Antanosy

Ny Antanosy na Tanosy dia vondrom-poko ao amin' ny tendro atsimo-atsinanan' i Madagasikara, ao amin' ny faritra Anosy izay misy an' i Tolagnaro, eo anelanelan' ny ony Masianaka sy ny ony Mandrare no misy azy betsaka indrindra, nefa ahitana azy koa ny tanàna toa an' i Bezaha sy Vatolatsaka (ao amin' ny distrikan' i Betioky-Atsimo) ary any Bereketa (distrikan' i Sakaraha) any amin' ny faritra Atsimo-Andrefana. I Tolagnaro no tanàn-dehiben' izy ireo. Ny Antanosy mipetraka any Bezaha sy ny manodidina, dia nifindra any taorian' ny nandresen' ny Merina an' Anosy. Tombanana ho 360 000 ny Antanosy tamin' ny taona 2013.

Ny maha izy azy ny Antanosy

Ao amin' ny Faritra Anosy ao atsimo-atsinanan' i Madagasikara no tena fonenan' izy ireo, na dia eo aza ny Antanosy mipetraka any Bezaha sy ny manodidina, izay nifindran' ny sasany tamin' ireo Antanosy taorian' ny nandresen' ny Merina an' Anosy.

Tamin' ny taonjato faha-19 ny Antanosy dia nibodo ny ampahan-tanin' ny Mahafaly sy ny an' ny Bara, hatrany amin' ny reniranon' i Onilahy any atsimo-andrefana, noho ny fahaiza-manaony. Izany fifindrà-monina izany dia vokatry ny fahatongavan' ny tafika merina tany Anosy^[1].

Niisa 360 000 any ho any ny Antanosy tamin' ny taona 2013^[2]. 2 % n' ny vahoaka malagasy eo ho eo ny Antanosy, ka isan' ireo vondrom-poko madinika eto Madagasikara amin' ny isan' ny mponina sy amin' ny velaran' ny tany nonenan' ny razany^[3].

Fiarahamonina

Ny razamben' ny Antanosy ankehitriny dia nifindra monina avy any avaratra tokony ho 150–200 taona lasa izay.

Ny foko mandrafitra ilay vondrona

Raha zaraina telo fotsiny, araka ny voalazan' ny Ministeran' ny Fambolena sy ny Fiompiana ary ny Jono (Ministère de l'Agriculture, de l'Elevage et de la Pêche -- MAEP, 2003), dia izao ireo vondrona ireo:

ny Antavaratra any Manantenina (fifangaroan' ny Antanosy sy ny Antaisaka);

ireo monina amin' ny lohasaha Antambolo ao amin' ny faritra Ranomafana sy Enaniliha
ny Antatsimo mipetraka any amin' ny faritra atsimo-andrefana any Anosy, manomboka any Ranopiso ka hatrany amin' ny reniranon' i Mandrare.

Raha zaraina dimy, dia ao:

ny Antavaratra na Tavaratra, ao amin' ny faritr' i Manantenina sy ny manodidina (ireo ao Manantenina dia atao hoe Temanantenina fa ireo ao avaratra kokoa dia atao hoe Tavaratra);

ny Antambolo na Tambolo, ao amin' ny faritr' i Ranomafana sy Enaniliha;
ny Antatsimo na Tatsimo, izay monina ao amin' ny tapany atsimo-andrefan' ny faritra Anosy, avy eo Ranopiso hatrany amin' ny reniranon' i Mandrare (any Amboasary-Atsimo).
ny Antambato na Tambato, monina amin' ny faritr' i Mahatalaky sy Manafiafy;
ny Antanosy na Tanosy, ao amin' ny faritr' i Fanjahira.

Fomba iray hamaritana ny Antanosy koa ny fifantohana amin' ireo Zafiraminia tonga teny Anosy tamin’ny taonjato faha-16, nandresy ireo efa nipetraka teo, ary ny tarana-mpanjakany taloha dia voafehin’ ny fasana antsoina hoe Enosiavaratse (Manarivo), Enosy atsimo (Andromira) ary Samby Anosy (Ifarantsa).

