Tetiandro litorjika kristiana

Fitsanganan' i Jesoa ho velona

Ny taom-piangonana na tetiandro litorjika kristiana na kalandrie litorjika kristiana na taona litorjika dia tetiandro manondro ny daty raikitra na miovaova ankalazana ny fetim-piangonana na ahatsiarovana ny zava-dehibe niseho teo amin' ny tantaran' ny fivavahana kristiana ary ny daty ahatsiarovana ny olo-masina isan-karazany.

Avy amin' ny datin' ny Paska na Paka (izay miovaova) sy ny datin' ny Noely na Krismasy (izay tsy miova) no iaingan' ny fitsipika ahafahana mamantatra ny fotoana litorjika sy ny daty ankalazana ny fety litorjika hafa rehetra. Nivoatra ny tetiandro litorjika nandritra ny taonjato maro nisian' ny fivavahana kristiana ka niteraka fahasamihafana isam-piangonana izany (tetiandro litorjika katôlika, ôrtôdôksa, prôtestanta, sns.).

Ny firavoravoana sasany dia miseho amin' ny daty gregôriana raikitra tsy miova, anisan' izany ny Noely, nefa ny sasany miovaova daty, tahaka ireo izay miankina amin' ny andro fankalazana ny Paska. Ireto avy ireo fety lehibe amin' ny taom-piangonana: ny Advento (na Fiaviana), ny Noely (na Krismasy), ny Epifania, ny Zoma masina, ny Paska (na Paka), ny Adro niakarana, ny Pentekôsta ary ny Trinite.

Misy loko litorjika manavaka azo ampifandraisina amin' ny fizaràn-taona samihafa ao amin' ny taona litorjika. Ny datin' ny fety dia miova kely eo amin' ny fiangonana samihafa, na dia mitovy ihany amin' ny ankapobeny ny fifanarakarahana sy ny anton' izany.

Tantaran' ny tetiandro litorjika

Tetiandro tao amin' ny fivavahana jiosy

Mandositra ny tananan'i Jerosalema ireo Jiosy

Tsy mifanara-kevitra ny manam-pahaizana ny amin' ny fahafantarana raha manara-masoandro (miankina amin' ny toeran' ny Masoandro miohatra amin' ny an' ny Tany) ny tetiandro nampisasin' ny Jiosy talohan' ny Fahababoana babilôniana, na manara-masoandro amam-bolana (miankina amin' ny fifandraisan' ny tsingerim-pihodinan' ny Volana, misy volana fanampiny mba hampifanandrifiana ny tetiandro amin' ny tsingerim-pihodinan' ny Masoandro), sahala amin' ny tetiandro hebreo amin' izao fotoana izao izay nataon' i Hillel II, na manara-bolana fotsiny sahala amin' ny Tetiandro silamo.

Ny volana voalohany amin' ny taona hebreo dia ny volana Aviva na Abiba (hebreo: אביב / Aviv na Abib), izay noraisin' i Mosesy (na Môizy) tamin' ny volana Ipip, volana faha-11 ao amin' ny tetiandro egiptiana tsy manara-bolana (io ihany no niandohan' ny Abib ho volana faha-10 ao amin' ny tetiandro etiôpiana tsy manara-bolana) izay midika hoe volan’ny "salohy maitso". Noho izy miseho amin' ny lohataona dia anisan' ny tetiandro trôpikaly izy. Tokotokony ho amin' ny fotoan' ny Fahababoana babilôniana, rehefa nampiasa ny tetiandro tsotra babilôniana (tsy ara-pivavahana) ny Jiosy dia nandray ho anaram-bolana ny teny hoe Nisana (hebreo: יסן /  Nisan) izay avy amin' ny teny babilôniana hoe Nisanu. Nilaza i Thomas J. Talley fa efa niseho talohan' ny Fahababoana ny ny fampiasana ny anaram-bolana babilôniana.

Tamin' ny tetiandro talohan' io dia nantsoina fotsiny amin' ny laharany ny ankamaroan' ny volana (ohatra: "volana fahadimy"). Ireto ny anaran' ny volana avy amin' ny fiteny babilôniana ampiasain' ny Jiosy:

• Nisan (Marsa – Avrily)
• Iyar (Avrily – Mey)
• Sivan (Mey – Jona)
• Tammuz (Jona-Jolay)
• Av (Jolay – Aogositra)
• Elul (Aogositra  – Septambra)
• Tishri (Septambra – Oktobra)
• Kheshvan (Oktobra – Novambra)
• Kislev (Novambra – Desambra)
• Tevet (Desambra – Janoary)
• Shevat (Janoary – Febroary)
• Adar (Febroary – Marsa)

Tamin’ ny andron’ ny tantara ao amin' ny Baiboly dia ireto ny fetim-pivavahana jiosy nankalazaina:

• ny Pesah (Paska jiosy) – 14 Nisan (fanaovana sorona zanak’ ondry) – 15 Nisan (Sederan’ ny Pesah);
• ny Shavuot (Pentekôsta jiosy) – Andro faha-50 isaina avy eo amin’ ny Pesah, izay tokony ho eo amin’ ny fahenin' ny volana Sivan;
• ny Rosh Hashanah: Andron’ ny fitsofana ny shofar ("trompetra") – 01 Tishri;
• ny Yom Kippur (Andron’ ny fidiovana) – 10 Tishri;
• ny Sukkot (Tabernakely) – 15 Tishri;
• ny Hanukka (fanolorana na fahazavana) – 25 Kislev (natomboka tamin’ ny 164 tal. J.K.);
• ny Purim (toko) – 14 Adar (natomboka tamin’ ny taona 400 tal. J.K. any ho any).

Tetiandro litorjika kristiana

Ny Paska na Paka no fety nankalazain' ny Kristiana voalohany hita ao amin' ny taom-piangonana. Fantatra fa efa nankalazaina izany tamin' ny taonjato faha-2, izay ahatsiarovana ny fiarahan' i Jesoa nisakafo tamin' ny mpianany sy ny fiaretany fijaliana ary ny fitsanganany ho velona izany. Ireo zava-nitranga efatra ireo dia samy tantarain' ny evanjely efatra fa niseho tamin' ny fankalazana ny Paska jiosy tao Jerosalema tamin' ny faha-14n' ny volana Nisana amin' ny tetiandro hebreo. Noraiketina tamin' ny taona 325 nandritra ny Kônsily tao Nikea ny daty hankalazana azy ka ny Alahady manaraka ny faha-14 andron' ny Volana (fenomanana) mahatratra io fe-potoana io amin' ny 21 Marsa na manarakaraka azy avy hatrany.

Ny tetiandro litorjika dia nivoatra miandalana nanomboka tamin' ny taonjato faha-4 manodidina ny daty ankalazana ny Paska. Ny Telo Andron' ny Paska (latina: triduum pascale) aloha, ka anisan' izany ny roa andro alohan' ny Paska izay nanjary fotoana fifadian-kanina; avy eo dia niitatra ny fankalazana ka nahazo ny Herinandro Masina nanomboka tamin' ny taona 389. Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-4 dia nialohavan' ny efapolo androm-pifadian-kanin' ny Karemy izany . Ny fari-potoan' ny Paska dia niitatra mankany amin' ny Pentekôsta na Pentekôty, izay fito herinandro (na dimampolo andro) aorian' ny Paska.

Ny tsingerina litorjika

Fivoarany

Mizara ny taona ho fifanarakaraham-pizaran-taona maro ny tsingerina litorjika, ka ny fizaran-taona tsirairay dia mifanentana amin' ny fihetseham-po tokony hananan' ny mpiangona na ny fombam-pivavahana arahina, izay misy fananterana teôlôjika, ary fomba fivavaka, izay mety hasehon’ ny fomba isankarazany ampihaingoana ny fiangonana, ny lokon’ ny paramento sy ny fitafian’ ny mpitondra fiangonana, ny andalan-tSoratra Masina vakina, ny lohahevitra torina ary ny fomba fanao izay matetika tandreman’ ny isam-batanolona na dia any an-trano aza.

Ao amin’ ny fiangonana manaraka taom-piangonana dia voalahatra manokana ao amin’ ny boky famakian-teny atao hoe leksiônera (frantsay: lectionnaire na épistolier; anglisy: lectionary) ny andalan-tSoratra Masina vakina isan’ Alahady (na isan’ andro amin’ ny fiangonana sasany) mandritra ny taona. Taorian’ ny Fanavaozana prôtestanta dia nanohy nanaraka ny leksiônera araka ny fombam-pivavahana rômana ny Anglikana sy ny Loterana. Vokatry ny fanapaha-kevitry ny Kônsily Vatikàna II dia nanitsy ny leksiônerany tamin’ ny taona 1969 ny Eglizy katôlika, ka nandray tsingerim-bakiteny telo taona ho an’ ny Alahady ary tsingerim-bakiteny roa taona ho an’ ny andro hafa ao amin’ ny herinandro.

Nandray ny leksiônera rômana nahitsy ny Prôtestanta sady nampifanaraka azy amin’ izay ilany azy, ka navoaka am-boky tamin’ ny taona 1994 ny leksiônera nahitsy iraisana ho an’ ny Alahady sy ny fety lehibe, izay ampiasain’ ny fiangonana prôtestanta maro amin’ izao fotoana izao, anisan’ izany ny Metôdista, ny Nohavaozina, sns.

