Wikipedia:Takelaka
Ho an'ny fandrindràna sy ho an'ny fikojakojàna ny lahatsoratra miseho eo amin'ny Takelak'ity volana ity eo amin'ny pejy fandraisana ny wikipedia malagasy ity pejy ity. Miova ho azy isam-bolana ny lahatsoratra aseho eo amin'ny pejy fandraisana.
Fomba fandehanany
Voa antso amin'ny kaody {{Wikipedia:Takelaka/{{CURRENTMONTH}} {{CURRENTYEAR}} }} ny lahatsoratra misy ato. Eto ambany ny lahatsoratra miseho eo amin'ny pejy fandraisana ankehitriny.
Volana faha 12 2023 isika amin'izao tontolo izao, ary ity ny paramètre miasa ankehitriny : 12 2023
12 2023 I Malỳ na ny Repoblikan' i Malỳ dia firenena ao Afrika Andrefana, tsy manana morontsiraka, izay manana velarana mirefy 1 241 238 km² sy mponina miisa 21 473 764 tamin' ny taona 2022. Atao hoe Maliana ny vahoakan' io firenena io. Ny ampahany be amin’ ny tanin’ i Malỳ dia ao amin’ ny lohasahan’ ny ony Niger. I Bamako no renivohiny. Mamaritra azy avy ao avaratra-andrefana i Maoritania, ao andrefana i Senegaly, ao atsimo andrefana i Ginea, ao atsimo i Kôtidivoara, ao avaratra-atsinanana i Aljeria, ary ao atsimo-atsinanana i Borkina Fasô. Mizara telo ny vohon’ ny tany ao Malỳ: ny faritra sahariana karankaina izay tsy dia ahitana zavamaniry firy; ny faritra saheliana somary maina izay ahitana hivoka anirian-kazo madinika; ary faritra anjakan’ ny hivoka anirian-kazo lehibe. Firenena manana toetany mafana sy maina i Malỳ ka matetika ianjadian’ ny haintany. .svg) Foko maro no mandrafitra ny vahoaka maliana, ka ny Mandinga no maro anisa indrindra (40 %). Ny finoana silamo no be mpanaraka indrindra (90 %n’ ny mponina). Ny tapany atsimon’ i Malỳ no onenan’ ny ankamaroan’ ny mponina. Ny ankamaroan’ ny mponina dia mpamboly, nefa ny habetsahan’ ny vokatra (katsaka, vary, ampembambazaha, voanjo, fary, landihazo, sns) dia miankina amin’ ny fitarihan-drano sy ny fiakaran’ ny ony Niger sy ny renirano misakelika aminy. Ny landihazo no iankinan’ ny taozava-baventy izay manondrana ny vokatra avy amin’ izany. Manana harena an-kibon’ ny tany i Malỳ, ka anisan’ ireo firenena voalohany mpitrandraka volamena aty Afrika. Ny fiteny frantsay no fiteny ôfisialin’ i Malỳ. Tamin' ny taona 1960 no nahazoany ny fahaleovan-tenany ary mankalaza izany isaky ny 22 Septambra ny vahoaka ao aminy. (tohiny...) |
Ny takelaka efa niseho ary ny takelaka hiseho
1 2023 Mobutu Sese Seko dia mpanao politika sy maresaly sady filohan’i Zaira teo anelanelan’ny taona 1965 sy 1997. Repoblika Demôkratikan'i Kôngô, teraka tao Lisala ny 14 Ôktôbra 1930 ary maty ny 7 Septambra 1997 tao Rabat. Joseph Désiré Mobutu no tena anarany, nefa nomena ny anarana hoe Sese Seko Kuku Ngbendu Waza Banga izay midika hoe “mpiantafika mandresy hatrany tsy azo sakanana” izy. Manamboninahitra tsotra tao amin’ny tafiky ny mpanjanatany belza i Mobutu teo anelanelan’ny taona 1948 sy 1956. Taorian’izany dia lasa mpanao gazety izy. Nikambana tao amin’ny Mouvement national congolais izay naorin’i Patrice Lumumba i Mobutu tamin’ny taona 1958. Nandray anjara tamin’ny "latabatra boribory" natao tao Bruxelles tamin’ny volana Janoary 1960 izay niteraka ny fahaleovan-tenan’i Kôngô izy. Sekreteram-panjakana tao amin’ny governemantan’i Lumumba (izay piraiminisitra) izy ary notendrena ho lehiben’ny etamazôro tamin’ny volana Jolay 1960 rehefa avy nasondro-boninahitra ho kôlônely. (tohiny...) |
