Pentekôsta
Ny Pentekôsta na Pentekôty dia fety kristiana ahatsiarovana sy ankalazana ny nidinan' ny Fanahy Masina tamin' ny Apôstôly tamin' ny faha-50 andro aorian' ny nitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty. Amin' ny Alahady fahafito aorian' ny Paska no anatanterahana azy. Io fety io no mamarana ny fetin' ny Paska.
Fiforonan-teny[hanova | hanova ny fango]
Ny teny hoe Pentekôsta na Pantekôty dia avy amin' ny teny grika hoe Πεντηκοστή / Pentēkostē, midika hoe "fahadimampolo", izay fanafohezana ny andian-teny hoe πεντηκοστὴ ἡμέρα / pentêkostề hêméra izay midika hoe "andro fahadimampolo". Io teny io dia manondro ny fety jiosy atao hoe Shavuot izay ankalazaina amin' ny andro fahadimampolo aorian' ny Paska. Antsoina hoe "Fetin' ireo Herinandro" sy "Fetin' ny 50 andro" koa io fety io amin' ny lovam-pampianaran' ny raby.
Mampiasa ny teny hoe Πεντηκοστή / Pentēkostē ny Baiboly jiosy amin' ny teny grika atao hoe Fandikan-tenin' ny Fitopolo (na Septoajinta na Septante) hanondroana ny "Fetin' ny Pentekôsta" ka indroa no anaovany izany; ao amin' ny Bokin' i Tôbia sy ny Boky faharoan' ny Makabeo, izay samy anisan' ny boky deoterôkanônika ao amin' ny Baiboly katôlika fa apôkrifa kosa ho an' ny Prôtestanta sy ho an' ny jodaisma. Ny teny hoe Pentekôsta dia hita ao amin’ ny Septoajinta, izay anisan’ ny anarana ilazana ny Fetin’ ny Herinandro.
Nampiasa io teny io amin' ny hevitra roa hafa koa ny mpandika tenin' ny Septoajinta: mba hilazana ny taon-jobily (Levitikôsy 25:10) izay miseho isaky ny taona faha 50, ary ao amin' ny andalana maro momba ny fandaharam-potoana izay ampiasana azy ho hilazana filaharana. Nampiasaina koa io teny io tao amin' ny literatioran' ny jodaisma helenistika nataon' i Filôna avy any Aleksandria sy nataon' i Flavio Jôsefa.
Ny teny hoe Pentekôsta na Pentekôty dia avy amin' ny teny grika hoe πεντηκοστὴ ἡμέρα / pentêkostề hêméra izay midika hoe “andro fahadimampolo”. Izany dia mampahatsiahy ny nilatsahan' ny Fanahy Masina tamin' ny Apôstôly sy ny hafa koa tamin' ny andro fahadimampolo taorian' ny nitsanganan' i Jesoa ho velona, araka ny voasoratra ao amin' ny Asan' ny Apôstôly ao amin' ny Baiboly kristiana.
Ny fety jiosy mifanandrify amin' ny Pentekôsta[hanova | hanova ny fango]
Ny fankalazana ny Pentekôsta dia avy amin' ny fety jiosy atao hoe Shavuot (hebreo: שבועות) izay midika hoe "herinandro (maro)", izany hoe fetin' ny herinandro, izay tandreman' ny Jiosy araka ny voasoratra ao amin' ny Bokin' ny Eksôdôsy sy ao amin' ny Bokin' ny Nomery ao amin' ny Baiboly hebreo na ny Testamenta Taloha (Eks. 23.16-17; 34.26; Nom. 28.26).
"16 Ary tandremo koa ny andro firavoravoana amin' ny fijinjana ny voaloham-bokatry ny asanao, izay nafafinao tany an-tsaha, sy ny andro firavoravoana amin' ny fanangonana amin' ny faran' ny taona, raha manangona ny vokatry ny asanao avy any an-tsaha ianao. 17 Dia intelo isan-kerintaona no hisehoan' ny lehilahy rehetra aminareo eo anatrehan' i Jehovah Tompo." (Eks. 23.16-17–Ny Baiboly)
"26 Ny santatra amin' ny voaloham-bokatry ny taninao dia haterinao ho ao an-tranon' i Jehovah Andriamanitrao. Aza mahandro zanak' osy amin' ny rononon-dreniny." (Eks. 34.26–Ny Baiboly)
"26 Ary amin' ny andro fanaterana ny voaloham-bokatra, raha manatitra fanatitra hohanina vaovao ho an' i Jehovah ianareo, rehefa afaka ireo herinandronareo, dia hisy fivoriana masina ho anareo; aza manao tao-zavatra akory;"(Nom. 28.26–Ny Baiboly)
Datin' ny Pentekôsta[hanova | hanova ny fango]
Ny Pentekôsta dia ankalazaina amin' ny Alahady fahafito (andro faha-49) aorian' ny Alahadin' ny Paska, ka miovaova sahala amin' ny datin' ny Paska ny daty anatanterahana azy. Tsy maintsy amin' ny Alahady anelanelan' ny 10 Mey sy 13 Jona ny datin' ny Pentekôsta. Mitohy amin' ny Alatsinainin' ny Pentekôsta izany amin' ny firenena sasany.