Ny fety manaraka daty raikitra

Napetraka miandalana nanomboka tamin' ny taonjato faha-4 ny fitsingerenan' ny fety ankalazaina amin' ny daty raikitra. Efa nisy hatramin' ny taloha ny fetin' ny maritiora, indrindra tao Rôma, fa nisaraka tamin' ny Paska ny fety mifandray amin' ny fiainan' i Jesoa Kristy teto an-tany kosa (sy ny fetin' i Maria virijiny sy ny an' i Joany Batista) taty aoriana, ka napetraka amin' ny daty mahazatra amin' izao fotoana izao.

Tamin' ny taona 1582 dia novana nanaraka ny tetiandro gregôriana avy amin' ny tetiandro joliana ny tetiandrom-piangonana tao amin' ny firenena sy fanjakana katôlika isan-karazany. Noho izany dia misy fahasamihafana ny tetiandro litorjika katôlika sy ny tetiandro litorjika ôrtôdôksa, izay nihazona hatrany ny tetiandro joliana.

Tetiandro litorjikan' ny kristianisma tatsinanana

Ny fombam-pivavahana siriaka tatsinanana

Fahaterahan' i Jesoa

Ny tetiandro litorjikan’ ny Eglizy katôlika any Atsinanana manaraka ny fombam-pivavahana tatsinanana (dia ny Eglizy katôlika kaldeana sy ny Eglizy katôlika sirô-malabara) dia noraiketina araka ny fizotran’ ny tantaram-pamonjena. Amin’ ny fifantohana amin’ ny fiainana ara-tantaran’ i Jesoa Kristy dia tarihina ho amin’ ny fahatanterahana eskatôlôjika (izany hoe ny fiadanana any an-danitra) manaraka io fandaminana manokana ny fizaran-taona litorjika io ny mpino. Ahitana fizaran-taona misy fito herinandro eo ho eo isanisany ny taom-piangonana, nefa atao izay hifanarahany amin’ ny tetiandro manara-masoandro. Miankina amin’ ny zava-niseho fito lehibe indrindra, izay aorina amin’ ny fankalazana ny tantaram-pamonjena, ny fandaminana ny fizaran-taona litorjika. Ireto avy izy ireo:

1. ny Fahaterahan' i Kristy;
2. ny Epifanian’ i Kristy;
3. ny Fitsanganan’ i Kristy ho velona;
4. ny Pentekôsta;
5. ny Fiovan-tarehy;
6. ny Hazo fijaliana manam-boninahitra;
7. ny Parosia (ny fanolorana ny Fiangonana aorian’ ny fiavian’ i Kristy fanindroany).

Miovaova araka ny fizaran-taon’ ny tetiandro litorjika ny famakiana ny Baiboly sy ny vavaka mandritra ny fanaovana sorona masina (lamesa) ary ny "litorjian' ny Ora".

Omena etsy ambany ny fizaran-taona ao amin' ny tetiandro litorjikan’ ny Eglizy katôlika sirô-malabara sy ny an' ny Eglizy katôlika kaldeana dia o:

Filazàna tamin' i Maria (Subara)

Filazàna tamin' i Maria ny hahaterahan' ny Mpamonjy, sary nataon' i Gaspare Diziani

Fizaran-taona litorjika iray ny herinandron’ ny Filazàna mialoha ny fahaterahan' i Jesoa tamin' i Maria (Subara). Ny taona litorjika dia manomboka amin’ ny fanambaràna sy ny fankalazana ny fihaonana ara-tantaran’ Andriamanitra amin’ ny olombelona tamin’ ny alalan’ i Jesoa Kristy, ilay endrik’ olombelon’ ny persônan’ Andriamanitra.

Ny teny siriaka hoe Subara ("fanambaràna mialoha"), izay iantsoan’ ireo Fiangonana ireo ny herinandro dimy na enina ao amin’ ny taona litorjikany, dia fanambaràna mialoha sady filazana amin’ ny fomba manetriketrika ankalazana miaraka amin’ io vaovao fara tampony sady mitondra fahasambarana io ny fietren' Andriamanitra ho amin’ ny fahalemen’ ny olombelona mba hanandratana azy amin’ ny fahambonian’ Andriamanitra.

Manomboka amin’ ny Alahady alohan' ny 01 Desambra sy mifarana amin’ ny fetin’ ny Epifania, fetin’ ny batisan’ ny Tompo io fizaran-taona. Mivoatra ao amin’ ny tontolon’ ny zava-miafin’ ny fahatongavana ho nofo, izay tanteraka amin’ ny fahafenoan’ ny fotoana, io fizaran-taona io. Mahatsiaro ny filazàna mialoha ny hahaterahan’ i Joany Batista (na Jaona mpanao batisa) koa ny Fiangonana mandritra ireo andro ireo, dia i Joany izay mpialoha lalana an’ i Jesoa, ary koa ny zava-nitranga mahafalin’ ny nahateran’ i Joany Batista. Ho fanomanana ny fankalazana ny zava-miafin’ ny fahatongavana ho nofo, io fizaran-taona io dia mampahatsiahy ny Famoronana, ny tsy fankatoavan’ ny razantsika sy ny vokatr’ izany, ny fahantran’ ny olobelona tapaka, ny fampanantenana ny famonjena atolotr’ Andriamanitra, ny faminaniana ny amin’ ny Mpamonjy.

Mandritra io fizaran-taona io dia eritreretina koa ny anjara asan’ i Maria eo amin’ ny tantaran’ ny drafi-pamonjena. Miankina amin’ ny fifandraisany amin’ i Jesoa ny maha zava-dehibe an’ i Maria izay mitarika ho amin' ny fitsaohan' ny Fiangonana azy, ka singanina manokana ny maha renin’ i Jesoa azy. Anterin’ ny fety roa tena manetriketrika ny fankalazana azy: ny Fahatorontoronina tsy azon-keloka (latina: Immaculata Conceptio) amin’ ny 8 Desambra sy ny Fiarahabana an' i Maria renin' i Jesoa amin’ ny Zoma farany amin’ io fizaran-taona io. Manatanteraka fifadiana amin’ ny 01 hatramin’ ny 25 Desambra amin’ ny fanomanana ny Noely ny Fiangonana; atao hoe "Karemy 25 Andro" io fari-potoana io.

Ireto ny fety ankalazaina mandritra io fizaram-potoana io:

• Fetin’ ny Fahatorontoronina an' i Maria tsy azon-keloka, renin’ i Jesoa (8 Desambra);
• Fetin’ ny Hazofijaliana mahagagan’ i Milapora (Hazofijaliana kristiana Md. Tomà) (18 Desambra) ao amin’ ny Eglizy Sirô-malabara;
• Fahaterahan’ i Jesoa Kristy Tompo sy Mpamonjy antsika na Noely (25 Desambra);
• Fetin’ ny Zaza Masina (28 Desambra);
• Fetin’ ny Fitondrana an' i Jesoa tao an-tempoly (01 Janoary);
• Fetin' i Maria, renin’ i Jesoa (Zoma farany ao amin’ ny fizaran-taona).

Ny Epifania (Denha)

Fanaovam-batisa an' i Jesoa, sary nataon' i Andrea della Robbia.

Manomboka amin’ ny Alahady akaikin’ ny fetin’ ny Epifania ka mifarana amin’ ny fanombohan’ ny Fifadian-kanina lehibe ny herinandron’ ny Epifania, izay tsy tokana. Ny teny siriaka hoe Denha dia midika hoe "fiposahan’ ny masoandro". Mieritreritra ny amin’ ny fisehoan’ ny Trinite Masina sy ny fanambaràna an’ i Kristy, fahazavan’ izao tontolo izao, ny mpino mandritra io fotoana io.

Zava-mitranga voalohany ara-tantara - tamin' ny nanambaràna ny Trinite amin’ ny olombelona tao amin’ ny maha olona an’ i Jesoa Kristy - ny batemy tao amin’ ny ony Jordany. Ankalazaina amin’ io fizaran-taona io ny fetin' ny Olo-masina izay mifandray amin’ ny fisehoan’ ny Mpamonjy.

Ireto ny fety ankalazaina mandritra io fari-potoana io:

• Fetin’ ny Epifania na fetin’ ny Batemin’ ny Tompo (6 Janoary);
• Fetin’ ny Md. Joany Batista amin’ ny Zoma voalohan’ ny Epifania;
• Fetin' ny apôstôly Petera (na i Kefa) sy Paoly amin’ ny Zoma faharoan’ ny Epifania;
• Fetin’ ny Evanjelista amin’ ny Zoma fahatelo amin’ ny Epifania;
• Fetin’ ny Md. Stefana amin’ ny Zoma fahefatry ny Epifania;
• Fetin’ ny Rain’ ny Fiangonana amin’ ny Zoma fahadimin’ ny Epifania;
• Fetin’ ny Md. Olomasina mpiahy ny Fiangonana amin’ ny Zoma fahenin’ ny Epifania;
• Fetin’ ny mpino maty rehetra ny Zoma faran’ ny Epifania.

Fifadian-kanina Lehibe (Sawma Rabba)

Fisamborana an' i Jesoa, sary nataon' i Hans Holbein, 1523

Mandritra ireo herinandro ireo ny Fifadian-kanina Lehibe dia isaintsainana sy ieritrereta,a ny fiainana ampahibemason’ i Jesoa ary indrindra ny fijaliany (Pasiôna) sy ny fahafatesany ary ny fandevenana azy, izay fara tampony amin' izany, ny mpino. Izany fizaram-potoana izany dia manomboka 50 andro alohan’ ny Paska amin' ny "Alahadin’ ny Peturta" ka ao anatiny ny fari-potoan’ ny Karemy Lehibe sady mifarana amin’ ny Alahadin’ ny Fitsanganan-ko velona.