2 2023 Ny tangena dia hazo madinika ao amin' ny fianakaviana Apocynaceae, mamoa voa misy poizina mahafaty, voa misy ditiny toa fingotra. Sokajiana ho iray amin' ireo karazana telo ao amin' ny vondron-karazana Cerbera izay hita ao amin' ny ala honko izy. Nampiasaina tao amin’ ny Fanjakana Merina tamin’ ny fitsarana amin’ ny alalan’ ny fampinomana tangena izy io. Izao ny anarany ara-tsiansa:
Hazo tsy mihintsan-dravina ny tangena izay mety hahatratra 6 ka hatramin' ny 12 m ny haavony. Amin’ ny ankapobeny ity hazo ity dia miolanolana, mahatratra 50 sm ny savaivony ary ny hodiny dia marokoroko. Mifandimby, tsotra ary feno ny ravin’ ny tangena, 15 hatramin’ ny 25 sm ny halavany. Ny tangozan-dravina dia 4 ka hatramin' ny 5 sm.  Ny voniny dia fotsy hatramin' ny mena, tena mamerovero, ary mivondrona. Mivadika avy amin' ny fotsy ho volombatolalaka izy ireo nefa tsy malazo. Misy nofony malemy nefa mafaitra ny voan' ny tangena izay manana savaivo mirefy 4 sm, miaraka amin' ny nofony misy tsiratsiraka ahitana vihy 1 na 2 tena misy poizina. Ny voany dia mitovy amin' ny manga; miloko maitso ary mivadika mena rehefa masaka. (tohiny...) |
3 2023 Ny toekaren' i Okraina dia miompaa amin' ny fambolena sy ny fitrandrahana harena an-kibon' ny tany. Hatramin' ny nahazoany ny fahaleovan-tenany anefa dia niaina fahasahiranana ara-toekarena lehibe ii Okraina. Teo amin' ny seha-pihariana rehetra eo amin' ny toekarena dia nahitana fihenan' ny famokarana, indrindra ny seha-pihariana faharoa. Imbetsaka i Okraina no tsy nahazo fanampiana avy amin'ny Tahirim-Bola Iraisam-Pirenena sy tamin' ny ny Banky Iraisam-Pirenena. Tamin' ny taona 2003 dia 19,5 %n' ny mponina no miaina ambanin' ny tokonam-pahantrana. Ny famokarana ara-pambolena dia nianjadian' ny fahasahiranana mafy noho ny vokatry ny fahaleovantena sy ny fahatapahan' ny fifandraisana ara-toekarena sy ara-barotra tamin' ireo repoblika tao amin' ny Firaisana Sôvietika taloha. Nikorosy fahana ny fambolena. Ny famokarana voamadinika any Okraina dia nihena izaitsizy. Ny 57,6 % amin' ny tanin' i Okraina no voavoly ka mahatonga azy ho firenena manankarena amin' ny fambolena. Isan' ireo firenena mpamokatra ovy, betiravy siramamy ary vary orza i Okraina. Ny vokatra hafa dia ny varimbazaha, ny katsaka, ny sôja, ny legioma, ny tanamasoandro ary ny rongonimbazaha. Mamokatra divay sy voankazo koa ny any Krimea. (tohiny...) |
