Sinoa eto Madagasikara

Ny Sinoa eto Madagasikara dia Sinoa mpiavy eto Madagasikara izay laharana fahatelo ao amin' ny fianakaviamben' ny zanaka am-pielezana sinoa, ka teo anelanelan' ny 70 000 sy 100 000 any ho any izy ireo tamin' ny taona 2011 eto amin' ny Nosy^[1] ^[2]. Miteny sinoa mandarina sy sinoa kantôney ary malagasy sy frantsay ny Sinoa eto Madagasikara. Nandalo tao Maorisy aloha izy ireo vao izay tonga teto Madagasikara.

Tantara

Tany aloha

Nisy zavatra avy amin' ny bakoly sinoa namboarina tamin' ny taonjato faha-16 sy faha-17 no hita teto Madagasikara. Maro anefa no mihevitra fa tsy porofon' ny fandaloban' ny Sinoa teto izany, fa vokatry ny raharaham-barotra teo amin' ny firenena roatonta tamin' ny alalan' ny Arabo. Nisy ny toko-kevitra tamin' ny taoa 1786 sy 1830 izay nilaza fa mety nanorina toeram-pijirihana sy nanafatra mpiasa sinoa sy indiana ary môzambikana ho aty Madagasikara ny Frantsay mba hisakanana ny Britanika tsy hahazo laka eto nefa tsy misy zavatra natao mba hanamarinana izany fiheverana izany.

Ny Sinoa mpifindra monina voalohany taty Magadasikara dia tonga tao amin' ny seranan-tsambon' i Toamasina tamin' ny taona 1862, ka tao izy no nannorina trano fitehirizan' entam-barotra sady nanambady vehivavy malagasy. Nisy koa ny enina hafa izay tonga tao Nosibe tamin' ny taona 1866, avy eo nisy telo hafa tamin' ny taona 1872. Nisy efatra ambin' ny folo tao Mahajanga tamin' ny taona 1894. Nisy 500 tonga tao Toamasina tamin' ny taona 1896. Tamin' ny taona 1897 dia nisy mpiasa sinoa miisa 3 000 fanampiny nentin' ny tety araka ny baikon' ilay jeneraly frantsay Joseph Gallieni mba hampiasaina amin' ny fanamboarana lalamby. Ireo mpiasa izay nikasa ny hody any aminy taorian' ny fandalovany tao amin' ny nosy dia matetika narary mandritra ny fanamboarana ny lalamby; na dia velona ihany aza izy ireo ka nitaingina an-tsambo hody any Sina dia maro ny maty an-dalana. Vitsy dia vitsy ireo Sinoa niorim-ponenana tamin' izay: 451 tamin' ny taona 1904, ka 76 tany avaratra, 31 tany andrefana, 24 tao afovoan-tany, 315 tany atsinanana ary 6 tany atsimo. Lehilahy ny ankamaroan' izy ireo. Nisy fitomboana kely ny isan' izy ireo tamin' ny fanisam-bahoaka natao tamin' ny taona 1911, izay nahitana Sinoa miisa 649 teto Madagasikara, ka 3 %n' ny mponina vahiny izany sady ampahany bitika amin' ny mponina manontolo izay niisa 3 200 000 any ho any.

Ny mpifindra monina voalohany dia avy any Guangxi. Nanampy azy ireo ny Sinoa miteny kantôney, dia ireo avy any Guangdong sy ireo voaroaka avy tao Maorisy noho ny fifaninanana tamin' ireo Sinoa miteny haka. Tamin' ny fahatongavan' izy ireo dia nifanaraka ny Sinoa miteny kantôney mba hisakana ny fifindrà-monin' ireo miteny haka mankaty Madagasikara. Vokatr' izany, amin' ny ankapobeny dia ranoray ny vahoaka sinoa eto Madagasikara; ny 98 % dia milaza fa avy any Guangdong, indrindra ao amin' ny distrikan' i Shunde. Tamin' izany fotoana izany dia tsy mahalana ny fifanambadian' ny lehilahy sinoa sy ny vehivavy malagasy.

Taorian' ny Ady Lehibe Faharoa sy ny fahaleovan-tena

Ny antontanisam-panjakana tamin' ny taona 1957 dia nanambara fa Sinoa miisa 7 349 no monina eto Madagasikara, ao amin' ny distrika 48 amin' ny 58. Tamin' ny taona 2006 dia lasa 40 000 any ho any izany isa izany, ka ny 30 000 dia ny mpiavy taloha sy ny taranany, fa ny 10 000 kosa Sinoa vaovao nankaty Madagasikara avy any Sina tanibe sy 100 eo ho eo avy any Taioàna. Avy any amin' ny faritany sinoa samihafa (isan' izany i Fujian sy i Zhejiang) ny mpifindra monina vaovao. Monina ao Toamasina sy ao Antananarivo ny antsasak' izy ireo, ary ny ampahavalony ao amin' ny Faritra Diana; ny sisa kosa mitsinjara amin' ireo faritany sisa eto Madagasikara. Miisa 15 000 eo ho eo ny Sinoa tsy manana zom-pirenena eto Madagasikara^[3].