| Taona | Kristianisma tandrefana | Kristianisma tatsinanana |
| 2002 | 19 Mey | 23 Jona |
| 2003 | 8 Jona | 15 Jona |
| 2004 | 30 Mey | |
| 2005 | 15 Mey | 19 Jona |
| 2006 | 4 Jona | 11 Jona |
| 2007 | 27 Mey | |
| 2008 | 11 Mey | 15 Jona |
| 2009 | 31 Mey | 7 Jona |
| 2010 | 23 Mey | |
| 2011 | 12 Jona | |
| 2012 | 27 Mey | 3 Jona |
| 2013 | 19 Mey | 23 Jona |
| 2014 | 8 Jona | |
| 2015 | 24 Mey | 31 Mey |
| 2016 | 15 Mey | 19 Jona |
| 2017 | 4 Jona | |
| 2018 | 20 Mey | 27 Mey |
| 2019 | 9 giugno | 16 Jona |
| 2020 | 31 Mey | 7 Jona |
| 2021 | 23 Mey | 20 Jona |
| 2022 | 5 giugno | 12 Jona |
| 2023 | 28 Mey | 4 Jona |
| 2024 | 19 Mey | 23 Jona |
| 2025 | 8 Jona | |
Tantaran' ny Pentekôsta[hanova | hanova ny fango]
Fety jiosy[hanova | hanova ny fango]
Ao amin' ny tetiandro hebreo, ny Shavuot dia mizotra ao anatin’ ny “fito herinandro feno” na dimampolo andro hatramin’ ny ampitson’ ny Shabbat (Sabata) (Eks. 33.16), aorian’ ny fetin’ ny Paska jiosy (Pesakh). Izany no anaovana azy amin’ ny teny hebreo hoe שבועות / Shavuot izay adika hoe “Fetin’ny Herinandro (maro)” sy amin’ ny teny grika hoe πεντηκοστos / Pentekostos izay adika hoe “Fahadimampolo” teo amin’ ireo Jiosy manana kolontsaina grika. Araka ny voalaza ao amin’ ny Levitikôsy izany (Lev. 23.16).
Avy amin’ ny fetin’ ny fijinjana izay niova tsikelikely ho fankalazana ny Fanekem-pihavanana natao tao Sinay teo amin’ Andriamanitra sy i Mosesy sady fanorenana ny Lalàn' i Mosesy izany[1]. Izany fiovan’ ny anton’ ny fety izany dia ny faharavan’ ny Tempolin' i Jerosalema tamin’ ny taona 70 satria ao amin’ ny Tempoly no tokony hanaterana ny fanatitra (ny vokatry ny fambolena).
Tamin’ ny fiandohan’ ny taonjato voalohany dia nanjary iray amin’ ireo fetin’ ny fivahiniana masina isan-taona ny Shavuot, indrindra ho an’ ny Jiosy manana kolontsaina grika sy ho an’ ny sekta jiosy sasany. Tamin’ ny taonjato faha-2 vao nampiraisin’ ireo mpanaraka ny fampianaran’ ny Fariseo ny fetin’ ny fijinjana sy ny fahatsiarovana ny Lalàna nomena tao Sinay[2].
Araka ny Evanjely[hanova | hanova ny fango]
Ny Asan’ ny Apôstôly dia mametraka mazava amin’ io fety jiosy io ny tantaran’ ny Apôstôly voalohany izay nahazo ny Fanahy Masina sy ny tsindrimandrin’ Andriamanitra tao amin’ ny efitrano ambony (ilay niarahan’ i Jesoa nisakafo farany tamin’ ireo mpianany) tao Jerosalema: nisy "lela mitarehin’ afo" teo ambonin’ ny Apôstôly tsirairay, izay manambara ny fahatongavan’ ny Fanahy Masina nahatonga azy ireo hiteny amin’ ny fiteny maro hafa ankoatry ny fiteny galileana[3].