"Fijerena ny any aoriana" na "fampihavanana" ny dikan' ny teny siriaka hoe Peturta. Fotoana omen' Andriamanitra hibanjinana lalina ny fianinan' ny tsirairay sy haharesy lahatra ny amin' ny halehiben’ ny fitahiana azo amin’ ilay Andriamanitra be fitiavana, dia ny Famoronana, ny hatsaram-pom-pamonjena, ny fahalavoan' ny olombelona, ny tsy fahafahan’ ny olombelona hamonjy tena, ny fampanantenana ny Famonjena, ny fanavotana tamin’ ny alalan’ i Jesoa zanak' Andriamanitra ary ny fiaretan’ i Kristy fijaliana. Miditra amin’ ny herinandron’ ny Fifadian-kanina Lehibe ny mpino, ka mankalaza ny fahatsiarovana ny mpino maty rehetra amin’ ny Zoma farany amin’ ny Denha.

Araka ny fomba fijery eklezialy sy litorjikan’ io fanao io, ireo herinandron’ ny Fifadian-kanina Lehibe ireo dia fotoana ahatsiarovana am-bavaka manokana ny olo-malala maty, ny fahafoizan-tena, ny fiantrana ny mahantra, sns, ary anomanan-tena amin’ ny fahafatesana sy amin’ ny fitsanganan-ko velona tsy arahim-pijaliana ao amin’ i Jesoa Kristy. Mandritra ny fifadian-kanina dia tsy mihinan-kena na atody na trondro na zavatra vita amin’ ny ronono ary ny ankamaroan’ ny sakafo tiana indrindra ny mpiono ao amin’ ny Eglizy sirô-malabara, sady tsy manao firaisana ara-nofo mandritra ireo andro rehetra ireo, anisan’ izany ny Alahady sy ny andro fety. Talohan’ ny fanjanahantany eorôpeana dia tsy nihinan-kanina afa-tsy indray mandeha isan’ andro (aorian’ ny amin’ ny telo tolakandro) ny Indiana Nasrany mandritra ny Fifadian-kanina Lehibe.

Fananganana an' i Lazarôsy amin' ny maty, sary nataon' i Léon Joseph Florentin Bonnat, 1857.

Ireto avy ny fetin' ny Keremy:

• ny Alahadin' ny Peturta: Alahady voalohany amin' ny Fifadian-kanina Lehibe;
• ny Alatsinainin' ny Lavenona na Alatsinainy madio: andro voalohany amin’ ny Fifadian-kanina Lehibe;
• ny Zoman’ i Lazarôsy: andro fahenin’ ny Fifadian-kanina Lehibe;
• ny Alahadin' ny Oshana ("Hôsana" Alahadin' ny sampan-kazo): andro fahafiton’ ny Fifadian-kanina Lehibe;
• ny Alakamisin’ ny Pesha (Paska);
• ny Zoman’ ny trondro na Zoma masina;
• ny Asabotsy Lehibe na Asabotsin’ ny Fahazavana.

Aorian’ ireo fety ireo dia manaraka ao amin’ ny Karemy:

• ny Fetin’ i Mar Kirily avy any Jerosalema (15 Marsa);
• ny Fetin’ i Md. Jôsefa (19 Marsa);
• ny Fetin’ ny Filazàna mialoha tamin' i Maria (25 Marsa).

Fitsanganan-ko velona (Qyamta)

I Jesoa nitsangan-ko velona, sary nataon' i Ricardo André Frantz

Manomboka amin’ ny Alahadin’ ny Fitsanganan-ko velona ka mizotra mankany amin’ ny fetin’ ny Pentekôsta ny herinandro fiton’ ny Fitsanganan-ko velona lehibe. Mankalaza ny Fitsanganan-ko velon' ny Tompo ny mpino mandritra ireo herinandro ireo: ny fandresen' i Jesoa ny fahafatesana, ny fandreseny ny fahotana, ny fandreseny ny fijaliana ary ny fandreseny an' i Satana.

Io no fizaran-taona ho an’ ny fifaliana lehibe noho ny fiainam-baovao azo vokatry ny fitsanganan’ ny Mpamonjy amin' ny maty. Mahatsiaro ny zava-nitranga niseho taorian’ ny fitsanganan’ i Kristy ho velona koa ny Fiangonana, ka anisan’ izany ny fisehoan' i Jesoa tamin' ny mpianany sy ny fiakarany any an-danitra. Ho an' ny fivavahana kristiana tatsinanana dia fety lehibe indrindra ny fetin’ ny Fitsanganan-ko velona ao amin’ ny taona litorjika. Ankalazaina amin’ ny maha "herinandron’ ny herinandro" azy ny herinandro voalohany ao amin’ io fizaran-taona io satria herinandron’ ny fitsanganan’ i Kristy tamin' ny maty izany.

Ireto ny fety ankalazaina mandritra io fari-potoana io:

• ny Fetin’ ny Fitsanganan’ i Kristy ho velona;
• ny Fetin’ ny Olomasina rehetra amin’ ny Zoma voalohan’ ny Qyamata;
• ny Alahady vaovao na Alahadin’ i Md. Tômà amin’ ny Alahady faharoan’ ny Qyamata;
• ny Fetin’ ny Fiakaran’ i Jesoa any an-danitra ny Zoma fahenin’ ny Qyamata.

Aorian’ ireo fety ireo dia manaraka mandrakariva ao amin’ ny fizaran-taon’ ny Fitsanganan-ko velona ireto fety ireto:

• ny Fetin’ i Md. Geôrgiô (24 Avrily);
• ny Fetin’ ny Evanjelista Marka (25 Avrily);
• ny Fetin’ i Md. Jôsefa, ilay mpandrafitra (01 Mey);
• ny Fetin’ i Md. Filipo sy Md. Jakôba izay samy apôstôly (03 Mey).

Apôstôly (Slihe)

Ny Apôstôly roa ambin' ny folo.

Manomboka amin’ ny andron’ ny Pentekôsta ny herinandron’ ny Apôstôly, 50 andro aorian’ ny Alahadin’ ny Fitsanganan-ko velona. Mandritra ireo andro ireo, ny mpino dia mahatsiaro ny fanokanana ny Fiangonana sy ny asan’ ny Apôstôly ary ny Rain' ny fiangonana, izay nanorenana ny Fiangonana.

Saintsainina ny zava-dehibe maro teo amin' ny fiainan' ny Fiangonana voalohany, toy ny fifandraisan' ny mpirahalahy, ny famakiana ny mofo, ny fizaràna ny harena, ny vokatry ny Fanahy Masina ary ny fanomezam-pahasoavany. Tsarovana koa mandritra io fizaran-taona io ny fielezan' ny Fiangonana eran’ izao tontolo izao sy ny fitomboany.

Ireto ny fety ankalazaina mandritra io fizaran-taona io:

• ny Fetin’ ny Pentekôsta amin’ ny Alahady volohan’ny Slihe;
• ny Fetin’ ny Zoma volamena: fahatsiarovana ny fahagagana voalohany nataon’ireo Apostoly dia ilay nataon’ i Md. Petera.

Ireto koa ny fety hafa azo ankalazaina mandritra ny fizaran-taon’ ny Slihe:

• ny Fetin' i Mar Afrema;
• ny Fetin’ i Md. Petera sy Md. Paoly;
• ny Fetin’ i Md. Tômà – ray mpanorina ny fiangonana siriaka tatsinanana.

Fiangonana ôrtôdôksa tatsinanana

Theotokos ("Renin' Andriamanitra")

Miavaka noho ny fisian’ ny fifandimbiasan’ ny fifadian-kanina sy ny fety ny taona litorjika ao amin' ny Fiangonana ôrtôdôksa tatsinanana, ary mitovitovy amin’ ny an’ ny Katôlika rômana izany, amin’ ny lafiny sasany. Manomboka amin’ ny 01 Septambra anefa, fa tsy amin’ ny Alahady voalohan’ ny Advento, ny taom-baovaon’ ny Fiangonana anefa, raha araka ny fanao taloha. Ahitana fety roa manaraka tsingerina raikitra sy tsingerina paskaly (na miova) amin' izany. Ny fetin’ ny Paska (Paskha) no fety lehibe indrindra. Manaraka azy ireo ny fety lehibe roa ambin’ ny folo, izay ahatsiarovana ny zava-nitranga miavaka indrindra teo amin’ ny fiainan’ i Jesoa Kristy sy ny Renin' Andriamanitra (Theotokos: Masina Maria).

Manaraka ny tetiandro joliana ny ankamaroan’ ny Kristiana ôrtôdôksa (ny Rosiana indrindra), mba hikajiany ny datin’ ny fetim-piangonana, nefa maro (anisan' izany ny Patriarkata Ekiomenika sy ny Fiangonan' i Gresy) no nandray ny fomba fikajiana araka ny tetiandro joliana nahitsy (izay mifanandrify ankehitriny amin' ny tetiandro gregôriana) mba hikajiany ny fety miovaova daty arakaraka ny datin’ io tetiandro io.

Eo anelanelan’ ny taona 1900 sy 2100 dia misy elanelany 30 andro ny eo amin’ ny datin’ ny tetiandro joliana sy ny tetiandro joliana nahitsy na ny tetiandro gregôriana. Raha ohatra ka ankalazaina amin’ ny 25 Desambra ny Noely araka ny fanao tranainy dia mifanandrify amin’ ny 7 Janoary amin’ ny tetiandro joliana nasiam-panitsiana izany. Araka ny tetiandro manara-bolana miorina amin’ ny tetiandro joliana anefa ny fikajiana ny datin’ ny Paska, na dia ao amin’ ny fiangonana manaraka ny tetiandro joliana nasiam-panitsiana aza.