4 2023 Ny ahidambo dia bozaka maniry mandavan-taona, manindrona amin' ny alalan' ny voniny rehefa antitra, sady mipetaka amin'ny lamba izany voniny izany, maniry amin'ny faritra manana toetanin-jana-pehin-tany eto amin' izao tontolo izao. Ao amin' ny fianakaviana Poaceae no misy azy. Heteropogon contortus na Andropogon contortus no anarany ara-tsiansa. Izy no tena fahita betsaka ao amin' ny fatrana aty Madagasikara, atao hoe danga. Ity bozaka ity dia mamorona vondrona mahatratra 75 ka hatramin' ny 120 sm eo ho eo rehefa mamony. Mitsangana sy manify ary tsotra (na misy rantsana iray na roa) ny tahony. Ny ravina dia mifandimby, 2-5 mm ny sakany ary hatramin' ny 15 sm ny halavany. Ny kambin-tsikiny dia misy tsibolo. Ny raviny ambony dia matetika no manarona ny fototry ny sofim-boany. Ny fototra ahidambo iray dia mitondra sofim-boany iray na vitsivitsy. Ny sofim-boany tsirairay, izay tery sy miendrika varingarina, dia mirefy 3 hatramin'ny 7 sm raha tsy isaina ny volony. Amin' ny fahamasahany, ny voan' ny ahidambo, ny fonony, ny volony, ny tsilony ary ny raviny dia mitambatra boribory ka entin' ny rivotra na miraikira amin' ny volom-biby na amin' ny lamban' ny olona. Ny voan' ny ahidambo dia voamadinika. (tohiny...) |
5 2023 Ny abidy rônika dia ireo litera ao amin'ny andiana abidia mifandraika fantatra amin'ny anarana hoe abidia rônika teratany amin'ny vahoaka alemainina. Ny rônika dia nampiasaina hanoratana fiteny alemàna isan-karazany (miaraka amin'ny maningana) talohan'ny nandraisany ny abidy latina, ary ho an'ny tanjona manokana taorian'izay. Ho fanampin'ny fanehoana ny sandan'ny feo (fônema), ny rônika dia azo ampiasaina hanehoana ireo hevitra izay nomena azy ireo. Ny manam-pahaizana dia manondro ny tranga farany amin'ny Begriffsrunen. Ny karazany skandinavianina dia fantatra ihany koa amin'ny hoe futhark na fuþark (avy amin'ny litera enina voalohany amin'ny soratra: F, U, Þ, A, R, ary K); ny karazany anglosajôna dia futhorc na fuþorc (noho ny fiovan'ny feo amin'ny teny anglisy taloha amin'ny anaran'ireo litera enina ireo). Ny soratra rune azo antoka voalohany indrindra dia nanomboka tamin'ny taona 150 tany ho any, miaraka amin'ny soratra mety ho nisy teo aloha tamin'ny taona 50 taorian'i J.K. ary ny mety ho filazalazan'i Tacitus, senatera romanina momba ny fampiasana rune tamin'ny taona 98 tany ho any. Kristianisma, tamin'ny 700 AD tany Eoropa afovoany ary 1100 tany Eoropa avaratra. Na izany aza, ny fampiasana runes dia nitohy ho an'ny tanjona manokana mihoatra io vanim-potoana io. (tohiny...) |
6 2023Ny menônisma dia hetsika kristiana evanjelika anabatista izay nipoitra avy tamin' ny Refôrmasiona prôtestanta radikaly. Ny anarany dia avy amin' ny fiantsoan' ny Hôlandey ny Anabatista tamin' ny taonjato faha-16, avy amin' ny anaran' ny iray amin' ireo mpitarika malaza, i Menno Simons. Ny ankamaroan' ny mpikambana ao aminy dia ao amin' ny Fiombonambe Menônite Maneran-Tany (frantsay: Conférence mennonite mondiale). Atao hoe Menônita ny mpivavavaka ao amin' ity fivavahana ity. Atao hoe Menônita ny mpikambana ao amin' io hetsika io.
