Ady Mangatsiaka
Ny Ady Mangatsiaka dia endrika nisehoan’ ny fifandraisana teo amin’ i Etazonia mbamin’ ny firenena mpiara-dia aminy andaniny (namorona ny Vondron-Tany Tandrefana), sy ny Firaisana Sôvietika mbamin’ ny firenena mpiara-dia aminy ankilany (namorona ny Vondron-Tany Tatsinanana), izay nisian’ ny tsy fifanarahana amin’ ny lafiny jeôpôlitika nandritra ny tapany faharoa amin’ ny taonjato faha-20. Atao hoe Cold War izany amin’ ny teny anglisy, Guerre froide amin’ ny teny frantsay, ary Холодная война / Kholodnaia voina amin’ ny teny rosiana.
Nihanahazo vahana tsikelikely ny Ady Mangatsiaka nanomboka tamin’ ny fiafaran’ ny Ady Lehibe Faharoa tamin’ ny taona 1945 hatramin’ ny 1947 ary naharitra hatramin’ ny fianjeran’ ireo fitondrana kômonista tany Eorôpa tamin’ ny taona 1989, izay narakarahin’ ny faharavan’ ny Firaisana Sôvietika tamin’ ny Desambra 1991.
Ilay mpanoratra britanika atao hoe George Orwell no nampiasa voalohany tamin’ ny taona 1945 ny andian-teny hoe Cold War hiresahany ny zava-nisy taorian’ ny Ady Lehibe Faharoa. Niely ny fampiasana izany andian-teny izany tamin’ ny taona 1947 rehefa nampiasa azy nandritra ny kabary nataony i Bernard Baruch, mpanolotsain’ i Truman (filoham-pirenen’ i Etazonia), avy eo rehefa nanao lahatsoratra tao amin’ ny New York Herald Tribune i Walter Lippmann, izay mpanao gazety namany be mpamaky.
Ny fototry ny Ady Mangatsiaka dia efa tany amin’ ny Revôlisiônan' ny Ôktôbra 1917 izay niteraka ny Firaisana Sôvietika tamin’ ny taona 1922. Nifamatotra amin’ ny tsy fitovian’ ny rafitra pôlitika sy ny tsy fitovian’ ny fotokevitra pôlitika nanorenana izany ny fifandraisana nisy disadisa teo amin’ i Etazonia sy ny Firaisana Sôvietika. Teo anelanelan’ ny Ady Lehibe roa anefa, rehefa diso fanantenana ny Firaisana Sôvietika ny amin’ ny tsy fielezan’ ny firehana revôlisiônera tao Eorôpa manontolo, dia nohamafisiny ny fitondrana ara-pôlitikany; taorian’ ny Ady Lehibe Faharoa anefa dia anisan’ ireo mpandresy an’ i Alemaina Nazy ny Firaisana Sôvietika ka nibodo ny ampahany be amin’ i Eorôpa Atsinanana, izay nataony teo ambany fifehezany tamin’ ny alalan’ ny fametrahana fitondram-panjakana miankina aminy (dia ny Vondron-tany Atsinanana nahitana an’ i Tsekôslôvakia, i Hôngria, i Pôlônia, i Bolgaria, i Romania ary i Alemaina Atsinanana). Ankoatran’ i Eorôpa izay nivaky roa tamin’ ny alalan’ ny "Fiaro Vy" (sisin-tany manasaraka an’ i Eorôpa ho roa: Eorôpa Andrefana kapitalista sy Eorôpa Atsinanana kômonista). Niely hatrany Azia koa ny kômonisma tamin’ ny fandresen’ ny kômonista tany Sina. Tao Etazonia dia nihevitra i Harry S. Truman, izay nandimby an’ i Franklin Delano Roosevelt tamin’ ny Avrily 1945, fa tsy azo antoka ny fahaleman’ i Etazonia raha hiverina amin’ ny fiolonolonana ka tokony hametraka pôlitika ivelany hampielezana ny demôkrasia sy ny liberalisma, sady hametraka fiarovana ny tombontsoany ara-toekarena, ary hisakana ny kômonisma tsy hiely (izany no atao amin' ny teny frantsay hoe politique d'endiguement). Ny Vondron-tany Andrefana dia nahitana an’ i Belzika, i Kanada, i Danemarka, i Frantsa, i Britaina Lehibe, i Islandy, i Italia, i Loksamborga, i Nôrvezy, i Nederlandy, i Pôrtogaly.