Misy fizaran-taona efatra ifadian-kanina ny taona iray:

• Ny Karemy Lehibe no fifadian-kanina lehibe indrindra, izay fotoana mahery vaikan’ ny fifadian-kanina sy ny fiantrana ary ny vavaka, maharitra 40 andro alohan’ ny Alahadin' ny Sampan-kazo sy ny Herinandro Masina, eo amin’ ny fanomanana ny Paska.
• Fotoana fanomanana ny fetin’ ny Fahaterahan’ i Kristy (Noely) ny fifadian-kanina ho an’ ny fahaterahan’ ny Mpamonjy (Karemy ririnina), nefa raha maharitra 40 herinandro ny Advento any Andrefana, dia maharitra fifadian-kanina 40 andro kosa ny Fahaterahana.
• Miovaova faharetana ny fifadian-kanina ho an' ny Apôstôly, eo anelanelan’ ny valo andro sy roa herinandro, manomboka amin’ ny 01 hatramin’ ny 14 Aogositra, amin’ ny fotoam-panomanana ny fetin’ i Md. Petera sy Md. Paoly (29 Jona).
• Maharitra roa herinandro ny fifadian-kanina ho an' ny Torimason' i Maria (latina: dormitio), hatramin' ny 01 ka hatramin’ ny 14 Aogositra, ao anatin’ ny fanomanana ny fetin’ ny Torimason' ny Theotokos (15 Aogositra).

Ny taom-piangonana dia voarafitra mba hahatonga ny fety lehibe hankalazaina mandritra ny fizaran-taom-pifadian-kanina tsirairay, ka hahatonga ny fifadian-kanina hifandimby amin’ ny andro fifaliana.

Ankoatr’ ireo fizaran-taona ifadian-kanina ireo dia ifadian-kanina koa ny Alarobia sy ny Zoma amin’ ny taona manontolo (ary mitandrina koa ny Alatsinainy ho fifadian-kanina ny mônastera ôrtôdôksa sasany). Andro fifadian-kaina mandrakariva ny andro raikitra sasany, na dia mifanandrify amin’ ny Asabotsy na Alahady (azo hakelezina izany fifadian-kanina izany, nefa tsy foanana tanteraka); ireto izy ireo:

• Ny Fanapahan-doha an’ i Md. Joany Batista (Decollatio);
• Ny Voninahitry ny Hazo fijaliana;
• Ny Fiaretan-torin’ ny Epifania (5 Janoary).

I Salome mitondra ny lohan' i Joany, sary nataon' i Caravaggio, 1610

Maro ny fotoana tsy ifadian-kanina, rehefa tsy azo atao ny mifady hanina, na amin’ ny Alarobia sy ny Zoma aza. Ireto avy izy ireo: ny herinandro aorian’ ny Paska, ny herinandro aorian’ ny Pentekôsta, ny fotoana manomboka eo anelanelan’ ny Fahaterahan’ i Kristy sy ny 5 Janoary ary ny herinandro voalohan’ ny Triodion (herinandro manaraka ny Alahady faha-17 alohan’ ny Pentekôsta).

Ny Paskha

Ny Pascha (Paska) no fety lehibe indrindra. Ny Paska, ho an’ ny fiangonana any Atsinanana sy aty Andrefana, dia kendrena ho ny Alahady voalohany aorian’ ny fenomanana mifanandrify amin’ ny 21 Marsa na aorian’ io daty io (izany hoe ny fotoana mampitovy faharetana ny andro sy ny alina, ekinôksa vernaly), nefa aorin' ny Ôrtôdôksa amin’ ny tetiandro joliana ka ny 21 Marsa dia mifanadrify amin' ny 3 Avrily amin' ny tetiandro gregôriana, sy amin’ ny kajin’ ny datin’ ny fenomanana hafa noho ny fanao amin’ ny any Andrefana.

Fidiran' i Jesoa ao Jerosalema, nataon' i Pietro Lorenzetti, 1320

Ivon’ ny taom-piangonana manontolo ny datin’ ny Paskha, ka mamaritra, tsy ny datin’ ny fiandohan’ ny Karemy Lehibe sy ny Pentekôsta ihany, fa ny fikajiana ny tsingerin’ ny fety miovaova daty sy ny famakiana ny Soratra Masina ary ny Oktoekhos (lahatsoratra vakina manaraka fomba valo samihafa ao am-piangonana) mandritra ny taona. Misy koa ny fety vitsivitsy tsy tena manan-danja firy mandritra ny taona izay miorina amin’ ny datin’ ny Paskha. Manomboka amin’ ny Alahadin’ i Zakaiôsy (ny Alahady voalohany anomanana ny Karemy Lehibe na ny Alahady faha-33 manaraka ny Pentekôsta) ny tsingerina miova daty, na dia mitohy hatramin’ ny Alahadin' ny Sampan-kazo aza ny tsingerin’ ny Oktekhos.

Mahakasina ireto fizaran-taona litorjika manaraka ireto ny datin’ ny Paskha:

• ny fari-potoan’ ny Triodion (ny Alahady vitsivitsy alohan’ ny Karemy Lehibe, ny Herinandron’ ny Frômazy (na Maslenitsa), ny Alahadin’ ny Sampan-kazo ary ny Herinandro Masina);
• ny fari-potoan’ ny Pentekôsta (hatramin’ ny Alahadin’ ny Paskha ka hatramin’ ny Alahady aorian’ ny Pentekôsta, atao hoe Alahadin’ ny Olomasina koa).

Ny fety lehibe roa ambin’ ny folo

Manaraka tsingerina raikitra ny sasany amin’ ireo fety roa ambin' ny folo ireo, fa ny sasany hafa kosa dia manaraka tsingerina miova daty (tsingerina paskaly). Manana fari-potoana fanomanana, atao hoe fety mialoha, ny ankamaroan’ ny fety manaraka tsingerina raikitra, avy eo ny fari-potoana fankalazana mitovitovy amin’ ny Valo Andro (latina: Octava) any Andrefana, atao hoe fety famaranana. Tsy misy fety mialoha ny fety lehibe ao amin’ ny tsingerina paskaly. Miovaova arakaraka ilay fety antom-pisiany ny faharetan’ ny fety mialoha sy ny fety famaranana. Ireto avy ireo fety lehibe ireo:

• ny Fahaterahan’ ny Theotokos (8 Septambra): fahaterahan’ ny Theotokos (i Maria) ho an’ i Jôakima sy Ana;
• ny Fanandratana ny Hazo fijaliana (14 Septambra): ny fahitana ilay hazofijaliana marina namantsihana an’ i Kristy;
• ny Fidiran’ ny Theotokos ao an-tempoly (21 Nôvambra): fidiran’ ny Theotokos ao amin’ ny tempoly tokony tamin’ ny fahatelo taonany;
• ny Fahaterahan’ i Jesoa Kristy Tompo sy Mpamonjy antsika (25 Marsa): ny fankalazana ny fahaterahan’ i Jesoa, izay atao hoe Noely;
• ny Teôfania (6 Janoary): ny batemin’ i Jesoa Kristy, ny tsodrano amin’ ny rano nataon’ i Kristy sy ny fisehoana voalohan' ny maha Andriamanitra an' i Kristy;
• ny Fanehoana ny Tompo tao an-tempoly: fanehoana an’ i Kristy zaza tao amin’ ny tempoly nentin’ ny Theotokos sy i Jôsefa;
• ny Filazana mialoha ny hahaterahan’ i Jesoa tamin’ ny Theotokos (25 Marsa): nanambara tamin’ ny Theotokos ny hitorontoronana an’ i Kristy ny anjely Gabriela ary nanaiky an-tsitrapo ny Theotokos.

Fanamarihana:

Amin’ ny fanao tatsinanana dia amin’ ny Herinandro masina na amin’ ny Paskha koa aza no ankalazana io fety io, ny fetin’ ny Filazana mialoha ny hahabevohoka an’ i Maria sy ny Paskha (fantatra amin’ ny anarana hoe διπλή Πασχαλιά / dipli Paskhalia amin’ ny teny grika ankehitriny) dia heverina ho zava-mitranga anaovana fety lehibe.