Vondrona anabatista avy any Hôlandy (na Nederalandy) no niandohan' ilay hetsika. Tamin' ny taona 1537, i Menno Simons, pretra katôlika taloha avy any Friesland (na Frise), dia notendren' ny loholona Obbe Philips ho loholona ary lasa mpitarika ilay vondrona. Tamin' ny taona 1540, ny fanontana ny boky Fondation de la doctrine chrétienne, izay boky teôlôjika momba ny finoana sy ny fanao anabatista, nosoratan' i Menno Simons tany Hôlandy, no niteraka ny menônisma. Tamin' ny voalohany dia nantsoina hoe "menista" ny mpikambana ao amin' ilay vondrona. Io boky io sy ny hafa dia nandray anjara tamin' ny fiforonan' ny menônisma, ka ny sasany amin' ireo foto-pampianarana ireo no nanentana ny kristianisma evanjelika koa tatỳ aoriana. Tamin' ny taona 1544, ny teny hoe "menônita" no sambany nampiasain' ny pasitera iray ary natao hanondroana ny Anabatista tany Hôlandy. (tohiny...) |
7 2023 Ny kinana dia zavamaniry amin’ ny tany manana toetanin-jana-pehin-tany ao amin' ny fianakaviana Euphorbiaceae. Izy no ahazoana ny menaka kinana, izay ampiasaina amin’ ny fomba isan-karazany, misy poizina koa izy. Matetika izy io no ambolena mba hanaingoana tanàna na trano. Ricinus communis no anarany ara-tsiansa ary izy no hany karazana amin' ny vondron-karazana Ricinus. Miseho amin' ny endrika ahitra na hazomadinika ny kinana, maniry isan-taona na maharitra arakaraka ny toetany amin' ny faritra aniriany. 1 ka hatramin' ny hatramin' ny 13 metatra ny haavony. Ny raviny dia tahaka ny ratsan-tanana (5 ka hatramin' ny 12 ny fisampanany), eny amin’ ny taho lava. Maitso na mena izy ireo. Ny karazana fanaovaa haingon-tanàna sasany dia misy raviny miloko mena ny ambany. Mivondrona ny voniny ka ny vony vavy eo ambony ary ny vony lahy eo ambany. Amin' ny fahavaratra ny kinana no mamony.   |
8 2023Ny Gagaoza na Gagaozy dia vahoaka torkika avy any Balkana ary monina (hatramin' ny taona 1828) ao Budjak -- any amin’ ny tapany atsimon' i Môldavia (Gagauzia, Distrikan' i Taraclia, Distrikan' i Basarabeasca) sy any atsimo-andrefana amin' i Okraina -- faritra manan-tantara iarahan' i Môldavia sy Okraina ankehitriny. Amin' ny teny gagaoza dia atao hoe Gagaozlar izy ireo. Kristiana ôrtôdôksa tatsinanana ny ankamaroan' ny Gagaoza.
Ny Gagaoza dia niseho teo amin' ny tantara nandritra ny taonjato faha-13 tany Balkana, manodidina an' i Serres sy Varna. Mety ho avy amin' ny Ôgoza miteny torkika, mpikarama an' ady tao amin' ny Empiran' i Bolgaria Faharoa izy ireo, izay tsy mozilmana, fa nifindra avy amin' ny tengrisma ho any amin' ny kristianisma, angamba tamin' ny vanimpotoana mitovy amin' ny vitsy anisa nanjakazaka tamin' ny aristôkrasia prôtô-bolgariana, tamin' ny taona 864, na angamba taty aoriana. Ny Oğuzlar ("Ôgoza"), teny tiorka midika hoe "omby", dia nizara ho fokom-pianakaviana sivy tany am-boalohany, dia ny Tokuz Oğuzlar (“Ogoza sivy”), mizara ho foko 24 avy amin' ireo zanak' i Oğuz Khân enina. Ny tsirairay amin' izy enin-dahy: i Kün (“Masoandro”), i Ay (“Volana”), i Yildiz (“Kintana”), i Kök na Gök (“Lanitra”), i Dağ (“Tendrombohitra”) ary i Dengiz (“Ranomasina”), dia nitarika antokona fokom-pianakaviana efatra izay samy nanondro ny tenany amin' ny tôtemam-pokom-pianakaviana (vorona mpihaza, biby masina, sakafo manokana na famantarana masina). Ny Gagaoza dia mahatsiahy ny lanitra izay niavian' ny anarany tany am-boalohany hoe Gök Oğuz ("Ôgoza manga" na "Ôgozan' ny lanitra"). Nandritra ny taonjato maro, ny foko ôgoza hafa dia nifindra avy amin' ny tengrisma izay narahin' ny razambeny ka nankany amin' ny manikeisma, amin' ny nestôrianisma, amin' ny bodisma ary farany, ho an' ny ankamaroany, amin' ny finoana silamo. Nampifandraisina tamin' ny Bardariôta ihany koa ny Gagaoza. (tohiny...)