Maro ny sehatra voakasiky ny Ady Mangatsiaka, tsy noho ny fiezahana hanao fanitaran-tany loatra, fa noho ny fahasamihafana ara-potokevitra sy ara-pôlitika teo amin’ ireo firenena mampihatra ny demôkrasia tandrefana sy ireo firenena mampanjaka ny kômonisma. Nisy akony lehibe teo amin’ ny sehatra maro izany toe-javatra izany: teo amin’ ny toekarena, ny kolontsaina, ny siansa, ny fanatanjahan-tena, ny haino aman-jery sns.
Nampiavaka ny Ady Mangatsiaka ny hazakazaka amin’ ny fanamboarana fitaovam-piadiana nifanaovan’ ireo firenana matanjaka roa, dia i Etazonia sy ny Firaisana Sôvietika, izay nanokana vola tsy toko tsy forohana amin’ ny fanatanterahana izany. Natao hoe "mangatsiaka" izany toe-javatra izany satria niezaka ny tsy hisian’ ny fifandonana mivantana ireo firenena roa ireo, satria natahoran’ izy ireo ny hampisy ady nokleary izay mety handevona izao tontolo izao, ary satria koa tsy nisy ady ny tao Eorôpa na dia nihoatra ny tokony ho izy aza ny disadisa tao. Tany amin’ ireo kôntinenta hafa anefa, indrindra tao Azia, dia nisy ady mitam-piadiana izay nitera-pahavoazana ho an’ ny mponina na sivily na miaramia: tao, ohatra, ny ady tany Kôrea, ny ady tany Indôsina, ny ady tany Vietnamy, ny ady tany Afganistàna ary ny fandripahan-taranaka tany Kambôdia, izay nahafatesana olona manodidina ny 10 tapitrisa.
Niteraka fizakisan’ ny vondron-tany tsirairay ny ady teo amin’ ny Israeliana sy ny Arabo. Ny Fanjakan' i Israely, izay akaiky ny Firaisana Sôvietika tamin’ ny voalohany, dia nizaka ny ady nataon’ i Espaina frankista, nataon’ i Pôrtogaly, nataon’ i Pakistàna, nataon’ i Arabia Saodita, ary nataon’ i Iràka, nefa nanohana an’ i Israely ny firenena eorôpeana tao amin’ ny Vondron-tany Andrefana. Nisy tamin’ ireo firenena ao amin’ ny Vondron-tany Atsinanana koa, izay nanohana an’ i Israely tamin’ ny fananganana azy ho firenana, no nanakaiky ireo firenena arabo sady nanohana ny fiforonan’ ny Fanjakana Palestiniana.
Noho ny fisian’ ny tendro roa teo amin’ ny fifandraisana iraisam-pirenena sy ny fanafoanana ny fanjanahan-tany dia nivondrona tao amin’ ny fikambanana tsy momba ny atsy na ny aroa ny firenena maro tao amin’ ny Andian-Tany Fahatelo toa an’ i India (tamin’ ny fitondran’ i Jawaharlal Nehru) sy i Ejipta (tamin’ ny fitondran’ i Gamal Abdel Nasser) ary i Iogôslavia (tamin’ ny fitondran’ i Josip Broz Tito), ka nanambara ny tsy fiandanian’ izy ireo sady nanararaotra ny fifandrafesan’ ny vondron-tany roa mpifanandrina mba hahazoany mampandresy ny heviny. Zava-niseho lehibe tamin’ ny tapany faharoa amin’ ny taonjato faha-20 ny fanafoanana ny fanjanahan-tany izay nohararaotin’ ny Firaisana Sôvietika sy ny Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina tamin’ ny fampitomboana ny fifandraisany tamin’ ny tany vao nahazo fahaleovan-tena izay niezaka niala amin’ ny firenena mpanjanaka azy taloha.