• ny Fidirana ao Jerosalema (Alahady alohan’ ny Paskha): fantatry ny fiangonana aty Andrefana amin’ ny anarana hoe Alahadin’ ny Sampan-kazo;
• ny Andro Niakarana (40 andro aorian’ ny Paskha): fiakaran’ i Kristy any an-danitra taorian’ ny fitsanganany ho velona;
• ny Pentekôsta (50 andro aorian’ ny Paskha): ny Fanahy Masina avy sady nonina tamin’ ny Apôstôly sy tamin’ ny mpino kristiana hafa koa;
• ny Fiovan-tarehin’ ny Tompontsika (6 Aogositra): fiovan-tarehin’ i Kristy araka izay ijoroan’ i Petera sy i Jakôba ary i Joany vavolombelona;

  

  Fiovan-tarehy, sary nataon' i Raphael, taona 1518-1520

• ny Torimason’ ny Theotokos (15 Aogositra): fampatoriana ny Theotokos (jereo: Andro nampiakarana an’ i Maria ho any an-danitra ho an’ ny kristianisma tandrefana);
• ny Fiarovana ny Renin’ Andriamanitra (1 Oktobra) – indrindra ao amin’ ny Ôrtôdôksa rosiana;
• ny Fetin’ i Md Jakôba ilay Marina (23 Oktobra);
• ny Fetin’ i Md. Demetrio avy any Tesalônika (26 Oktobra);
• ny Fetin’ i Md. Arkanjely Misely sy Gabriely (8 Novambra);
• ny Fetin’ i Md. Nikolà, evekan’ i Mira any Lisia / Likia (6 Desambra);
• ny Fetin' ny fitorontoronan' i Mb. Ana an' i Maria tamin’ i Md. Jôakima (9 Desambra);
• ny Fetin’ i Md. Spiridôna (12 Desambra);
• ny Fetin’ i Md Stefana diakra (27 Desambra);
• ny Fetin’ i Md Basily Lehibe sy ny famorana an’ i Kristy (1 Janoary);
• ny Fetin’ ny Md Hierarka: i Bazily Lehibe, i Gregôrio Teôlôjiana ary i Joany Krizôstôma (30 Janoary);
• ny fetin’ ny martiry 40 tao Sebasta (9 Marsa);
• ny Fetin’ i Md Patrika (17 Marsa)
• ny Fetin’ i Md Geôrgio (23 Avrily);
• ny Fetin’ i Md Emperora Kônstantino sy Mb Helena (21 Mey);
• ny Fahaterahan’ i Md. Joany Batista (24 Jona);
• ny Fetin’ i Md Petera sy Md Paoly;
• ny Fetin’ i Md Elia mpaminany (20 Jolay);
• ny Fetin’ i Mb Kristina avy any Bolsena, ilay maritiry lehibe (27 Jolay);
• ny Nanampahan-doha an’ i Joany Batista (29 Aogositra);
• ny Fanombohan’ ny Indiksiôna, Taom-piangonana (1 Septambra);
• ny Fetin’ ny Masindahy Mpiahy ny fiangonana na ny mônastera.

Ahatsiarovana olomasina na zava-nitranga momba ny fiainan’ i Kristy na ny Renin’ Andriamanitra ny andro tsirairay ao amin’ ny taona. Rehefa tonga ny fety manaraka tsingerina miova dia afindra daty io fety io.

Ny tsingerina hafa

Ankoatry ny tsingerina raikitra sy ny tsingerina miova daty dia misy koa tsingerina litorjika sasany ao amin’ ny taona izay misy fiantraikany amin’ ny fankalazana ny fanompoana masina. Anisan’ ireo ny tsingerina isan’ andro, ny tsingerina isan-kerinandro, ny tsingerin’ ny Evanjelin’ ny maraina (matines) ary ny Oktoekhos.

Tetiandro litorjikan' ny kristianisma tandrefana

Miorina amin’ ny tsingerin’ ny fombam-pivavahana rômana ampiasain’ ny Eglizy katôlika ny tetiandro litorjika kristiana tandrefana, anisan’ izany ny taom-piangonana loterana, anglikana, prôtestanta hafa, satria nialoha ny Fanavaozana io tsingerina io.

Fanehoana ankapobeny

Fitsaohan'ny Magy, nataon'i Bartolomé Esteban Murillo, taonjato faha-17

Amin’ ny ankapobeny dia ny Advento, ny Noely, ny fotoana tsotra (ny fotoana aorian’ ny Epifania), ny Karemy, ny fotoan’ ny Paska ary ny fotoana tsotra (fotoana aorian’ ny Pentekosta) no fizaran-taona litorjika ao amin’ ny kristianisma tandrefana. Tsy mampiditra fotoana tsotra ny fiangonana prôtestanta sasany: manandrify fizaran-taona iray ny andro tsirairay.

Ny Profesora Hoyt L. Hickman, ao amin’ ny Oniversite Vanderbilt, dia miteny toy izao momba ny tetiandro kristiana tandrefana ao amin' ny Fiangonana mampiasa ny Revised Common Lectionary ("Leksiônera iraisana nasiam-panitsiana"), anisan’ izany ny Fiangonana presbiteriana, ny metôdista, ny anglikana, ny loterana, ny episkôpaliana ary ny batista, raha tsy hitanisa afa-tsy ireo:

"Mifanaraka ireo tetiandro rehetra ireo ka samy milaza fa nanan-danja indrindra ao amin’ ny zavatra tandremana ao amin’ ny taona ny Andron’ ny Tompo ary ahitana tsingerina roa lehibe ny taona kristiana: ny tsingerin’ ny Paska sy ny tsingerin’ ny Noely. Misy fizaran-taona anaovam-pankalazana (Paska sy Noely) ny tsingerina tsirairay, ialohavan’ ny fizaran-taona fanomanana sy fialohavana (Karemy sy Advento). Ao amin’ ny ankamaroan’ ny fiangonana samy hafa sy ao amin’ ny leksiônera iraisana dia ialohavan’ ny Alahady tetezamita (Fiovan-tarehy sy Kristy Mpanjaka) ny Karemy sy ny Advento, ary arakarahin’ ny Alahady tetezamita (Trinite sy Batisan’ ny Tompo) ny fizaran-taon’ ny Paska sy ny an’ ny Noely".

Amin’ ny ankapobeny ny fiangonana prôtestanta, afa-tsy ny loterana sy ny anglikana, dia mitandrina fety vitsy kokoa ny amin’ ny olomasina raha mitaha amin’ ny fiangonana voatanisa eo aloha ireo, ankoatry ny Eglizy katôlika sy ny Ôrtôdôksa.

Ny mampiavaka ny fiangonana isanisany

Ny Eglizy katôlika

Manokana ny andro sy ny fizaran-taona sasany mba hahatsiarovana sy hankalazana ny zava-nitranga teo amin’ ny fiainan’ i Kristy ny Eglizy katôlika. Ao amin’ ny fombam-pivavahana rômana arahiny, ny taona litorjika dia manomboka amin’ ny Advento, izay fotoana fanomanana ny fankalazana ny nahaterahan’ i Jesoa sy ny fiaviany fanindroany izay andrasana amin’ ny andro farany. Maharitra hatramin’ ny andro iray alohan’ ny Noely (sasakalin’ ny Noely), amin’ ny 24 Desambra, io fizaran-taona io. Manaraka izany ny fetin’ ny Noely izay manomboka amin’ ireo takariva voalohan’ ny Noely amin’ ny harivan’ ny 24 Desambra sy mifarana amin’ ny fetin’ ny Batemin’ ny Tompo. Araka ny fanao tranainy dia mifarana amin’ ny 2 Febroary ny Noely, na fetin’ ny Fanehoana ny Tompo (tao amin’ ny Tempoly), izay atao hoe koa Fetin’ ny Jiro (na Fetin’ ny Fanazavana). Io fety io dia itantarana ny 40 andro nialan’ i Maria sasatra talohan’ ny hidiovany sy hitondrany ny zanany ao amin’ ny Tempolin’i Jerosalema.

Fotoam-pidiovana sy fieken-keloka izay manomboka amin’ ny Alarobian’ ny Lavenona ary mifarana amin’ ny Alakamisy masina ny Karemy. Ny sorona masina (lamesa) atao ho an’ ny Eokaristia, amin’ ny Alakamisy Masina, dia anombohan’ ny Telo Andron’ ny Paka (latina: Triduum paschale), izay misy ny Zoma masina sy ny Asabotsy masina ary ny Alahadin’ ny Paka.  Ny Telo Andron’ ny Paka dia ahatsiarovana ny sakafo farany niarahan’ i Jesoa nihinana tamin’ ny mpianany, ny fahafatesany teo amin’ ny lakroa, ny fitsanganany ho velona. Manarakaraka ny Telo Andron’ ny Paka ny fizaran-taona litorjikan’ ny Paka, izay maharitra fito herinandro, ary mahatratra ny fara tampony amin’ ny Pentekôy. Io fety farany io dia ahatsiarovana ny nidinan’ ny Fanahy Masina teo amin’ ny mpianatr’ i Jesoa taorian’ ny Fiakaran' i Jesoa ho any an-danitra. Atao hoe Andro tsotra na Fotoana tsotra ny andro sisa rehetra amin’ny taona litorjika..

Misy endrika litorjika maro ao amin’ ny Eglizy katôlika. Ankoatry ny fombam-pivavahana tatsinanana maro mpanaraka dia ahitana an’ ireto ny fombam-pivavahana litorjika latina: ny fombam-pivavahana ambroaziana sy ny fombam-pivavahana môzarabo ary ny fombam-pivavahana sistersiana, ary koa endrika hafa maro izay efa tsy arahina intsony ka nosoloana amin' ny fombam-pivavahana rômana.

Avy amin’ io fombam-pivavahana io, izay atao ankehitriny hoe "tsotra" na "mahazatra", na ny endrika "manara-penitra", raha hampiasa ny fombam-pitenenan’ ny Papa Benoa XVI (ao amin’ ny Taratasy nampiarahiny tamin’ ny Motu proprio Summorum Pontificum, dia ilay novolavolaina hatramin’ ny Kônsily Vatikàna II hatramin’ izao fotoana izao), nefa ilay manan-kery tamin’ ny taona 1962 dia nahazo alalana ho endrika manokan’ ny fombam-pivavahana rômana tsy asiana famerana rehefa atao ny fankalazana mangingina sy araka ny fepetra voalaza ao amin’ ny andininy faha-5 ao amin’ ny Motu proprio Summorum Pontificum amin’ ny fankalazana ampahibemaso.