|
9 2023 Ny Tahirim-Bolan' ny Firenena Mikambana ho an' ny Ankizy, izay antsoina amin' ny fanafohezana ny anarany taloha amin' ny teny anglisy hoe UNICEF na Unicef, dia rantsan' ny Firenena Mikambana, tompon' andraikitra amin' ny fanomezana fanampiana amin' ny maha-olona sy amin' ny fampandrosoana ny ankizy maneran-tany. Anisan' ireo fikambanam-piahiana ara-tsôsialy miely patrana indrindra eran' izao tontolo izao ny UNICEF, izazy ikambananan' ny firenena sy fanjakana miisa 192. Ny hetsika ataon' ny UNICEF dia ahitana fanaovana vaksiny sy fisorohana ny aretina, fitsaboana ny reny sy ny zaza mitondra ny tsimokaretina VIH, fanatsarana ny sakafon' ny reny sy ny zaza, fanatsarana ny fidiovana, fampiroboroboana ny fanabeazana ary fanampiana vonjy maika raha misy loza mitranga. Tamin' ny namoronana azy tamin' ny 11 Desambra 1946 tany New York, ny anarany tany am-boalohany dia ny United Nations International Children's Emergency Fund – UNICEF ("Tahirim-Bola Iraisam-Pirenen' ny Firenena Mikambana ho an' ny Ankizy"), fikambanana naorina mba mba hanome fanampiana avy hatrany ny reny sy ny zaza niharan' ny vokatry ny Ady Lehibe Faharoa. Tamin' io taona io ihany dia nanangana ny UNICEF ny Fihaonamben' ny Firenena Mikambana mba handrindrana ny asa fanampiana taorian' ny ady. Tamin' ny taona 1950 dia nohalavaina ny fe-potoam-piasany mba hamahana ny filana maharitry ny ankizy sy ny vehivavy, indrindra fa any amin’ ny tany an-dalam-pandrosoana. Tamin' ny taona 1953 dia lasa ampahany maharitra ao amin' ny Lamin' ny Firenena Mikambana ilay fikambanana, ary novana ho amin' ny endriny ankehitriny (United Nations Children's Fund) ny anarany, na dia notazomina aza ny fanafohezan-teny tany am-boalohany. (tohiny...) |
10 2023I Plôtinôsy dia filôzôfa platônisiana helenista, grika-rômanina niana tamin' ny tapany farany amin' ny Andro Taloha, teraka tany Ejipta nofehezn' ny Rômana tamin' ny taona 204 na 205 sy lehibe tany ary maty tamin' ny taona 270. Atao hoe Πλωτῖνος / Plōtînos izy amin' ny teny grika.
