ny finoana silamo, mpampianatra mpikaroka momba ny lalàna mozilmana.
• ny mollah na mullah (ayatollah na hodjatoleslam) dia manam-pahaizana mozilmana any amin' ny firenena mandray singa avy amin' ny fiteny persiana ny fiteniny (arabo: mawlān, مولًى, na mawâlin, موالٍ raha maro, "mpanampy", "mpiaro", "tompo"). Izy no fahefana ambony indrindra ao amin' ny Siita.
• Tapitra tamin' ny taona 1055 ny fananan' ny kalifa fahefana ivelan' ny fivavahana (ara-pôlitika sy ara-tafika) ary ara-panahy (teôlôjia sy fitsarana).

Ny Mozilmana maneran-tany

Sarintany maneho ny fitsinjaràn' ny Mozilmana maneran-tany, aseho amin' ny isanjaton' ny mponina ao amin' ny firenena tsirairay (avy amin' ny Pew Research Center).

Tamin' ny taona 2015 dia tombanana ho 1 800 tapitrisa ny isan' ny Mozilmana eran-tany, izany hoe 24 % amin' ny mponina maneran-tany. Ny fielezan' ny finoana silamo ivelan' ny Tontolo Arabo dia azo hazavaina amin' ny alalan' ny safidin' ny fiarahamonina sy ny fifindra-monina ary ny prôselitisma. Ny finoana silamo ankehitriny no fivavahana manana fitomboan' ny isan' ny mpino ambony indrindra. Araka ny voalazan' ny Pew Research Center, raha mitohy ny fironana amin' izao fotoana izao dia mety hahatratra ny kristianisma ny silamo ary ho lasa fivavahana lehibe indrindra eran-tany amin' ny taona 2070. Ity fitomboana haingana ity dia noho ny tahan' ny fahatetrahana avo kokoa izay mahabetsaka tanora ny mponina.

Ankizy ao amin' ny sekoly koranika any Touba, Senegaly

Ny finoana silamo no hany fivavahana hita amin' ny anarana ôfisialin' ny firenena maro, amin' ny endrika "Repoblika Islamika". Fivavaham-panjakana amin' ny fomba ôfisialy izany. Tsy ireo repoblika ireo ihany anefa fa fanjakana maro no mampifangaro ny lalàna avy amin' ny firenena mpanjanaka teo aloha sy ny lalàna ara-pivavahana.

Mety hitranga ny fampifangaroana ny hoe "Arabo" sy ny hoe "Mozilmana", indrindra noho ny antony roa: ny fiaviana arabon' ny finoana silamo sy ny toerana lehibe sahanin' ny fiteny arabo ao amin' ity fivavahana ity. Manodidina ny 422 tapitrisa eo ny Arabo, ary Mozilmana ny ankamaroany. Raha ny zava-misy dia 20 % amin' ny Mozilmana ihany no mipetraka ao amin' ny Tontolo Arabo. Aty Afrika atsimon' i Sahara no misy ny ampahadimin' ireo (25 %), ary any Indônezia no misy Mozilmana betsaka indrindra eran-tany, arahin' i Pakistàna. Misy vondrom-piarahamonina mozilmana lehibe ny any Nizerià, ny any Bangladesy, ny any Afganistana, ny any India, ny any Irana, ny any Sina, ny any Eorôpa, ny any amin' ny Firaisana Sôvietika teo aloha, ary ny any Amerika Atsimo. Misy silamo 3,3 tapitrisa any Etazonia (izany hoe 1 % amin' ny mponina amerikana) ary 2,1 tapitrisa ny Mozilmana "nambara" ho izany any Frantsa (izany hoe 3,2 % amin' ny mponina frantsay), indrindra fa avy amin' ny fifindra-monina sy ny fiovana finoana.

Tany am-piandohan' ny taonjato faha-21 dia nitombo ny ateisma (izany hoe ny tsy finoana an' Andriamanitra), araka ny filazan' ny sôsiôlôga (manam-pahaizana momba ny fiarahamonina) sasany, any amin' ny firenena mozilmana nentim-paharazana. Ity tranga ity dia hita indrindra ao Maghreb sy ao Ejipta ary ao Sodàna.

Jereo koa

• Fivavahana tao Arabia talohan' ny fivavahana silamo

• Fivavahana abrahamika: Jodaisma - Kristianisma - Bahaisma - Mônôteisma - Fanekem-pinoana

• Tontolo mozilmàna: Mohamady - Kor'any - Tetiandro mozilmana - Hijra
• Silamo eto Madagasikara

• Sampanan' ny finoana silamo: Siisma - Sonisma - Karijisma
• Andriamanitra ao amin' ny silamo
• Mpaminanin' ny silamo
• Gôga sy Magôga
• Fiteny arabo
• Anjely (araka ny silamo)
• Andry dimin' ny finoana silamo
• Fiekem-pinoana silamo (Shahâda)
• Fivahiniana masina (silamo)
• Môskea
• Vavaka dimy fanao isan' andro (Salat)
• Jesoa araka ny silamo

Rohy ivelany

Kor'any amin' ny teny farantsay (Wikisource):

• Le Koran: Traduction d’Albin de Kazimirski Biberstein (1952)
• Le Coran: Traduction d’un choix de sourates par Édouard Montet (1925)
• Le Coran: Traduction de Claude-Étienne Savary (1783)

Kor'any amin' ny teny anglisy (Wikisource):

• The Qur'an (2015), translated by the Progressive Muslims Organization (with Arabic)
• The Holy Qur-án (1917, rev. 1920), translated by Maulana Muhammad Ali (transcription project)

Kor'any amin' ny teny malagasy

• Full text of "Holy-Quran-Malagasy - اللغة المدغشقرية الملغاشية في مدغشقر"