Ny tetiandro litorjika amin’ io endriky ny fombam-pivavahana rômana io (taona 1960) dia misy fahasamihafana amin’ ny endrika mahazatra amin’ izao fotoana izao, sy amin’ ny tetiandro litorjika rômana ankapobeny nataon’ ny papa Pio XII, ary lehibe kokoa izany fahasamihafana izany raha mitaha amin’ ny tetiandro litorjika rômana ankapobeny tamin’ ny taona 1954 sy amin’ ny Tetiandro tridentina voalohany. Ireo andininy ireo dia azo vakina ny amin’ ny taona litorjika rômana talohan’ ny taona 1960.

Fiangonana anglikana

Mampiasa taona litorjika misy itoviany betsaka amin’ ny an’ ny Eglizy rômana ny Fiangonan’ i Angletera izay Fiangonana Renin’ ny Fiombonambe Anglikana. Na dia tsy tena marina aza izany ho an’ ny tetiandro hita ao amin’ ny Book of Common Prayer sy ny Alternative Service Book (1980), dia marina indrindra izany hatramin’ ny nandraisan’ ny Fiangonana anglikana ny endrika vaovaon’ ny fanompoana sy ny litorjia voarakitra ao amin’ ny Fanompoam-pivavahana iraisana (Common Worship) tamin’ ny taona 2000. Marina fa ny fizaràna lehibe ao amin’ ny taona, dia ny fizaran-taon’ ny Noely sy ny an’ ny Paka, izay hasinkasinin’ ny fotoana tsotra, dia mitovy, ary ankalazaina koa ny ankabeazan’ ny fety sy ny fahatsiarovana, afa-tsy ny sasantsasany.

Amin’ ny fiangonana anglikana sasany (anisan’ izany ny Fiangonan’ i Angletera), dia ny fari-potoan’ ny Noely no arakarahin’ ny fizaran-taon’ ny Epifania izay manomboka iray andro alohan’ ny Epifania (16 Jona na Alahady akaiky azy indrindra) ary mifarana amin’ ny fetin’ ny Fanehoana an' i Jesoa tany an-tempoly (2 Febroary na ny Alahady akaiky azy indrindra). Ny fotoana tsotra dia manomboka aorian’ izany fotoana izany.

Mirakitra ny leksiônera eokaristika tandrefana fampiasa tranainy, izay niforona avy ao amin’ ny "Avia" nataon’ i Md Hierônimo (na Jerôma) tamin’ ny taonjato faha-5, ny Book of Common Prayer. Ny fifanahafany amin’ ny leksiônera tranainy dia miseho mazava mandritra ny fizaran-taon’ ny Trinite (ireo Alahady aorian’ ny Alahady voalohany manaraka ny Pentekôsta), izay ahitana taratra izany fahazoana ny hevitry ny fanamasinana izany.

Fiangonana nohavaozina

Manantitra ny fankalazana isan-kerinandro ny Andron’ ny Tompo ny Kristiana nohavaozina (frantsay: Reformés), fa mankalaza izay ataony hoe Fety ara-pilazantsara koa ny sasany: ny Krismasy, ny Zoma Masina, ny Paska, ny Andro niakarana ary ny Pentakôsta), tsy mankalaza andro masina na iray aza ny hafa.

Tetiandro litorjika

Ny Advento na Fiaviana

Fzaran-taona voalohany ao amin’ ny taona litorjika ny Advento (latina: Adventus "fiaviana" na "fahatongavana"). Manomboka amin’ ny Alahady fahefatra alohan’ ny Noely na Krismasy izany, dia ny Alahady tandrify na manakaiky ny 30 Novambra, ary mifarana iray andro alohan’ ny Noely. Araka ny fanao tranainy dia tandremana amin’ ny fifadian-kanina izy, ary mampifantoka amin’ ny fiomanana amin’ ny fiavian’ i Kristy, tsy ny fiaviany tamin’ ny fahazazany izay ankalazaina amin' ny Noely ihany, fa koa ny fiaviany amin’ ny andro farany (eskatôlôjika), izay mahatonga ny Advento ho "fotoan’ ny fiandrasana am-pinoana sy an-kafaliana".

Io fizaran-taona io dia matetika marihin' ny Satroboninahitry ny Advento, girlandy vita amin’ ny hazo kônifera misy labozia efatra. Na dia manamarika ny firosoan’ ny fotoana ihany ny hevitra ara-tandindon’ ny satroboninahitra, dia maro ny fiangonana izay mampifamatotra lohahevitra amin’ ny labozia tsirairay, ny matetika dia ny fanantenana sy ny finoana sy ny fifaliana ary ny fitiavana. Fomba fanehoan' ny sarambaben' ny mpino ny fanoloran-tenany amin’ ny Advento ny fampiasana ny "tetiandron’ ny Advento" na ny an’ ny "Hazon’ i Jese" mba hanisana ny andro hatramin’ ny Noely.

Izao ny loko litorjika ampiasaina: volomparasy na manga amin’ ny fiangonana sasany, toy ny Metôdista sy ny Episkôpaly na ny Loterana .

Krismasy na Noely

Manaraka ny Advento ny fizaran-taon’ ny Noely na Krismasy. Manomboka amin’ ny harivan’ ny 24 Desambra miaraka amin’ ny Sasakalin’ ny Noely (fiaretan-torin’ ny Noely) ary mitohy hatramin’ ny fetin’ ny Epifania ny andro roa ambin’ ny folon’ ny Noely tany aloha. Ny fari-potoan’ ny Noely dia mitohy hatramin’ ny fetin’ ny batisan’ i Kristy, izay ankalazaina amin’ ny endrika ahalalana azy amin’ izao fotoana izao amin' ny fombam-pivavahana rômana amin’ ny Alahady aorian’ ny 6 Janoary na ny Alatsinainy manaraka raha an’ ny Epifania io Alahady io.

Talohan’ ny taona 1970 dia nankalazaina amin’ ny 13 Janoary io fety io, afa-tsy raha amin' io 13 Janoary io ny Alahadin’ ny Ankohonana Masina no ankalazaina asolo azy. Hatramin’ ny nanafoanana ny Valo Andron’ ny Epifania (Ôktavan’ ny Epifania) tamin’ ny fanavaozana natao tamin’ ny 1960 dia andron’ ny Valo Andron’ ny Epifania ny 13 Janoary, izay manondro ny daty famaranana ny fizaran-taona.

Araka ny fomba tranainy dia ny 2 Febroary no fifaranan’ ny Noely, na fetin’ ny Fanehoana ny Tompo (tany amin’ ny tempoly), izay antsoina koa hoe fetin’ ny Fanazavana. Io fety io dia itantarana ny 40 andro fialan-tsasatr’ i Maria talohan’ ny hidiovany sy hitondrany ny zanany haseho any amin’ ny tempolin’ i Jerosalema. Tamin’ ny Andro Antenatenany dia nanamarika ny andro anesorana ny haingoan’ ny Noely ny andro alohan’ ny Fanazavana (1 Febroary), anisan’ izany ny hazon’ ny Noely sy ny fampisehonana ny tantaran’ ny Fahaterahan’ ny Mpamonjy. Nhamaty ny fomba fanao izay manapitra ny Noely amin’ ny fetin’ ny Fanazavana, afa-tsy ao amin’ ny faritra miteny espaniôla eto amin’ izao tontolo izao izay mbola manome lanja ny Fetin’ ny Fanazavana (espaniôla: Fiesta de la Candelaria) sady fiafarana tsy ôfisialin’ ny fizaran-taon’ ny Noely.

Ny fotsy no loko litorjika ampiasaina amin' ireo fotoana ireo.

Fotoana tsotra na Andron' ny Fiangonana

Herinandro tsotra izay tsy anisan’ ny fizaran-taona manokana ny Fotoana tsotra na Andron’ ny Fiangonana na Fotoan’ ny Fiangonana, ho an’ ny Eglizy katôlika rômana sy ao amin’ ny fiangonana prôtestanta sasany. Amin’ ny teny latina dia atao hoe per annum ("mamakivaky ny taona") ireo fizaran-taona ireo.

Amin’ ny fombam-pivavahana rômana akehitriny izay nanomboka narahina taorian’ ny Kônsily Vatikana II dia ahitana Alahady miisa 33 na 34 sady voazara ho toko roa ny Fotoan’ ny Fiangonana. Manomboka amin’ ny andro manaraka ny fetin’ ny batemin’ i Kristy ka mifarana amin’ ny andro mialoha ny Alarobian' ny Lavenona (fiantombohan’ ny Karemy) ny ampahany voalohany. Misy Alahady telo hatramin’ ny valo izy io arakaraka ny fanombohana na ny fifaranan’ ny Paska.

Miompana amin’ ny asa fanompoan’ i Kristy teto an-tany ny vakiteny amin' ny sorona masina (lamesa), fa tsy amin’ ny zava-nitranga manokana loatra. Tohizina aorian’ ny andron’ ny Paska ny fanisana ny Alahady; misy Alahady roa izay soloana ny Alahadin’ ny Pentekosta sy ny Alahadin’ ny Trinite anefa, ary mety misy andro iray havela, arakaraka ny mampisy 52 na 53 herinandro ny taona.