I Amôniôsy Sakasy (grika: Ἀμμώνιος Σακκᾶς / Ammônios Sakkâs), izay filôzôfa nampiana-tena sady anisan' ny mpandala ny filôzôfian' i Platôna, no mpampianatra an' i Plôtonôsy. Heverin' ny manam-pahaizana môderina ho mpanorina ny neôplatônisma i I Plôtinôsy. Izy no solontena manan-danja teo amin' ny hetsika filôzôfika neôplatônisiana: amin' ny alalany dia niatrika ny hetsika gnôstika isan-karazany izay manakaiky ny kristianisma sy ny manikeisma ny fandinihana grika klasika nanomboka taminy. Mpanohy an' izany ansoina hoe Gaius Musonius Rufus sy Lucius Annaeus Seneca ary Epiktetôsy izany i Plôtinôsy izay anisan' ny filôzôfa lehibe tamin' ny vanim-potoan' ny Empira Rômana ary olon-kendry tany Gresy. Ny mpahay tantara tamin' ny taonjato faha-19 no namorona ny teny hoe "neôplatônisma" ary nampiasa izany mba hanondroana an' i Plôtinôsy sy ny filôzôfiany, izay nisy fiantraikany be tamin' ny faramparan' ny Andro Taloha sy tamin' ny Andro Antenatenany ary tamin' ny Renaissance. Ny ankamaroan' ny fampahalalana momba ny fiainan' i Plôtinôsy dia avy amin' ny sasin-tenin' i Pôrfiriôsy (grika: Πορφύριος / Porphýrios) tamin' ny fanontany ny asasoratra malaza indrindra nataon' i Plôtinôsy, ny Ἐννεάδες / Enneades. Tao amin' ireo asasorany momba ny metafizika, i Plôtinôsy dia namaritra foto-javatra telo: ny ἕν / hen '"Iray", ny νοῦς / noûs "Saina" na "Faharanitan-tsaina" ary ny ψυχή / psukhḗ, "Fanahy". Ny asasorany dia nanome aingam-panahy nandritra ny taonjato maro ho an' ny metafizisiana sy mistika paganista, jiosy, kristiana, gnôstika, ary mozilmana tany am-boalohany, anisan' izany ny famolavolana fitsipi-piainana izay misy fiantraikany amin' ny foto-kevitra ara-teôlôjia mahazatra ao amin' ny fivavahana maro, toy ny asasorany momba ny fifanoheran-droa ao anatin' ny "Iray" noho ny fanananany toetra metafizika roa. Nanorina ny sekoliny tany Rôma izy tamin' ny taona 246, ary i Amelius no mpianany voalohany. Loharanon' aingam-panahy lehibe ho an' ny fandinihana kristianina izay vao niforona tamin' izany fotoana izany ny famerenany mamaky ny asasoratr' i Platôna atao hoe Resadresaka, indrindra ho an' i Aogostino avy any Hipôna, ary nisy fiantraikany lalina teo amin' ny filôzôfia tandrefana izany. Navoakan’ i Pôrfirôsy avy any Tirôsy, izay mpianany, ny fitambaran' ny asasorany rehetra, izay nampitambatra azy ireo tamin' ny endrika Ἐννεάδες / Enneades tao anatin' ny andian-dahatsoratra sivy. (tohiny...) |
11 2023I Plôtinôsy dia filôzôfa platônisiana helenista, grika-rômanina niana tamin' ny tapany farany amin' ny Andro Taloha, teraka tany Ejipta nofehezn' ny Rômana tamin' ny taona 204 na 205 sy lehibe tany ary maty tamin' ny taona 270. Atao hoe Πλωτῖνος / Plōtînos izy amin' ny teny grika.
I Amôniôsy Sakasy (grika: Ἀμμώνιος Σακκᾶς / Ammônios Sakkâs), izay filôzôfa nampiana-tena sady anisan' ny mpandala ny filôzôfian' i Platôna, no mpampianatra an' i Plôtonôsy. Heverin' ny manam-pahaizana môderina ho mpanorina ny neôplatônisma i I Plôtinôsy. Izy no solontena manan-danja teo amin' ny hetsika filôzôfika neôplatônisiana: amin' ny alalany dia niatrika ny hetsika gnôstika isan-karazany izay manakaiky ny kristianisma sy ny manikeisma ny fandinihana grika klasika nanomboka taminy. Mpanohy an' izany ansoina hoe Gaius Musonius Rufus sy Lucius Annaeus Seneca ary Epiktetôsy izany i Plôtinôsy izay anisan' ny filôzôfa lehibe tamin' ny vanim-potoan' ny Empira Rômana ary olon-kendry tany Gresy. Ny