Ny kolontsana

Fampianarana

Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taompolo 1920 ny fampianarana amin' ny teny sinoa teto Madagasikara; tamin' ny nanombohan' ny Ady Sinoa-Japôney faharoa tamin' ny taona 1937, dia tsy azon' ny ray aman-dreny sinoa intsony ny namerina ny zanany ho any Sina mba hianarany, izay nahatonga ny fanitarana ny fampianarana sinoa teo an-toerana. Ny roa amin' ireo sekoly fanta-daza indrindra dia ny École Franco-Chinoise (興文學校) tantanin' ny Kuomintang ao Fenerive, sy ny École Chinoise Mixte (華体学校) any Toamasina, samy niorina ny taona nanaraka. Ny École Chinoise Mixte ao Toamasina dia naorin' ireo ray aman-dreny nanaisotra ny zanany tao amin' ny sekoly KMT; voalaza fa kôminista izy ireo. Tamin' ny taona 1946, i Madagasikara dia nanana sekoly sinoa iraika ambin' ny folo. Na izany aza, taorian' ny fiafaran' ny Ady Lehibe Faharoa, ary indrindra tamin' ny taona 1980, dia nanomboka namindra ny zanany ho amin' ny fampianarana teny frantsay ny ray aman-dreny. Vokatr' izany dia nihena ny isan' ny sekoly, ary ireo sisa tavela dia nihena ny ora fianarana natokana ho an' ny teny sinoa. Tamin' ny sekoly valo tamin' ny taona 1972, telo no nanjavona tamin' ny tapaky ny taompolo 1980; ny École Franco-Chinoise, izay naharay mpianatra 629 tamin' ny faratampony, dia voatery nitambatra tamin' ny École Chinoise Mixte mba hamorona ny Collège de la Congrégation Chinoise (華僑學校).

Tamin' ny taona 1995 dia sekoly roa sisa no tavela, tao Fianarantsoa sy Toamasina. Ny tao Toamasina, ny Collège de la Congrégation Chinoise, dia nampiditra mpianatra 398 tao amin' ny akanin-jaza hatramin' ny ambaratonga faharoa hatramin' ny taona 2008; dia manohy mampianatra ny teny sinoa kantôney sy mandarina. Nahatratra 100 teo ho eo ny mpianatra tao amin' ny sekoly tao Fianarantsoa, anisan' izany ireo ankizy samy hafa taranaka Sinoa sy Malagasy ary ankizy tsy manam-piaviana sinoa.

Ho an' ny fianarana ambaratonga faharoa, tamin' ny taona 1960 dia nisy mpianatra sinoa vitsivitsy niditra tao amin' ny oniversite miteny frantsay eto Madagasikara na tany Frantsa. Tamin' ny taona 1957, nanomboka nandefa mpianatra ho any Taiwan ny École Franco-Chinoise, nanomboka tamin' ny sivy tamin' ny taona voalohany ary nitombo 34 tamin' ny 1964. Nirona tany amin' ny Sekoly Ambony Fanomanana Sinoa any ivelany (ampahan' ny National Taiwan Normal University ankehitriny) ireo mpianatra ireo taloha. Maro no nanana olana tamin' ny teny mandarina. Nisy ny niverina teto Madagasikara, saingy sahirana noho ny tsy fankatoavana ny diplômany.

Nanokatra sampana tao amin' ny Oniversiten' Antananarivo ny Institiota Confucius tamin' ny Nôvambra 2008. Tamin' ny volana Jona 2013 dia efa maherin' ny 28 ny ivon-toeram-pampianarana teny sinoa efa naorina manerana an' i Madagasikara.

Fivavahana

Ny ankamaroan' ny Sinoa eto Madagasikara dia Kristiana katôlika toy ny mponina hafa rehetra amin' ireo tanàn-dehibe malagasy. Ny fametraham-panontaniana tamin' ny taona 1970 dia nahitana fa ny fivavahana katôlika dia matetika fivavahan' ireo tanora latsaky ny 30 taona. Na dia izany aza dia nisy fanadihadiana hafa izay nanamarika fa maro amin' izy ireo ny Katôlika anarany fotsiny. Misy koa ny fampifangaroharoana amin' ny fivavahan-drazana sinoa (sinkretisma) tamin' izany fotoana izany: ny Ivontoeran' ny Fikambanana Sinoa ao Toamasina sy any Antsiranana dia manana alitara (na ôtely) atokana ho an' ireo andriamanitra ny mponin' ny tapany atsimo amin' i Sina, ary vitsy ireo olona mbola nivavaka amin' izy ireo; ankoatr' izay dia misy ireo izay nilaza fa nana alitara hivavahana amin' ny razana ny fianakaviany.