Amin’ ny fombam-pivavahana rômana talohan’ ny taona 1970 dia misy Alahady iray hatramin’ ny enina ny fotoana aorian’ ny Epifania. Sahala amin’ ny endrik' ilay fombam-pivavahana ankehitriny, dia mikasika indrindra ny toriteny sy ny asa nataon' i Kristy ny fizaran-taona, maro ny fanoharana izay vakina avy ao amin' ny Evanjely. Manomboka amin’ ny 14 Janoary ny fizaran-taona ary mifarana amin’ ny Asabotsy alohan ny Alahadin’ ny Septoagesima ("fitopolo andro"). Afindra ao amin’ ny fotoana aorian’ ny Pentekôsta ireo Alahady tsy isaina aorian’ ny Epifania ary ankalazaina eo anelanelan’ ny Alahady faha-23 sy ny Alahady farany aorian’ ny Pentekôsta araka ny filaharana tondroina ao amin’ ny Codex Rubricarum N°18, izay tsy misy andro avela amin’ ny taona. Talohan’ ny fanavaozana natao tamin’ ny tana 1960 dia tokony ho nankalazaina amin’ ny Asabotsy mialoha ny Alahadin’ ny Septoagesima ny Alahady avela, na, raha misy ny Alahady faha-23 aorian’ ny Pentekosta, dia amin’ ny Asabotsy mialoha ny Alahady farany aorian’ ny Pentekosta.

Loko litorjika: maitso.

Septoagesima / Fotoana mialoha ny Karemy

Fari-potoana roa herinandro sy sasany alohan’ ny Karemy ny Septoagesima (latina: Septuagesima "fahafitopolo"). Hita ao amin’ ny fombam-pivavahana rômana talohan’ ny taona 1970 sy amin’ ny tetiandro prôtestanta sasany io fizaran-taona alohan’ ny Keremy io. Izany dia fotoana tetezamita ao amin’ ny ampahany voalohany manomboka amin’ ny fizaran-taona per annum ("misava taona") hatramin’ ny fizaran-taon’ ny Karemy sady fiomanana amin’ ny fifadian-kanina sy amin’ ny fiaiken-keloka sy fibebahana izay manomboka amin’ ny Alarobian’ ny Lavenona. Na dia mitovy ny fanatanterahana ny ankamaroan’ ny Opus Dei (na Officium Divinum) mandritra ny fizaran-taona per annum, dia misy fomba fanao sasany momba ny Karemy izay arahina, anisan’ izany ny fanafoanana ny Haleloia, ny fanoloana ny Haleloian’ ny sorona masina (lamesa) amin’ ny Tractus ary ny Gloria dia tsy atao intsony.

Tamin' ny fanavaozana ny fombam-pivavahana rômana natao tamin’ ny taona 1969 dia nofoanana io fizaran-taona io ary natambatra amin’ ny Fotoana tsotra ireo herinandro ireo.

Ny loko litorjika ampiasaina dia ny volomparasy.

Ny Karemy sy ny Pasiôna

Fari-potoana fieken-keloka sy fibebahana lehibe anomanana ny Paska ny Karemy. Manomboka amin’ ny Alarobian' ny Lavenona izy ary, raha ampidirina ny andro fieken-keloka sy fibebahana amin’ ny Zoma masina sy ny Asabotsy masina, dia maharitra 40 andro, satria tsy isaina ny Alahady enina ao amin’ ny fizaran-taona.

Amin’ ny fombam-pivavahana rômana dia tsy ampiasaina ao amin’ ny lamesa sy ny litorjian' ny ora ny Gloria in Excelsis Deo ("Voninahitra any amin’ ny Avo Indrindra") sy ny Te Deum ("midera anao izahay"), afa-tsy amin’ ny andro manetriketrika sy amin’ ny fety, ary ny famakiana ny Haleloia sy ny andalana mialoha izany amin’ ny ankapobeny dia soloana fiderana hafa. Mampihatra ny tsy fampiasana azy ireo koa ny Fiangonana loterana.

Sahala amin’ ny Advento, amin’ ny endriky ny fombam-pivavahana talohan’ ny taona 1970, ny diakra sy ny sodiakra dia tsy mitondra ny akanjo dalmatika mahazatra sy ny akanjobeny (izay tokony famantarana ny hafaliana) ao amin’ ny lamesan’ ny fizaran-taona mandritra ny Karemy; raha tokony ho izany dia mitondra akanjobe misy foriporitra izy ireo, araka ny fanao taloha.

Amin’ ny fombam-pivavahana rômana talohan’ ny taona 1970, dia mamorona ny fizaran-taonan’ ny Pasiôna ("fijaliana" "fiaretana") ny herinandro roa mialoha ny Paska, izay zana-pizaràn-taona ao amin’ ny Karemy, manomboka amin’ ny Litorjia marain’ ny Alarobian’ ny Lavenona ary mifarana alohan’ ny lamesan’ ny Harivan’ ny Paska. Ao amin’ io endriny izay atao hoe Alahadin’ ny Pasiôna io ny Alahady voalohan’ ny fari-potoan’ ny Pasiôna, ary Alahadin' ny Sampan-kazo no anaran’ ny Alahady faharoan’ ny Pasiona. Ao amin’ ireo lamesa Alahady sy "andro hafa" (nefa tsy amin’ ny fety ankalazaina amin’ ny voalohany amin’ ireo herinandro roa ireo) dia tsy atao ao amin’ ny Antifônia Fidirana sy amin’ ny Lavabo ny Gloria Patri , toy izany koa ny repons amin’ ny Officium Divinum.

Ao amin’ ny ny fombam-pivavahana rômana taorian’ ny taona 1969 dia samy anaran' ny Alahady mialoha ny Paska avokoa, atao hoe "Alahadin’ ny Sampan-kazon’ ny Fijalian' ny Tompo", ny hoe "Alahadin’ ny Pasiôna" sy "Alahadin’ ny Sampan-kazo". Nanjary Alahady fahadimin’ ny Karemy ny Alahadin’ ny Pasiôna taloha. Ny endriky ny fombam-pivavahana rômana taloha dia amakiana ny fitantaràn’ ny Matio amin’ ny Alahady, ny an’ i Lioka amin’ ny Talata, nefa ny fombam-pivavahana rômana taorian’ ny 1969 dia amakiana ny Pasiôna amin’ ny Alahadin’ ny Sampan-kazo (miaraka amin’ ny Evanjely Sinôptika izay alahatra ao anaty tsingerina telo taona) ary amin' ny Zoma Masina no amakiana ny Pasiôna araka an’ i Joany, sahala amin’ ny fanao tao amin’ ny fombam-pivavahana rômana taloha.

Ny fampiasana ny voalin’ ny lakroa sy ny sarin’ ny olomasina mitafy volomparasy, izay fanao talohan’ ny taona 1970, dia apetraka amin’ ny fanapahan-kevitry ny fivorian’ny eveka isam-pirenena. Any Etazonia dia azo atao izany nefa tsy terena, fa manaraka ny sitrapon’ ny pastora. Amin’ ny fombam-pivavahana romana rehetra, ny vakiteny dia mifandray amin’ ny zava-nitranga mahakasika ny Sakafo Farany, ny famadihan’ i Jodasy, ny Fijaliana (Pasiôna) ary ny fahafatesan’ i Kristy.

Ny herinandro mialoha ny Paska dia atao hoe Herinandro Masina (na Herinandro Mangina).

Ao amin’ ny fombam-pivavahana rômana dia tsy tanterahina ny fety izay tafalatsaka amin’ io herinandro io, afa-tsy raha manana filaharana manetriketrika izany fety izany, ka afindra amin’ ny daty hafa. Ny fety manetriketrika voasoratra ao amin’ ny tetiandro ankapobeny azo ampidirina ao amin’ io herinandro io dia ny fetin’ i Md Jôsefa sy ny Filazana mialoha ny fitorontoronana an’ i Jesoa tamin’ i Maria ihany.

Ny volomparasy no loko litorjika ampiasaina. Ny loko mavokely dia azo ampiasaina amin' ny Alahady fahefatry ny Karemy (Alahadin’ ny fifaliana), raha izany no mitranga. Amin' ny Alahadin’ ny Sampan-kazo, hatramin’ ny taona 1970, dia ny mena na ny volomparasy no loko ampiasaina, ny mena dia nampiasaina taorian’ ny taona 1955 amin' ny famakiana ny tsodranon’ ny Salamo.

Telo andron' ny Paska

Ny Telo Andron' ny Paska (latina: Triduum paschale) dia ny Zoma Masina sy ny Asabotsy Masina ary ny Alahadin’ ny Paska. Araka ny fomba litorjika dia tsy manomboka amin’ ny maraina fa ny harivan’ ny andro mialoha azy ny andro tsirairay.

Ny Triduum dia manomboka amin’ ny takariva alohan’ ny Zoma Masina amin’ ny alalan’ ny lamesan’ ny Sakafo farany (Fanasan’ ny Tompo), izay ankalazaina miaraka amin’ ny fitafiana fotsy sady ahitana matetika fombam-pivavahana (ritoaly) anasana tongotra amin’ny fotoam-pivavahana. Fomba mahazatra amin’ io hariva io ny manao alim-bavaka manokana (isan-tokantrano na isam-bondrona) izay manomboka aorian’ ny fanompoam-pivavahana hariva sady mitohy hatramin’ ny misasak’ alina. Izany alim-bavaka izany dia averina indray amin’ ny mazava atsinanana ary mitohy hatramin’ ny fanatanterahana ny litorjian’ ny Zoma Masina.

Mandritra ny Zoma masina dia tsy mankalaza lamesa ny Fiangonana katolika. Ny fankalazana ny Fijaian'ny Tompo dia tanterahina amin’ny tolakandro na amin’ny hariva. Mizara telo izany: litorjian’ny Teny izay misy famakiana ny Pasiona araka an’i Joany ka mifarana amin’ny Vavaka manetriketrika ho an’ny rehetra. Ny fiangonana hafa sasany dia manokana koa ny Zoma masina ho fahatsiarovana ny Pasiona.