mpahay tantara tamin' ny taonjato faha-19 no namorona ny teny hoe "neôplatônisma" ary nampiasa izany mba hanondroana an' i Plôtinôsy sy ny filôzôfiany, izay nisy fiantraikany be tamin' ny faramparan' ny Andro Taloha sy tamin' ny Andro Antenatenany ary tamin' ny Renaissance. Ny ankamaroan' ny fampahalalana momba ny fiainan' i Plôtinôsy dia avy amin' ny sasin-tenin' i Pôrfiriôsy (grika: Πορφύριος / Porphýrios) tamin' ny fanontany ny asasoratra malaza indrindra nataon' i Plôtinôsy, ny Ἐννεάδες / Enneades. Tao amin' ireo asasorany momba ny metafizika, i Plôtinôsy dia namaritra foto-javatra telo: ny ἕν / hen '"Iray", ny νοῦς / noûs "Saina" na "Faharanitan-tsaina" ary ny ψυχή / psukhḗ, "Fanahy". Ny asasorany dia nanome aingam-panahy nandritra ny taonjato maro ho an' ny metafizisiana sy mistika paganista, jiosy, kristiana, gnôstika, ary mozilmana tany am-boalohany, anisan' izany ny famolavolana fitsipi-piainana izay misy fiantraikany amin' ny foto-kevitra ara-teôlôjia mahazatra ao amin' ny fivavahana maro, toy ny asasorany momba ny fifanoheran-droa ao anatin' ny "Iray" noho ny fanananany toetra metafizika roa. Nanorina ny sekoliny tany Rôma izy tamin' ny taona 246, ary i Amelius no mpianany voalohany. Loharanon' aingam-panahy lehibe ho an' ny fandinihana kristianina izay vao niforona tamin' izany fotoana izany ny famerenany mamaky ny asasoratr' i Platôna atao hoe Resadresaka, indrindra ho an' i Aogostino avy any Hipôna, ary nisy fiantraikany lalina teo amin' ny filôzôfia tandrefana izany. Navoakan’ i Pôrfirôsy avy any Tirôsy, izay mpianany, ny fitambaran' ny asasorany rehetra, izay nampitambatra azy ireo tamin' ny endrika Ἐννεάδες / Enneades tao anatin' ny andian-dahatsoratra sivy. (tohiny...) |
12 2023I Malỳ na ny Repoblikan' i Malỳ dia firenena ao Afrika Andrefana, tsy manana morontsiraka, izay manana velarana mirefy 1 241 238 km² sy mponina miisa 21 473 764 tamin' ny taona 2022. Atao hoe Maliana ny vahoakan' io firenena io. Ny ampahany be amin’ ny tanin’ i Malỳ dia ao amin’ ny lohasahan’ ny ony Niger. I Bamako no renivohiny. Mamaritra azy avy ao avaratra-andrefana i Maoritania, ao andrefana i Senegaly, ao atsimo andrefana i Ginea, ao atsimo i Kôtidivoara, ao avaratra-atsinanana i Aljeria, ary ao atsimo-atsinanana i Borkina Fasô. Mizara telo ny vohon’ ny tany ao Malỳ: ny faritra sahariana karankaina izay tsy dia ahitana zavamaniry firy; ny faritra saheliana somary maina izay ahitana hivoka anirian-kazo madinika; ary faritra anjakan’ ny hivoka anirian-kazo lehibe. Firenena manana toetany mafana sy maina i Malỳ ka matetika ianjadian’ ny haintany. Foko maro no mandrafitra ny vahoaka maliana, ka ny Mandinga no maro anisa indrindra (40 %). Ny finoana silamo no be mpanaraka indrindra (90 %n’ ny mponina). Ny tapany atsimon’ i Malỳ no onenan’ ny ankamaroan’ ny mponina. Ny ankamaroan’ ny mponina dia mpamboly, nefa ny habetsahan’ ny vokatra (katsaka, vary, ampembambazaha, voanjo, fary, landihazo, sns) dia miankina amin’ ny fitarihan-drano sy ny fiakaran’ ny ony Niger sy ny renirano misakelika aminy. Ny landihazo no iankinan’ ny taozava-baventy izay manondrana ny vokatra avy amin’ izany. Manana harena an-kibon’ ny tany i Malỳ, ka anisan’ ireo firenena voalohany mpitrandraka volamena aty Afrika. Ny fiteny frantsay no fiteny ôfisialin’ i Malỳ. Tamin' ny taona 1960 no nahazoany ny fahaleovan-tenany ary mankalaza izany isaky ny 22 Septambra ny vahoaka ao aminy. (tohiny...) |