Toekarena

Tonga ny Sinoa, tsy amin' ny maha mpiakarama nanao fanekana azy ihany, fa amin' ny maha mpifindra monina malalaka azy ireo koa. Matetika ny Sinoa maorisiana no mitondra ny fianakaviany avy any Sina honina ao Maorisy mandritra ny fotoam-pianarany asa ao amin' ny orinasany; rehefa zatra amin' ny raharaham-barotra sy amin' ny fiainam-piarahamonin' ny fanjanahan-tany izy ireo dia anaovany taratasy fampidirana, ampidraminy vola hanombohana ny orinasan' izy ireo ao amin' ny firenena mpifanila vodirindrina (anisan' izany i Madagasikara). Ny fanafarana sy fanondranana entana no asa be mpanao, ka voakasin' izany ny kafe, ny jirofo, ny vanila ary ny zanga (Holothuroidea) izay amidiny any ivelany.

Ny ankamaroan' ny Sinoa eto Madagasikara dia manao varotra antsinjarany. Tamin' ny taompolo 1990 dia izy ireo no nifehy ny antsasaky ny taozava-baventy momba ny zava-pisotro misy alikaola sy ny lamba; tamin' ny tenatenan' ny taompolo 2000, ny ankamaroan' ny orinasa mpanamboatra zavapisotro misy alikaola dia nihena any amin' ny iray isan-jato, fa ny orninasa fanenoman-damba kosa dia tafakatra any amin' ny 90 %. Ny Sinoa sasany misahana ny fanamboara-mofo sy gilasy, toy ny toeram-pisotroana, ka ao ny olona dia afaka maka toerana sy mihihinana izay zavatra vidiny ao; ny 10 %n' izany fandraharahana izany dia eo am-pekan-tanan' ny Sinoa. Ny tsy hafalian' ny vahoaka manoloana ny fitombon' izany mpivaro-madinika sinoa izany, izay mivarotra amin' ny vidiny ambany noho ny an' ireo mpivarotra malagasy, dia nampihenjana ny fifandraisana amin' ny Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina.

Jereo koa

Ny foko eto Madagasikara: Antefasy - Antemoro - Antesaka - Antankarana - Antambahoaka - Antandroy - Antanosy - Bara - Beosy - Betsimisaraka - Betsileo - Bezanozano - Mahafaly - Makoa - Masikoro - Merina - Mikea - Sakalava - Sihanaka - Tanala - Tsimihety - Vezo - Zafimaniry - Zafisoro.

Ny vahoaka hafa eto Madagasikara: Sinoa eto Madagasikara - Vazaha eto Madagasikara - Karàna - Kômôriana eto Madagasikara
Zom-pirenena malagasy
Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina
Taiwan

Boky azo anovozan-kevitra

Andriamanana, Sarah R. (1987), Chinese immigration to California and to Madagascar: a comparative study, Ph.D. dissertation, University of Texas at Austin, OCLC 70685639
Fournet-Guérin, Catherine (2006), "La nouvelle immigration chinoise à Tananarive", Perspectives chinoises (96): 46–57, ISSN 1021-9013, retrieved 2008-10-30
Stratton, Arthur (1964), "The Chinese and the Indians", The Great Red Island: A Biography of Madagascar, Scribner, pp. 26–44, OCLC 1670237

Loharano sy fanamarihana

↑ Cornelia Tremann, "Temporary Chinese Migration to Madagascar: Local Perceptions, Economic Impacts, and Human Capital Flow", African Review of Economics and Finance, vol. 5, no 1,‎ décembre 2013 (Vakio eto Archived Aprily 14, 2016 at the Wayback Machine / Tahiry)
↑ Pan, Lynn (1994), Sons of the Yellow Emperor: A History of the Chinese Diaspora, Kodansha Globe, ISBN 978-1-56836-032-4, p. 62
↑ McInerney, Caroline (January 2014). "Accessing Malagasy Citizenship: The Nationality Code and Its Impact on the Karana". Tilburg Law Review. Tilburg, Netherlands: Tilburg University Law School. 19 (1–2): 182–193 (p. 186).

[1] Cornelia Tremann, "Temporary Chinese Migration to Madagascar: Local Perceptions, Economic Impacts, and Human Capital Flow", African Review of Economics and Finance, vol. 5, no 1,‎ décembre 2013 (Vakio eto Archived Aprily 14, 2016 at the Wayback Machine / Tahiry)

[2] Pan, Lynn (1994), Sons of the Yellow Emperor: A History of the Chinese Diaspora, Kodansha Globe, ISBN 978-1-56836-032-4, p. 62

[3] McInerney, Caroline (January 2014). "Accessing Malagasy Citizenship: The Nationality Code and Its Impact on the Karana". Tilburg Law Review. Tilburg, Netherlands: Tilburg University Law School. 19 (1–2): 182–193 (p. 186).

[1]

[2]

[3]