Sharia
Ny Sharià dia vondrom-pitsipika sy lalàna ara-pivavahana isan-karazany, izay ampahany amin' ny lova silamo mifototra amin' ny soratra masin' ny silamo, indrindra ny Kor'any sy ny hadita, momba ny fotopampianarana, ny fiarahamonina, ny fanompoam-pivavahana ary ny fifandraisana azo tamin' ny alalan' ny fanambaràna. Amin' ny teny arabo izany dia atao hoe الشَّرِيعَة / sharīʿah. Io teny io, raha ampiasaina amin' ny sehatry ny fivavahana, dia midika hoe "lalana enti-manaja ny lalàn' Andriamanitra". Ny teny hoe sharīʿah dia manondro ny lalàn' Andriamanitra tsy miova ary io anarana io dia tsy mitovy amin' ny fiqh, izay manondro ny fanakarana ny heviny sy fivoasana azy avy amin' ny manam-pahaizana mozilmana. Ny Sharia dia mamaritra ny tokony ho endriky ny fiainan' ny Mozilmana anaty fiarahamonina sy manokana, ary koa ny fifandraisana ara-tsôsialy. Amin' ny Mozilmana dia toy ny tohin' ny sitrapon' Andriamanitra (Shar) io fehezan-dalàna io.
Ny fiqh, izay lafiny fampiharana ny Sharia amin' ny heviny iray, dia novolavolaina nandritra ny taonjato maro tamin' ny alalan' ny fiheverana momba ny lalàna (fatwa) navoakan' ny mpahay lalàna mahafeno fepetra (mufti) ary tsy mbola ny Sharia irery no lamina manan-kery momba ny lalàna tao amin' ny silamo teo amin' ny tantara; nampiasaina niaraka amin' ny lalàna mahazatra hatrany am-boalohany izy io, ary nampiharin' ny mpitsara (qadi) notendren' ny mpanapaka amin' ny fitsarana, nampidirina amin' ny lalàna momba ny toekarena, ny heloka bevava ary ny fitantanan-draharaha navoakan' ny mpitondra mozilmana.
Ny teôria nentim-paharazana momba ny didy zary lalàna silamo dia manaiky loharano efatra momba ny Sharia: ny Kor'any, ny Sunna (karazana lovantsofina am-bava notantaraina tamin' ny alalan' ny rojom-pampitana ary voarakitra sy sokajiana ho hadita azo itokiana (sahih)), ny ijma (azo raisina ho ijma al-ummah - marimaritra iraisana avy amin' ny fiarahamonina iray manontolo, na ijma al-aimmah - marimaritra iraisana avy amin' ny manam-pahefana ara-pivavahana) ary ny qiyas (fanjohian-kevitra ara-pampitahana). Ny sekolin-dalàna (madhhab) efatra ao amin' ny sonisma dia ny hanafisma, ny malikisma, ny safeisma ary ny hanbalisma izay namolavola fomba fiasa hahazoana fanapahan-kevitra avy amin' ny loharanon-tsoratra masina amin' ny alalan' ny fampiasana fomba iray antsoina hoe ijtihad. Ny fehezan-didy zary lalàna nentim-paharazana dia manavaka sampana roa lehibe amin' ny lalàna, momba ny fombafomba (ibadah) sy momba ny fifandraisana ara-piarahamonina (muamalat); zana-pizaràna lalàna momba ny fianakaviana, ny fifandraisana (ara-barotra, ara-pôlitika / ara-pitantanan-draharaha) ary lalàna momba ny heloka bevava, izay mahakasika lohahevitra maro. Ny didy avoakny dia mifandraika amin' ny fenitra etika toy ny fitsipika ara-dalàna, manao fanasokajiana ho ao amin' ny iray amin' ireto sokajy (ahkam) dimy ireto: ny tsy maintsy atao (fard), ny tsara raha atao (mustahabb), ny tsy miandany (mubah), ny ankahalaina (makruh) ary ny voarara (haram).