Tantara

Tarana-mpanjaka zafiraminia

Tamin’ ny taonjato faha-16 dia tonga tany Anosy ankehitriny ny Zafiraminia (taranak' i Ramini) ary nifindra tany amin’ny lohasahan' i Efaho rehefa resin' ny Antambahoaka tany avaratra. Efa tamin’ ny taonjato faha-13 tany ho any no niaina teto Madagasikara ny Zafiraminia ary nifangaro tamin’ ny Malagasy; tsy nanana andrim-pivavahana silamo izy ireo na dia nitazona ny soratra arabo sy ny fomba amam-panao ara-piaraha-monina maro. Nampiditra ny fampiasana trano hazo ny Zafiraminia, nanana omby ho mariky ny fananan-karena, ary nanangana tarana-mpanjaka naharitra 200 taona.

Ny fifandraisana tamin' ny Eorôpeana

Raha nifindra tany Anosy avy any avaratra ny Zafiraminia dia nanomboka tonga avy any atsimo ny Eorôpeana. Tamin' ny 10 aogositra 1500, ny sambo pôrtogey - izay nisaraka tamin' ny Armadas da Índia faha-2 - no Eorôpeana voalohany nahita an' i Madagasikara, tany amin' ny morontsiraka atsimo akaikin' i Fort-Dauphin ankehitriny. Nantsoin' izy ireo hoe Ilha de São Lourenço (Saint-Laurent amin' ny teny frantsay) ilay izy. Nisy sambo vaky dimy, fara fahakeliny, teo amin' io morontsiraka io teo anelanelan' ny taona 1504 sy 1507, ary ny sasany tamin' ireo Pôrtogey sisa velona no nanorina ny rova Tranovato, trano vato mirefy 10 m² teo amin' ny havoana iray 9 km any andrefan’ i Fort-Dauphin ankehitriny. Tamin' ny 4 aogositra 1508, tonga nanao iraka ara-barotra pôrtogey i Diogo Lopes de Sequeira, ary nanavotra olona roa avy amin' ny sambo izay niasa ho mpandika teny malagasy.

Tamin' ny taona 1613, dia nitsidika ny rova vato tao Tranovato, izay nipetrahan' ny mpanjaka teo an-toerana, Chambanga, ny sambo pôrtogey nankaty Madagasikara. Nifanarahana ny fifaneken’ ny fisakaizana, nosokafana ny varotra. Nisy ny tsy fifanarahana momba ny fanerena ny mpanjaka Chambanga handefa an' i Drian-Ramaka zanany hianatra fivavahana katôlika any Goa (any India). Lasa tsy natoky tena i Chambang rehefa nanomboka nitady volamena sy volafotsy ny Pôrtogey; nampiato ny varotra izy, niezaka ny hamoana azy ireo teny Anosy. Nitohy izany rehefa nandimby an-drainy i Drian-Ramaka, ary nanaja ny fivavahan-drazana fa tsy nanaiky ny fivavahana katôlika.

Fiorenam-ponenan' ny Frantsay

Tamin’ ny taona 1604, ny mpanjaka frantsay Henri IV dia nanomboka nandefa sambo nankaty Madagasikara mba hifaninana amin’ ireo zanatany hôlandey any amin’ ny Morontsiraka Volamena (Golden Coast) any Afrika (ampahany amin' i Ganà ankehitriny). Niorina teny Manafiafy ao Anosy ny fonenan’ ny frantsay. Betsaka ny maty tamin’ ny volana voalohany, angamba noho ny tazomoka sy ny valan-dra (disanteria) tany amin’ ny faritra misy honahona, ary nafindra 40 km atsimo-andrefana mankany amin’ ny saikinosin' i Taolanaro ilay tanàna ary nanorenan’ izy ireo ilay nantsoina tatỳ aoriana hoe Fort Dauphin, zanatany frantsay voalohany aty amin' ny Ranomasimbe Indiana.