Ny lokon’ny fitafiana dia miovaova: tsy misy loko, ny mena na ny mainty dia tsy ampiasaina ao amin’ny fomba tranain’ny fiangonana samihafa. Azo esorina ny loko marevaka. Ny fiangonana loterana dia manaisotra matetika ny fanaingoana marevaka sy ireo sarimasina na manisy voaly miloko matroka azy ireo. Atao tsotra miaraka amin’ny hira na mozika malahelohelo ny fanompoam-pivavahana izay mifarana amin’ny firavan’ny fiagonana am-pahanginana. Ao aminn’ny fombam-pivavahana katolika sy loterana sasany ary anglikana "ambony" dia esorina ampahibemaso ny lamba manarona ny lakroa (lakroa tsy voatery ho ilay mipetaka eo amin’ny alitara/ôtely na eo akaikin’io). Alana sarona tsy misy fombafomba manokana ny lakroa hafa aorian’ny fanompoam-pivavahana.

Ny Asabotsy masina dia ahatsiarovana ny andro nialan’i Jesoa sasatra tao am-pasana. Ao amin’ny Fiangonana katolika romana dia tsy misy lamesa amin’io andro io; ny lamesa amin’ny Alim-bavaky ny Paska, izay tokony hankalazaina amin’ny misasakalina aza, dia matetika ankalazaina amin’ny hariva amin'ny lamesan’ny Paska. Raha tsy misy ny fankalazana araka ny litorjia dia tsy misy ny loko litorjika.

Ny Alim-bavaky ny Paska dia atao amin’ny alin’ny Asabotsy masina hatramin’y Alahadin’ny Paska mba hankalazana ny Fitsanganan-ko velon’i Jesoa. Ny loko litorjika dia fotsy, matetika ampiarahina amin’ny lokom-bolamena. Ao amin’ny fombam-pivavahana romana, amin’ny fotoan’ny Gloria in Excelsis Deo, ny orga sy ny lakolosy dia sambany ampiasaina amin’ny litorjia hatramin’ny roa andro, ary ny sarimasina, misaron-damba nandritra ny Pasiona (na navadika), dia alana sarona. Ao amin’ny fiangonana loterana, ny loko sy ny sary masina dia apetaka amin’ny toerany indray.

Paska na Paka

Fankalazana ny fitsanganan’i Jesosy Kristy tamin’ny maty ny Paska na Paka. Miovaova arakaraka ny taona sy arakaraka ny firafitry ny daty ao amin’ny tetiandro manara-bolana ny datin’ny Paska. Ao amin’ny fombam-pivavahana romana dia manomboka amin’ny alim-bavaky ny Paska haramin’ny Alahadin’ny Pentekosta ny fari-potoan’ny Paska. Tamin’ny endrik’io fombam-pivavahana io tamin’ny taona 1970 dia nisy ny atao hoe Oktavan’ny Pentekosta ("valo andron'ny Pentekosta"), ary ny fotoan’ny Paska dia naharitra hatramin’ny ora fahasivin'ny Asabotsy (latina: Nona "fahasivy") manaraka.

Ao amin’ny fombam-pivavahana romana, ny Oktavan’ny Paska dia tsy ahafahana mankalaza fety na fahatsiarovana hafa; ny fety manetriketrika, sahala amin’ny Andron'i Maria, izay tafalatsaka ao anatiny dia ahemotra amin’ny Alatsinainy manaraka. Raha milatsaka amin’ny 25 Avrily ny Alahady na ny Alatsinainin’ny Paska dia afindra amin’ny Talata manaraka ny Litania Lehibe, izay fanao ao amin’ny fombam-pivavahana romana talohan’ny taona 1970.

Araka ny didy tamin’ny 5 Mey 2000, ny Alahady faharoan’ny Paska (Alahady manaraka ny andron’ny Paska) dia atao hoe koa Fetin’ny Famindrampon’Andriamanitra tao amin’ny fombam-pivavahana romana.

Ny Alakamisin’ny Andro niakarana, izay ankalazana ny fiverenan’i Jesoa any an-danitra taorian’ny fitsanganany tamin’ny maty, dia ny andro fahefapolon’ny Paska, nefa amin’ny toerana izay tsy mitandrina izany ho "Andro masina tsy maintsy tandremana" dia afindra amin’ny Alahady manaraka, araka ny fombam-pivavahana romana taorian’ny taona 1960. 

Ny Pentekosta na Pentekôty

Ny Pentekosta dia andro fahadimampolo sady farany ao amin’ny fari-potoan’ny Paska. Ankalazana ny fidinan'ny Fanahy Masina tamin’ireo Apostoly izy, ka manamarika ny fahaterahan’ny Fiangonana sy ny andron’ny Apostoly.

Ny loko litorjika ampiasaina dia ny fotsy, nefa ovana mena izany amin’ny andron’ny Pentekosta.

Fotoana tsotra, fotoana aorian’ny Pentekosta, fotoana aorian’ny Trinite na fotoan’ny Fanjakana

Io fizaran-taona io, izay tondroina amin’ny anarana maro samihafa, dia manaraka ny fari-potoan’ny Paska sy ny fetin’ny Paska sy ny an’ny Fiakarana ary ny an’ny Pentekosta. Ao amin’ny fombam-pivavahana romana taorian’ny taona 1969 dia manomboka indray amin’ny Alatsinainin’ny Pentekosta ny fotoana tsotra, ka dinganina ny Alahady izay tokony ho tanatin’ny Pentekosta. Ao amin’ny fombam-pivavahana romana taloha, izay ankalazana ny Pentekosta miaraka amin’ny Oktava (andro fahavalo) dia manomboka amin’ny Vesperan’ny Asabotsy manaraka ny Pentekosta ny fotoana aorian’ny Pentekosta. Ireo Alahady ireo dia mandray indray ny filaharany ka ny Alahady mialoha dia Advento amin’ny andro faha-34, raha dinganina ireo herinandro tsy misy toera-malalaka (fombam-pivavahana romana ankehitriny) na izay alahatra ho "Alahady manaraka ny Pentekosta" (fombam-pivavahana talohan’ny taona 1970, Ortodoksia atsinanana sy Fiangonana protestanta sasany) na ho "Alahady manaraka ny Trinite" (ho an’ny Fiangonana protestanta sasany). Io fizaran-taona io dia mifarana amin’ny Asabotsy alohan’ny Alahady voalohan’ny Advento.

Ireo avy ireo fety ao amin'io ny fizaran-taona io:

• ny Alahadin’ny Trinite, Alahady aorian’ny Pentekosta;
• ny Corpus Christi ("Vatan’i Kristy") (fombam-pivavahana romana sy anglikana ary loterana), ny Alakamisy ao amin’ny herinandro faharoa aorian’ny Pentekosta, matetika ankalazaina amin’ny Alahady manaraka;
• ny Fety manetriketriky ny Fo Masin’i Jesosy (fombam-pivavahana romana), Zoma ao amin’ny herinandro fahatelo aorian’ny Pentekosta;
• ny Andro Iraisam-pirenena ho an’ny Mahantra, Alahady faha-33 amin’ny fotoana tsotra;
• ny Fetin’ny Kristy Mpanjaka, Alahady farany alohan’ny Advento (fombam-pivavahana romana, loterana, anglikana) na Alahady farany amin’ny volana Oktobra (endriky ny fombam-pivavahana romana tamin'ny taona 1925-1969).

Mandritra ireo herinandro farany amin’ny fotoana tsotra ireo dia maro ny fiangonana misintona ny eritreritry ny mpiangona amin’ny fiavian’ny Fanjakan’Andriamanitra, ka izany dia mamarana ny taom-piangonana amin’ny lohahevitra eskatolojika izay isan’ny lohahevi-dehibe mandritra ny fizaran-taon’ny Advento izay anombohan’ny taona litorjika. Ohatra, amin’ny fombam-pivavahana romana talohan’ny taona 1970 dia ny Evanjelin'i Matio 24.15-35 no vakina, ary ao amin’io fombam-pivavahana io amin’izao fotoana izao, ireo Alahady telo farany dia amelabelarana lohahevitra mitovy amin’io koa.

Ny fombam-pivavahana romana dia tsy manome anarana manokana io ampahany farany amin’ny fotoana tsotra io, ny fiangonana sasany dia manome anarana azy sady mety manova ny loko litorjika. Mampiasa ny fitenenana hoe "Alahady mialoha ny Advento" ny Fiangonan’i Angletera mba hilazany ireo Alahady efatra farany sady mampiasa fitafiana mena. Ny fiangonana hafa, toy ny Fiangonana metodista miray sy ny Fiangonana kristiana-Sinodan’i Masindahy Timote, dia mampiasa ny teny hoe Kingdomtide ("Fizaran-taon'ny Fanjakana"). Ny Lutheran Church of Missouri Synod (LCMS) dia mampiasa ny teny hoe Third-Last, Second-Last, Last Sunday in the Church Year ("Alahady fahatelo farany sy faharoa farany ary farany amin’ny taom-piangonana") sady tsy manova ny loko maitso. Tsy mankalaza amin’ny fomba ofisialy ny "Fetin’ny Kristy Mpanjaka" ny LCMS. Ny Wisconsin Evangelical Lutheran Synod (WELS) dia mampiasa ny teny hoe Period of End Times ("Fotoam-pifaranana") sady mampiasa fitafiana mena amin’ny Alahady voalohany sy faharoa.

Jereo koa

• Tetiandro hebreo
• Tetiandro joliana
• Tetiandro gregoriana