Fiteny malaiô-pôlineziana

Avy amin'i Wikipedia

Ny fiteny malaiô-pôlineziana dia sampana lehibe indrindra amin' ny fianakaviam-piteny aostrôneziana, fiteny ampiasaina hatrany andrefan' ny Ranomasimbe Indiana mamakivaky an' i Azia Atsimo Atsinanana, ka hatrany atsinanan' ny Ranomasimbe Pasifika. Ny fiteny hafa ao amin' io fianakaviana aostrôneziana io dia ao amin' ny vondrom-piteny fôrmôzàna izay ahitana sampana maro.

Tamin' ny taonjato faha-19 no nampiasana ny andian-teny hoe malaiô-pôlineziana, ka nenti-nanondro ny fitambaran' ny fiteny ao amin' io fianakaviana io, nefa tsy natao anisan' izy ireo ny fitenin' ny vahoaka atao hoe Melaneziana.

Izao ny zana-bondrom-piteny malaiô-pôlineziana:

Ilay Italiana Antonio Pigafetta izay niara-dia tamin' i Magellan tamin' ny diany manodidina ny Tany tamin' ny taona 1519 hatramin' ny 1522 no nahazoana ny voambolana tranainy indrindra ao amin' ny fiteny malaiô-pôlineziana roa, dia ny fiteny maley sy ny fiteny malagasy. Nahatsikaritra ny maha iray fianakaviana ireo fiteny roa ireo i Pigafetta.

Fafana ampitahana ny fiteny malaiô-pôlineziana samihafa[hanova | hanova ny fango]

Fiteny malagasy*(Madagasikara) Fiteny ma'aniany

(Indônezia)

Fiteny maley (Indônezia,Malezia) Fiteny javaney tranainy (Indônezie) Fiteny seboanô na visaiana (Filipina) Tagalôga

(Filipina)

Fiteny fotoniana

(Oalisy-sy-Fotona)

Fiteny tahitiana

(Pôlinezia Frantsay)

Fiteny fototra iraisana
isa, iray isa, erai satu -sa, tunggal usa isa tasi tahi *esa, *isa
roa rueh dua rwa, ro duha dalawa rua rua *duha
telo telu tiga telu tulo tatlo tolu, toru toru *telu
(iz)aho, -ko aku, -ku aku, -ku ako, -ko ako, -ko- akô, akin au, avau, -ku au, vau *i-aku
ianao, -nao hanyu, -nyu engkau, -kau ko, ngko, kowe ikaw, -kaw ikaw, iyo akoe, kee oe *i-kahu
izy, -ny hanye, -nye ia, dia, -nya sira siya siya, niya o-ia, ia ona *si-ia
lanitra langit langit langit langit idem rangi ra'i *langit
volana wulan bulan wulan bulan buwan mirama 'āva'e *bulan
masoandro mateandrau matahari ari adlaw arâw la mahana *ha(n)daw
andro andrau hari dina adlaw araw ao, aso ao, mahana *qalejaw
alina (ka)malem malam wengi gab’i gabi bo, poo’uli *bengi
taona taun tahun tahun tu'ig taôn tau matahiti *taqun
tany tane tanah tanah yuta lupa kere, kele fenua *tanaq, *taneq
rano, (farihy) ranu, (danaw) air, (danau) wway, (ranu) tubig, (lanaw) tubig, (ilog) wvai, (namo) vai, pape *danum, (*wai)
orana uran hujan udan ulan ùlan ua ua *quzan
vato watu batu watu bato batô fatu 'ōfa'i *batu
afo apuy api apuy kalayo apôy afi ahi, auahi *hapuy
hazo,kakazo, -kazo, ala kakaw, jumpun kayu, hutan alas lasang kahôy, gubat la’au, 'ara uru ra'au *kayuh, *alas
ravina rawen daun ron dahon dahon rau, lau rau'ere, rao'ere *dahun
voa wua buah wwah bunga bûnga fua mā'a hotu *buaq
tady tadi tali tali pisi lubid taula, vava taura *talih
vorona wurung burung manuk langgam ibon manu manu *manuk
anarana ngaran (nama) ngaran jeneng ngalan pangalan ingoa i'oa *ngayan
olona ulun orang, (ulun) uwong tawo taò tangata ta'ata *tau
(lehi)lahy upu laki-laki lanang lalaki lalake tane tane *laki
(vehi)vavy,viavy wawey bini (épouse) wadon, wedok babaye babae fafine vahine *bahi
(z)anaka, zaza ia anak anak bata batà tama tama, tamari'i *anak
loha ulu' hulu hulu ulo ulô uru, ulu upo'o *qulu
volo wulu bulu bulu buhôk balahibo, buhok fulu, furu huruhuru, rouru *buhek
hoditra kudit kulit kulit panit balât kili, kiri 'iri *kulit
trano, (levo), vala lewu balai (pavillon) bale balay bahay fale fare *humaq,*balay
tafo hapau atap atep atup bùbông ato, inaki tapo'i fare *qatep
lalana lalan jalan dalan dalan daân ala, retu ara, 'ē'a *zalan
(mi)hinana, homana kuman makan mangan mokaon kàin kai, omaki 'amu, tāmā'a *kaen
misotro, (minona) ngo’ot minum ngombe moinum inòm inu inu *inum
(ma)handro / masaka nandruk (me)masak masak (mag)luto lutò hkavi 'eu, tunu, 'ama *tanek,*zakan
(mi)tono nutung (mem)bakar tunu sunugon ihaw tungia, tutu tunupa'a *tunu
(ma)tory, mandry mandre tidur turu katurog tulog moe, moerua moe, ta'oto *tidu(r)
velona belum hidup urip mabuhi mabuhay, buhay mouri ora *ma-hudip
maty matey mati mati mamatay mamatay, patay mate mate, pohe *matay
mamono manuh (mem)bunuh mateni mopatay pumatay jiaka mate ha'amate, ha'apohe *bunuq
(ma)fana malaing panas mapanas init, alimuot init, banas mafana ahuahu, ve'ave'a *ma-panas
fotsy mahilak putih putih buti pùti hkengo, tea 'uo'uo, teatea *ma-putiq
mainty maintem hitam ireng itum itim uli, uri 'ere'ere *ma-qitem
vao wa’u baru anyar bag'ô bago fou 'āpī *ma-baqu
ity, iny, iry iti, iru ini, itu iki, iku kini, kana ito, èto tenei, tena teie, tena, tera *i-ni, *i-na