Hitan' ny Frantsay ho azo atao namana i Drian Ramaka; teo amin' ny sisin' ny tanànan' ny Zafiraminia ny toeram-ponenan' izy ireo. I Jacques de Pronis, governora voalohany tao amin' ny Compagnie française des Indes orientales, dia nanambady vehivavy andriana zafindraminia. Na izany aza, dia nahatezitra ny voanjo izay namatotra azy tamin' ny rojo vy i Pronis; taorian' ny famonjena azy dia noroahina tany amin' ny nosy La Réunion ireo mpikomy - na Frantsay na Malagasy. I Étienne de Flacourt no nandimby azy, ary nikatsaka ny hanangana zanatany maromaro teto Madagasikara mba hamatsiana indray ireo sambo eorôpeana mandeha any amin' ny faritra India Atsinanana, hahazoana sakafo avy amin’ny Malagasy amin’ny alalan’ ny varotra na an-keriny, ary ny fivarotana aika (Indigofera tinctoria) sy paraky ary fary mba hamatsiana ny fanitarana ny fanjanahantany.

Ireo governora nifandimby tao Fort-Dauphin tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17 dia nitady handresy an' Anosy tamin' ny fandrobana ny fahefan' ireo mpanjaka zafiraminia, izay niray hina tamin' ny andron' i Drian Ramaka (ary tatỳ aoriana, Andriampanolahy zanany). Hetsika miaramila maromaro no nandroba sy nandoro tanàna, namono sy nanandevo ny Malagasy ary nangalatra omby an' aliny. Famonoana olona sy fanapoizinana ary fisamborana sy fandoroana an' i Fort-Dauphin no nasetrin' ny Malagasy izany. Tamin' ny 1674, taorian' ny nananganana indroa ny Compagnie française des Indes orientales noho ny tsy fahampian' ny tombom-barotra, dia nialana i Fort-Dauphin ary nilaozana ny zanatany.

Fitondrana tompomenakely

Nitohy ny disadisa tany Anosy taorian' ny fandroahana ny Frantsay. Rehefa nialokaloka tao Fort-Dauphin ny jiolahin-tsambo vaky sambo tamin' ny taona 1697, dia nanendry an' i Abraham Samuel ho mpanjaka, mpitarika azy ireo, izay safiotra avy any Martinique. Mandra-pahafatiny tamin' ny 1705, i Samuel dia nitarika ny jiolahin-tsambo tamin' ny ady tsy tapaka tamin' i Diamarang Diamera, mpanjaka antanosy. Niezaka nifehy ny tany indray ny Zafiraminia, nefa tsy nahomby; niatrika fikomiana maromaro izy ireo. Nihena ny isan' ny tanànan' ny voanjo sy ny habeny, ary nifindra tany anaty tanety izy ireo.

Tonga nanarina an' i Fort-Dauphin ho toby famatsiana ilay Frantsay atao hoe Louis Laurent de Maudave tamin' ny taona 1768. Nisy mpitondra niisa 35 tao Anosy, izay niady tsy nifanaraka fa niady ny ankamaroany, ary tsy nisy nitondra olona mihoatra ny 3 000. Nanao sonia fifanarahana 30 tamin’ ny mpanjaka teo an-toerana izy, nanao fifanekena tamin' ny fanomezana basy azy ireo (basy maherin' ny 10 000 sy vanja 50 taonina no namidy). Nofoanan' ny fitondram-panjakana frantsay anefa ny Compagnie française des Indes orientales tamin' ny taona nanaraka, ary nilaozana ny toeram-pivarotan' i Maudave. Tokony ho tamin' ny fotoana niaingan' ny Frantsay dia nianjera koa ny fanjakan' ny Zafiraminia, izay ravan' ny ady nanomboka tamin' ny tapaky ny tampolo 1600.

Tamin' ny 1819 dia nosokafan' ny Frantsay indray i Fort Dauphin, rehefa avy nifampiraharaha tamin’ny lehiben’ny Zafiraminia, atao hoe Rabefania. Nitady ny fiarovan' ny Frantsay tamin’ny Fanjakan' Imerina, izay nikatsaka ny hanapaka an' i Madagasikara manontolo, i Rabefania. Nanohy nanondrana omby i Fort-Dauphin, ary lasa toeram-panandevozana ihany koa ary nanao fitanehana toaka.

