Antefasy

Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara

Ny Antefasy na Antaifasy na Tefasy na Taifasy dia vondrom-poko iray eto Madagasikara ao amin' ny morontsiraka atsimo-atsinanana, ao amin' ny faritra manodidina an' i Farafangana. Izany anarana izany dia midika hoe "ireo izay monina eo amin' ny fasika". Eo anelanelan' i Manampatra sy Mananara Atsimo izy ireo, izany hoe eo anelanelan' ny Antemoro ao avaratra sy ny Antesaka ao atsimo. Nizara telo ara-tantara ny fiarahamonina Antefasy, izay samy nofehezin' ny mpanjaka ary nifantoka mafy tamin' ny famerana ny fitsipi-pitondran-tena nentin-drazana. Niisa 150 000 any ho any ny Antefasy tamin' ny taona 2013.

Ny faritra misy ny Antefasy sy ny foko ao aminy

Ny faritra misy ny Antefasy

Eo anelanelan' i Manampatra sy Mananara Atsimo izy ireo, izany hoe eo anelanelan' ny Antemoro ao avaratra, ny Antesaka ao atsimo, ny Tanala sy ny Bara ao andrefana.

Ny foko ao amin' ny vondrona antefasy

Atao hoe "Folotroky" ny fitambaran' ireo foko ao amin' ny vondrom-poko antefasy, ka ireto avy izy ireo:

• ny Ampelafà,
• ny Antesozo,
• ny Antevatobe,
• ny Antevato-Sahavoay,
• ny Hova-Masotafika,
• ny Rabehava,
• ny Tsarety,
• ny Vohilakatra-Rafaniliha,
• ny Zafirambo,
• ary ny Zaramanampy.

Kolontsaina

Hentitra tokoa ny fitsipi-pitondran-tena mitarika ny fiainam-piarahamonina antefasy.

Fitafiana nentin-drazana

Lamba hodi-kazo na tsihy voatenona tamin’ ny bararata nokapohina na sokay nozairina ny akanjo nentin-drazana antaifasy. Ny lamba hodi-kazo avy any amin’ ny faritra antaifasy dia vita tamin’ ny tsiraka nafangaro mba hamirapiratra sy halemy ary lasa vokatra ara-barotra manokana any an-toerana. Ho an' ny vehivavy, ity fitaovana ity dia nozairina mba hamorona fantsona izay nasiana fehikibo teo amin' ny andilany na nosintonina teo amin' ny soroka. Matetika koa ny vehivavy sy ny zatovovavy no nanao fehiloha volotara mahampy na ambony fohy misy tanany na tsy misy tanany, mba hanaronana ny nono. Nanao lamba hodi-kazo ny lehilahy, ary teo ambonin' io dia mazàna manao akanjo lava; nasiana tanany ho an' ny lehilahy efa lehibe. Satroka tenona ihany koa no fanaon’ ny lehilahy antaifasy.

Fivavahana

Manaraka ny fivavahan-drazana malagasy ny ankabeazan' ny Antefasy fa ny 20 % kosa dia Kristiana (45 % Katôlika, 25 % Prôtestanta, 30 % fiangonana kristiana hafa).

Fandevenana

Tahaka ny Antesaka, ny Antefasy dia tsy mandevina ny maty fa mametraka azy ao amin' ny trano fandevenana kibory izay misy ala masina sy lavitra.

Fiteny antefasy

Ny fiteny antefasy dia iray amin' ireo endriky ny fiteny malagasy isam-paritra tetenina indrindra any amin' ny faritra misy ny Antefasy, ao Farafangana sy ny manodidina. Anisan' ny vondron-pitenim-paritra malagasy amin' ny lembalemba ny fiteny antefasy, manampy ny fiteny betsileo sy ny fiteny antemoro sns.

Tantara

Faha mpanjaka

Tsy fantatra mazava ny niavian’ ny Antaifasy. Nanomboka tamin' ireo taona 1680, ny Antefasy niditra niady amin' ny Antemoro mpifanolo-bodirindrina aminy. Nitohy hatramin' ny taonjato faha-18 ny fifandonana nefa tsy naharesy mazava tsara ny iray tamin' ireo foko ireo. Nandritra ny fotoana fohy dia nanjakan’ ny Antemoro ny Antefasy, fa ny mpanjaka antefasy iray antsoina hoe Maseba no nanafaka azy. Nandritra ny taonjato faha-18 dia nanao varotra amorontsiraka ny Antaifasy. Ifara no mpanjaka lehibe indrindra tamin’ io vanim-potoana io tamin’ ny fanaovana ampihimamba ny varotra tamin’ ireo sambo eorôpeanina, ka lasa natanjaka ka hita ho nifehy ny varotra rehetra sy ny dia tamin’ ny reniranon’ i Manampatra.

Tamin’ ny taona 1827 dia notafihin’ ny tafika merina ny fanjakana antefasy ka lasa fanjakana nanompo ny Fanjakan’ Imerina any amin’ ny faritra afovoany. Taorian' ny taona maro nanoheran' ny Antaifasy ny fitondrana merina, Rainivoninahitriniony, praiminisitra taty aoriana, no nitarika ny fanafihana ara-miaramila indray tamin' ny 1852 mba hanamafisana ny fahefan' ny Merina amin' ny faritra. Nandritra io fanafihana ara-miaramila io dia nandositra nankany amin’ ny nosy Anosinandriamba ny Antefasy izay nihevitra fa tsy ho voavonjy, fa ny miaramila merina kosa dia nanao sambokely tamin’ ny volontsangana mba hiampita ny ranomasina ka nahafaka ny Antefasy tampoka. Tamin' ny fandresen' ny miaramila merina teo anelanelan' ny taona 1820 sy 1853, dia mazàna no novonoina ny lehilahy antaifasy voasambotra, fa ny zaza amam-behivavy no nentina ho andevo tany Imerina. Andevo maherin’ ny iray tapitrisa no voasambotra tamin’ io fotoana io, ka avy amin’ ny foko Antefasy, Antesaka, Antanosy ary Betsileo ny ankamaroany.