Zana-tsampan' ny sampam-piteny malaiô-pôlineziana[hanova | hanova ny fango]

Fiteny malaiô-pôlineziana andrefana[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny malaiô-pôlineziana andrefana dia ireo fiteny aostrôneziana rehetra tenenina eto Madagasikara, any Azia Atsimo-Atsinanana an-tanibe, any Filipina, ao amin' ny Nosy Sunda Lehibe (anisan' izany ireo nosy kely mifanila aminy), any Bali, any Lombok, any amin' ny tapany andrefan' i Sumbawa, any Palau ary ny amin' ny Nosy Mariana. Satria tsy misy endri-javatra izay mamaritra tsara ny fiteny malaiô-pôlineziana andrefana ho zana-bondrona, dia nilaozan' ny fanasokajiana vao haingana izany.

Fiteny malaiô-pôlineziana afovoany-atsinanana[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny malaiô-pôlineziana afovoany-atsinanana dia ahitana fiteny miisa 700 mahery, izay mizara ho fiteny malaiô-pôlineziana afovoany sy fiteny malaiô-pôlineziana atsinanana.

Fiteny malaiô-pôlineziana afovoany[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny malaiô-pôlineziana afovoany dia tenenina any amin' ny Nosy Sunda Kely sy Maluku ao amin' ny Ranomasin' i Banda, any amin' ny faritra mifanitsy amin' ny faritany indôneziana any Nusa Tenggara Atsinanana sy Maluku ary ny firenena Timôro Atsinanana (afa-tsy ny fiteny papoana ao Timôro sy ny manodidina), fa miaraka amin' ny fiteny bima miitatra hatrany amin' ny tapany atsinanan' ny Nosy Sumbawa ao amin' ny faritanin' i Nusa Tenggara Andrefana sy ny fiteny sola ao amin' ny Nosy Sula any amin' ny zoro atsimo-andrefan' ny faritanin' i Maluku Avaratra. Ny nosy lehibe indrindra amin’ io faritra io dia i Sumbawa, i Sumba, i Flores, i Timor, i Buru, ary i Seram. Ny fiteny manan-danja indrindra amin' ny isa dia ny fiteny ngahy mbojo (fiteny bimana), ny fiteny fangaray any andrefan' i Flores, ny fiteny oabo meto any Timôro Andrefana, ary ny fiteny tetoma izay fitenim-pirenen' i Timôro Atsinanana.

Ny fiteny malaiô-pôlineziana afovoany dia fantatra amin' ny ankapobeny ho teny mahafaoka ireo fiteny tsy malaiô-pôlineziana atsinanana ao anatin' ny fiteny malaiô-pôlineziana afovoany-atsinanana, izay mamorona fatorana fa tsy zana-tsampana manan-kery. Maro amin' ireo endri-toetra aroso hamaritana ny fiteny malaiô-pôlineziana afovoany no tsy hita any amin' ny faran' ny faritra ara-jeôgrafia.

Fiteny malaiô-pôlineziana atsinanana[hanova | hanova ny fango]

Ny faritra itenenanana ny fiteny malaiô-pôlineziana atsinanana dia manomboka amin' ny morontsirak' i Halmahera mamakivaky an' i Pasifika. Mbola mampiady hevitra ity zana-bondrona ity satria mifototra amin' ny porofo ara-boambolana fotsiny, tsy misy fanavaozana ara-peon-teny iombonana. Mifanohitra amin' izany kosa ireo sampana roa, dia ny fiteny halmahera amin' ny tapany atsimon' i Ginea Vaovao Andrefana sy ny fiteny ôseanika, izay samy voafaritra tsara amin' ny fanavaozana ara-peon-teny sy ara-boambolana, ary ekena eran' izao tontolo izao ho zana-bondrona manan-kery.

Jereo koa[hanova | hanova ny fango]