Fanapahan' ny Merina

Nisy miaramilan’ ny Fanjakan' Imerina, izay niisa 3 000 hatramin' ny 4 000, nidina ny morontsirak' Anosy ary nahafaka an' i Fort-Dauphin tamin' ny 14 Marsa 1825, ka tamin’ izany no nifehy ny morontsiraka atsinanan’ i Madagasikara manontolo ny Fanjakan' Imerina. Miaramila 800 avy any Imerina nirongo basy no nifehy ny fitaterana an-tsambo sy ny varotra niaraka tamin' ny miaramila tamin' ny tanàna hafa amorontsiraka. Ny ampahany be tamin' Anosy anefa nanohitra ny fomba feno habibiana nataon' ny Merina ka tsy nanoa fa nifehy tena raha tena ny marina ny mponina tany.

Adin' ny Frantsay sy ny Malagasy

Nanafika an’ i Madagasikara i Frantsa tamin’ ny taona 1883, mba hanoherana ny fitombon’ ny herin’ ny Britanika aty amin’ ny Ranomasimbe Indiana. Tany avaratr’ i Madagasikara no tena nifantohan’ ity fanirahana tafika voalohany teto Madagasikara ity, izay ivon’ ny fahefan' Imerina. Izany no nahatonga ny Antanosy nikomy sy naka an’ i Fort-Dauphin, na dia nalain’ ny Merina aza izany tamin’ ny taona 1884. Tamin’ ny taona 1885 dia nodarohan’ ny sambo mpiady frantsay ilay rova. Namerina namaritra ny faritra aty Afrika feheziny i Britaina Lehibe sy i Frantsa; lasa prôtektôrata frantsay i Madagasikara. Avy eo ny Frantsay nanao ny fanirahana miaramila faharoa aty Madagasikara tamin’ ny taona 1894.

Zanatany frantsay

Lasa zanatany frantsay tamin’ ny fomba ôfisialy i Madagasikara tamin’ ny 6 Aogositra 1896, ary ny miaramila frantsay no nifehy an’ i Fort-Dauphin. Nisy tsy fandriam-pahalemana goavana tany amin' ny faritra hafa any atsimo amin' i Madagasikara. Ny ao anivon' Anosy dia notarihin’ ny mpanjaka antanosy Rabefagnatrika, izay mpifaninana tamin’ ilay mpanjakan' i Manambaro atao hoe Rabefialy, izay nanohana ny Frantsay. Resin' ny Frantsay ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898, tamin' ny alalan' ny fomba fanoheram-pikomiana novolavolaina tany Indôsina.

Ny fitondrana henjana sy ny tsy firaharahana ny kolontsaina malagasy dia niteraka fikomiana kely sy fanafihana, izay niafara tamin’ ny fikomiana faobe tamin' ny taona 1904–1905. Nitarika mpikomy nianatsimo nankany Anosy ny mpanjakan' ny Antanosy Befagnatrika, ary tamin’ ny voalana Desambra 1904 ka nahafaka an' i Esira sy Fort-Dauphin ary Manambaro, tamin’ ny fandrobana niely patrana. Amin' ny ankapobeny dia nanohana ny fikomiana ny Prôtestanta, ary nisy fiangonana katôlika maromaro nodoran' ny mpikomy.

Nihamafy ny fihetseham-po nasiônalista sy mpanohana ny fahaleovantena teto Madagasikara taorian' ny fiverenan' ireo lehilahy noterena hanao miaramila, ny fanohizana ny asa an-terivozona, ary ny tsy fisian' ny fanavaozana nampanantenain' i Charles de Gaulle. Rehefa tsy nety nanohana ny dingana demôkratika mankany amin' ny fahaleovantenan' i Madagasikara ny governemanta frantsay, dia nahazo vahana ny mpitarika ny tolona ho an' ny fahaleovantena ary nanomboka ny fitroaran' ny Malagasy tamin' ny taona 1947–1949.