"1 Ary nony tonga ny Andro Pentekosta, dia teo amin' ny fitoerana iray izy rehetra. 2 Ary nisy feo tonga tampoka avy tany an-danitra, toy ny rivotra mahery mifofofofo, ka nanenika ilay trano niangonany. 3 Ary nisy lela maro mitarehin'afo niseho taminy, izay nizarazara; ary nipetraka tamin' izy rehetra isan-olona izany. 4 Ary samy feno ny Fanahy Masina izy rehetra, ka dia niteny tamin' ny fiteny maro samy hafa, araka ny nampitenenan' ny Fanahy Masina azy." (Asa 2.1-4 –Ny Baiboly)
Ireo lela mitarehin' afo, araka ny lovantsofina jiosy ny amin' ilay fanambaran-tenan’ Andriamanitra tao Sinay izay heverina fa mitovy amin’ izany zava-nitranga izany, dia maneho ny Feon’ Andriamanitra. Ny lovantsofina kristiana kosa dia mandika sady maneho ny Pentekôsta ho fandraisana ny fanomezam-pahasoavan’ ny fahaizana fiteny maro izay ahafahana mitondra ny hafatry ny famonjena ny olona rehetra any amin’ ny faran’ ny tany[4] araka ny ambaran’ ny fiavian’ ireo vavolombelon’ ilay zava-nitranga, any am-pielezana jiosy (Asa 2.5-11). Nanarakaraka ny fiakaran’ i Jesoa any an-danitra izay tantaraina ao amin’ ireo Evanjelin’ i Joany sy ny an’ i Lioka sy ny an’ i Marka ary ny Asan’ ny Apôstôly ny fidinan' ny Fanahy Masina.
Araka ny voasoratra ao amin’ ny Asan’ ny Apôstôly, ireo izay nilatsahan’ ny Fanahy Masina no hampiely ny Vaovao Mahafaly: ny lahatenin’ ny apôstôly Petera dia nahatonga Jiosy miisa 3 000 mpivavaka hatao batisa[5] (Asa 2.41).
Ny Evanjelin’ i Joany ihany no mitatitra fa nandritra ny sakafo farany niarahan’ i Jesoa tamin’ ny mpianany izay notanterahiny ny omalin’ ny andro namonoana azy, i Jesoa dia nilaza mialoha tamin’ ireo mpianany ny hiavian’ ny Parakleto (avy amin’ ny teny grika hoe: παράκλητος / Parakletos; latina: Paracletus izay midika hoe "Mpampionona" na "Mpananatra" na "Mpisolovava") (Joa. 14.15-31). Tsy miresaka ny amin’ izany ireo Evanjely sinôptika (Matio sy Marka ary Lioka).
Fety kristiana[hanova | hanova ny fango]
Ny fankalazana ny fetin' ny 50 andro dia efa notanterahin' ny Kristiana tamin' ny taonjato faha-2 nefa tsy tamin' ny fiangonana rehetra. Tamin' ny taonjato faha-4 vao natao fety raikitra ny Pentekôsta ary tamin' ny fiafaran’ izany fe-potoana dimampolo andro izany no nanaovana azy[6]. Ny tao Rôma sy Milano tamin' ny taona 380 dia fantatra fa nankalaza izany[7].
Taty aoriana, tamin' ny taonjato faha-20 dia niseho ny Pentekôtisma, izay firehana prôtestanta ara-pilazantsara manome lanja manokana ny fanomezam-pahasoavan' ny Fanahy Masina, sahala amin' izay niseho tamin' ireo Apôstôly sy ny mpino hafa koa izay niangona tamin' ny andron' ny Pentekôsta.
Hevitr' ilay fankalazana[hanova | hanova ny fango]
Ho an' ny Kristiana mino ny Trinite, ny fetin' ny Pentekôsta dia fotoana manokana ankalazana ny Fanahy Masina, amin' ny maha persôna fahatelon' ny Trinite azy. Amin' izany, ny vavaka atao dia angatahana amin' Andriamanitra ny hanomezany ny Fanahy Masina[8]. Ahatsiarovana koa ny nanombohana nitory ny Vaovao Mahafaly sy ny fiorenan' ny Fiangonana kristiana voalohany ny Pentekôsta[9].
Jereo koa[hanova | hanova ny fango]
- Fetim-piangonana
- Taom-piangonana
- Noely
- Paska
- Advento
- Fiakaran' i Kristy any an-danitra
- Epifania
- Pentekôtisma
Rohy ivelany[hanova | hanova ny fango]
- "Inona moa ny Pentekosta?" ao amin' ny Literatiora kristiana (FLM).
Loharano[hanova | hanova ny fango]
- ↑ Marie Françoise Baslez, Bible et Histoire, éd. Gallimard, coll. Folio Histoire, 2003, p. 219-243
- ↑ Hugues Cousin, Le récit de Pentecôte (Actes 2,1-13), supplément au Cahier Évangile no 124, éd. du Cerf, 2003, article en ligne.
- ↑ Philippe Rouillard, Les Fêtes chrétiennes en Occident, p. 103.
- ↑ Marie Françoise Baslez, Bible et Histoire, éd. Gallimard, coll. Folio Histoire, 2003, p. 219-243.
- ↑ Philippe Rouillard, Les Fêtes chrétiennes en Occident, p. 104-105.
- ↑ Simon Claude Mimouni et Pierre Maraval, Le christianisme des origines à Constantin, éd. P.U.F., coll. Nouvelle Clio, 2006, p. 448.
- ↑ Philippe Rouillard, Les Fêtes chrétiennes en Occident, p. 104
- ↑ Philippe Rouillard, Les Fêtes chrétiennes en Occident, p. 105-106.
- ↑ Philippe Rouillard, Les Fêtes chrétiennes en Occident, p. 105.