Nanohitra ny fanjakazakan’ ny Merina ny Antefasy ary tsy voafehy tanteraka. Mba hanalefahana azy ireo dia nanohana ny Zafisoro, vahoaka nofehezin’ ny Antefasy teo aloha, ny Merina.

Faha fanjanahan-tany

Na dia teo aza ny fanjanahan-tany frantsay tamin’ ny 1896 sy ny firodanan’ ny fanjakan’ ny Merina tamin’ ny 1897, dia nitoetra hatrany ny fifandrafiana teo amin’ ireo vondrona roa ireo ary nirehitra indraindray tamin’ ny fifandonana mahery vaika, toy ny nitranga tamin’ ny 1922 sy 1936 ary 1990, ka nahafatesana am-polony maro. Nandritra ny tolom-bahoaka malagasy tamin' ny taona 1947 dia nanararaotra ny toe-draharaha ara-pôlitika tsy marin-toerana ireo mpitarika malagasy tamin’ ny hetsika fanoherana ny fitondrana frantsay (ny sasany tamin’ izy ireo no niray tsikombakomba tamin’ ny tombotsoan’ ny Merina) mba hihetsika amin’ ny lolompo taloha tamin’ ny fampirisihana ny Zafisoro hanafika ny Antefasy.

Nanomboka tamin' ny fahaleovan-tena

Avy any Frantsa nisy Antefasy mirahalahy nanangana ny Union Démocratique et Sociale (1957), iray amin' ireo antoko pôlitika nahomby indrindra manerana ny Nosy. Nitana ny toerana ambony teo anivon’ ny Filankevitry ny Faritanin' i Toliara sy Fianarantsoa ny solontenan’ izy ireo. Voafidy indroa ho filohan’ ny Antenimieram-pirenena ny iray tamin’ ireo mpanorina ny antoko, Norbert Zafimahova, voatendry hisolo tena hiaro ny tombontsoan’ i Madagasikara ao amin’ ny Antenimieran-doholona frantsay tamin’ ny 1958. Nanomboka tamin’ ny taona 1990 no nisehoan’ izany tamin’ ny fifaninanana hifehezana ny faritra iadiana, indrindra ny ao amin’ ny prefektioran’ i Farafangana.

Toekarena

Ny fambolem-bary sy ny fanjonoana amin' ny farihy sy renirano dia loharanon-karena mahazatra ho an' ny Antefasy. Tato anatin' ny folo taona farany dia nisy ny fifindra-monina maro nataon' ny Antefasy avy any amin' ny tanindrazany any amorontsiraka mba hitady asa any avaratra kokoa.

Jereo koa

Ny foko eto Madagasikara

• Antambahoaka - Antandroy - Antankarana - Antanosy - Antefasy - Antemoro - Antesaka - Bara - Beosy - Betsileo - Betsimisaraka - Bezanozano - Mahafaly - Makoa - Masikoro - Merina - Mikea - Sakalava - Sihanaka - Tanala - Tsimihety - Vezo - Zafimaniry - Zafisoro.

Ny vahoaka hafa eto Madagasikara

• Sinoa eto Madagasikara
• Vazaha eto Madagasikara
• Karàna

Samihafa

• Jiosy malagasy

Boky azo anovozan-kevitra

• Antoine Maurice Fontoynont et Emmanuel Raomandahy, "Proverbes du Vakinankaratra", et "Proverbes Antaifasy", in Bulletin de l'Académie Malgache, Tananarive, 1938 et 1939 (fiteny roa)
• Antoine Maurice Fontoynont et Emmanuel Raomandahy, Les Antaifasy : origines, guerres et proverbes, Impr. moderne de l'Emyrne, Pitot de la Beaujardière, 1940, 40 p.
• Auzias, Dominique; Labourdette, Jean-Paul (2013). Madagascar 2014-2015. Paris: Petit Futé. ISBN 978-2746969728.
• Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). Madagascar (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. ISBN 978-1-84162-197-5.
• Campbell, Gwyn (2012). David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar". Leiden, The Netherlands: Brill. ISBN 978-90-04-19518-9.
• Campbell, Gwyn (2013). Abolition and Its Aftermath in the Indian Ocean, Africa and Asia. New York: Routledge. ISBN 978-1-135-77078-5.
• Condra, Jill (2013). Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World. Los Angeles: ABC Clio. ISBN 978-0-313-37637-5.
• Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415.
• Huyghues-Belrose, Vincent (2001). Les premiers missionnaires protestants de Masdagascar, (1795–1827). Paris: Karthala Editions. ISBN 2845861338.
• Ogot, Bethwell (1999). Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century. Paris: UNESCO. ISBN 978-0-85255-095-3.
• Olson, James (1996). The Peoples of Africa: An Ethnohistorical Dictionary. Westport CT: Greenwood Publishing. ISBN 978-0-313-27918-8.
• R. Justin, "Remarques sur les relations pécuniaires entre époux dans la coutume antaifasy", Cahiers du Centre d'études et de coutumes, 1967
• Raison-Jourde, Françoise; Randrianja, Solofo (2002). La nation malgache au défi de l'ethnicité. Paris: Karthala. ISBN 978-2-84586-304-0