Repoblikan' i Madagasikara

Nahazo fahaleovan-tena tamin’ ny fitsapan-kevi-bahoaka i Madagasikara tamin’ ny taona 1958. Ny fahefana ara-pôlitikan’ ny fitondrana vaovao dia notoherin’ ny fitroaran' ny tantsaha tany amin’ ny Faritanin' i Toliara (anisan' izany Anosy) tamin' ny taona 1971. Ny fihetsiketsehan' ny mpianatra narahin' ny fitokonana faobe sy ny rotaka dia nitarika ho amin' ny fanangana ny Repoblika Demokratika Malagasy tamin' ny taona 1975.

Fiteny

Ny Antanosy dia miteny antanosy, izay fitenim-paritra malagasy, izay sampan' ny vondrom-piteny malaiô-pôlineziana avy amin' ny fiteny baritô any atsimon' i Bôrneô.

Toekarena

Jono

Mpiandriaka sy mpanjono ny Antanosy monina amorotsiraka.

Fambolena sy fiompiana

Mpamboly vary sy mangahazo sy mpiompy omby kosa ireo monina an-tanety lavitra ny ranomasina. Raha ampy ny rotsak' orana, dia ny vary no vokatra voalohany amin' ny sakafo. Ny mangahazo dia sakafo tena ilaina ho an’ ireo tsy mahavidy vary mandritra ny taona, izay ahitana ny ankamaroan’ ny Malagasy any an-toerana. Kely ny vokatra ho an’ ny ankamaroan’ ny voly, indrindra noho ny fomba fambolena nentim-paharazana. Ny voly fanondrana efatra lehibe ao amin’ ny faritra Anosy dia ny kafe (avy amin’ ny faritra Ranomafana indrindraindrindra), ny trongatsy mavokely (Catharanthus roseus), ny taretra (Agave sisalana) ary ny hazo dipoavatra (Schinus).

Taozavatra

Misy koa ny mpanefy sy ny mpanamboatra trano amin' ny hazo.

Varotra

Ao koa ireo mivarotra ny vokatry ny fitrandrahany ny zavamaniry sy ny biby any an' ala (tantely, hazo, zavamaniry fanao raokandro). Ny varotra dia fanao matetika mandritra ny tsena isan-kerinandro eo an-toerana, satria ny ankamaroan' ny mponina dia mipetraka any amin' ny tanàna ambanivohitra lavitra vitsy mponina ^[4].

Kolontsaina

Ny fivavahan-drazana

Toy ny faritra maro eto Madagasikara dia maro ny Antanosy manaraka ny fivavahan-drazana izay iantsoana an' i Zanahary sy anajana ny razana. Mbola maro ny Kristiana ao Anosy manaja ny finoana nentim-paharazanana, indrindra ny fady samihafa, izay mifangaro ihany koa amin' ny fanao miozolmàna izay niditra tao efa taonjato maro.

Ny kristianisma

Tamin' ireo taona 1610 dia nisy fiangonana naorina ho an’ ny Zezoita hanombohana ny fitoriana ny filazantsara. Tsy nanaiky ny handefasana an' i Drian-Ramaka zanany lahy ho any Goa (any India) hianatra momba ny fivavahana katôlika ny mpanjaka Chambanga. I Drian-Ramaka, rehefa nandimby an-drainy, dia nanaja ny fivavahan-drazana fa tsy nanaiky ny fivavahana katôlika. Vokatry ny tsy fahombiazan' ny ireo Zezoita (Malagasy iray monja no nanao batemy nandritra ny herintaona), dia niala tao Anosy izy ireo tamin' ny taona 1617. Tamin’ny tapaky ny taonjato faha-17, ny asa fitoriana dia notarihin' ny Lazarista (Congrégation de la Mission). Tamin’ny taona 1869, taorian' ny fahazoan' ny Fanjakan' Imerina ny fanapahana an' Anosy, dia niova ho kristiana ny mpanjakavavy merina Ranavalona II. Nisy fiangonana naorina tao Fort Dauphin ary tsy maintsy nanatrika fivavahana ny mponina tao. Ireo evanjelistra avy amin' ny London Missionary Society no nitarika ny fiangonana tatỳ aoriana. Taorian' ny naha lasa zanatany frantsay an' i Madagasikara, dia nisy tsy fikomiana goavana tany atsimon' i Madagasikara, nefa resy ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898. Taorian’ ilay fikomiana, dia nakaton’ ny Frantsay ny sekoly sy ny fiangonana loterana, izay nataony fa niray tsikombakomba tamin' ny mpikomy.