Rehefa nandeha ny fotoana dia nipoitra ny sekolin-dalàna, izay mifototra amin' ny sekolin-dalàna fandalinana voatonona teo aloha, izay maneho ny safidin' ny fiarahamonina sy ny governemanta isam-pirenena manokana, ary koa ny manam-pahaizana silamo (ulama) na ny imam momba ny teôria sy ny fampiharana (fatwa) ny lalàna amam-pitsipika. Na dia aseho ho endri-pitondrana aza ny Sharia ankoatry ny lafiny hafa, indrindra amin' ny fahazoan' ny islamista amin' izao fotoana izao azy, amin' ny mpikaroka sasany, ny tantaran' ny finoana silamo tany am-piandohana, izay novolavolaina sy nasandratry ny ankamaroan' ny Mozilmana ihany koa, dia tsy vanim-potoana nanjakan' ny Sharia, fa karazana fiitaran' ny lalàna laîka arabo (tsy miankina amin' ny fivavahana).
Araka ny filazan' ny vondrona mpiaro ny zon' olombelona, ny sasany amin' ny fomba fanao mahazatra ao amin' ny Sharia dia misy fanitsakitsahana goavana ny zon' olombelona fototra, ny fitovian-jon' ny lahy sy ny vavy ary ny fahalalahana maneho hevitra, ary voatsikera ny fomba amam-panao any amin' ny firenena fehezin' ny Sharia. Ny Fitsarana Eorôpeanina momba ny Zon' Olombelona ao Strasbourg (Frantsa) dia namoaka didy tamin' ny tranga maro fa "tsy mifanaraka amin' ny foto-kevitra fototry ny demôkrasia" ny Sharia.
Manoloana izany dia nesorin' ny governemantan' ny firenena toa an' i Iràna sy Arabia Saodita ny "atao hoe zon' olombelona" tamin' ny filazana fa an' ny soatoavina laîka sy tandrefana izany, ary ny fihaonambe natao tao Kahira (Ejipta) nataon' ny Fikambanam-Piaraha-Miasa Islamika dia nanambara fa ny zon' olombelona dia azo hajaina ihany raha mifanaraka amin' ny finoana silamo.
Amin' izao taonjato faha-21 izao, ny fomba fiasa amin' ny fandalinana Sharia ao amin' ny Tontolo Mozilmana dia miovaova be ary ny anjara asan' ny Sharia dia nanjary lohahevitra iadian-kevitra manerana izao tontolo izao. Ankoatra ny fahasamihafana izay miankina amin' ny sekta samihafa, ny fondamentalista dia manohana ny fampiharana manontolo sy tsy misy fandeferana ny Sharia marina na madio tsy misy fanovana, raha toa kosa ny môdernista milaza fa azo na tokony hifanaraka amin' ny zon' olombelona sy ny lohahevitra hafa atrehina ankehitriny toy ny demôkrasia, ny zon' ny vitsy anisa, ny fahalalahana misaina, ny zon' ny vehivavy sy ny sehatry ny banky amin' ny alalan' ny didy zary lalàna vaovao. Any amin' ny firenena ahitana Mozilmana maro anisa, ny lalàna nentim-paharazana dia nampiasaina miaraka amin' ny môdely eorôpeana na na novan' izany môdely izany. Ny fomba fitsarana sy ny fampianarana ara-dalàna dia nampifanarahana tamin' ny fomba fanao eorôpeana ihany koa. Raha toa ny lalàm-panorenan' ny ankamaroan' ny firenena misy Mozilmana maro anisa dia misy fandefasana amin' ny Sharia, ny fitsipiny dia voatazona ao amin' ny lalàna momba ny fianakaviana ihany. Ny fifohazana silamo tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-20 dia nitondra antso (dawah) avy amin' ny hetsika islamika amin' ny fampiharana tanteraka ny Sharia, anisan' izany ny fanasaziana ara-batana amin' ny hudud, toy ny fitoraham-bato.