Fombafomba amin' ny fandevenana

Manangana tsangambato na orimbato ny Antanosy mba hahatsiarovany ny havany maty, na dia efa milevina am-pasana, ka matetika amin' ny toerana malaky talaky mason' ny besinimaro izany, toy ny toerana amoron-dalana.

Jereo koa

Vahoaka eto Madagasikara

Ny foko eto Madagasikara

Antambahoaka - Antandroy - Antankarana - Antanosy - Antefasy - Antemoro - Antesaka - Bara - Beosy - Betsileo - Betsimisaraka - Bezanozano - Mahafaly - Makoa - Masikoro - Merina - Mikea - Sakalava - Sihanaka - Tanala - Tsimihety - Vezo - Zafimaniry - Zafisoro.

Ny vahoaka hafa eto Madagasikara

Samihafa

Jiosy malagasy

Tahirin-kevitra

Boky azo anovozan-kevitra

Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). Madagascar (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. ISBN 978-1-84162-197-5.

Clément Sambo, "Destins astrologiques et liberté humaine", Études Océan Indien, 16, Paris : INALCO, 1993, pp. 1-29.
Clément Sambo, "Pose les devinettes ? Les contes brefs des enfants malgaches", in : J. Koubi, dir., Enfance et Société d’Asie du Sud-Est, Paris : L’Harmattan, 1994.
Clément Sambo, Aspects philosophiques de l’astrologie traditionnelle antanosy. [Mémoire de maîtrise en philosophie], 1983, 170 p. CUR, Toliara, Département de Philosophie.
Clément Sambo, Folklore oral des enfants malgaches. Paris : INALCO, 285 p. [« Travaux et Documents », 4], 1987.
Clément Sambo, Langages non conventionnels à Madagascar. Argot des jeunes et proverbes gaillards. Paris : Karthala, 2001, 400 p.
Clément Sambo, Oralité et tradition des enfants malgaches. [Thèse de Doctorat Nouveau Régime] soutenu à l’Institut National des Langues et Civilisations Orientales, Paris. 2 volumes, 300 + 200 p. 1990.
Clément Sambo, Tradition et oralité à Madagascar, Synthèse des travaux en vue de l’Habilitation à Diriger des Recherches (HDR), 737 p, 2005.
Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415.
Guillaume et Alfred Grandidier, Histoire physique, naturelle et politique de Madagascar, vol. 5, Histoire politique et coloniale, t. 3, Histoire des populations autres que les Merina, fasc. 1, Betsileo, Betsimisaraka, Antanosy ..., Imprimerie officielle, Tananarive, 1948, 255 p.
Jean-Jacques Rabenirina, Le rituel mobilisateur de la circoncision (Savatsy ou cérémonie de circoncision chez les Antanosy de Soamanonga), Université de Bordeaux 2, 1998, 429 p. (thèse)
Ogot, Bethwell A. (1992). Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century. Paris: UNESCO. ISBN 9789231017117.

Loharano sy fanamarihana

↑ Ogot, Bethwell A. (1992). Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century. Paris: UNESCO.
↑ Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. p. .
↑ Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). Madagascar (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115.
↑ Lyon, Linda M. (2003). Antanosy Odyssey II: Application of the use and knowledge of non-domesticated medicinal plants on conservation among the people of Madagascar. Doctoral dissertation, Washington State University.

[1] Ogot, Bethwell A. (1992). Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century. Paris: UNESCO.

[2] Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. p. .

[3] Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). Madagascar (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115.

[4] Lyon, Linda M. (2003). Antanosy Odyssey II: Application of the use and knowledge of non-domesticated medicinal plants on conservation among the people of Madagascar. Doctoral dissertation, Washington State University.

[1]

[2]

[3]

[4]