Tantaran' i Israely
Ny tantaran' i Israely dia tantaran' ny vahoaka israeliana sy ny tany iorenan' ny Fanjakan' i Israely ankehitriny izay ao antin' ny tantaran' ny faritr' i Palestina. Niorina tamin' ny 14 Mey 1948 ny Fanjakan' i Isaraely nefa ny tantarany dia efa nanomboka tany amin' ny fiandohan' ny hetsika ziônista (na siônista) izay naorin' i Theodore Herzl tamin' ny taona 1897 nandritra ny kôngresin' i Bassel (na Bâle). Ny ziônisma dia nanana vina hamorona "akanim-pirenena" ho an' ny Jiosy ao Palestina. ireo mpanorina an' i Israely dia avy tao amin' ilay hetsika ziônista, toraka izany koa ny andrim-panjakana.
Ny famoronana ny akanim-pirenena jiosy[hanova | hanova ny fango]
Fotoana fohy talohan' ny Ady Lehibe Voalohany, i Palestina, izay notapahin' ny Empira Ôtômàna, dia nonenan' ny mponina miisa 590 000, anisan' izany ny Jiosy miisa 57 000. Nitombo isa ho 12 000 ireto Jiosy ireto tamin' ny taona 1845. Ny fidirana ho mpikambana ao amin' ny ziônisma dia asan' ny Jiosy askenazy avy any Eorôpa Atsinanana, izay voakasiky ny antisemitisma. Nandritra ny Ady Lehibe Voalohany, na dia nampanantenain' ny Britanika ny Hasemita fa hananganana fanjakana arabo lehibe ho takalon' ny fanohanany ny Britanika tamin' ny fanoherana ny Ôtômana, ny mpitarika ziônista Haim Weizmann dia nahazo fampanantenana fananganana "akanim-pirenena" ho an' ny vahoaka jiosy any Palestina, nataon' ny sekreteram-panjakana ao amin' ny Foreign Office, ny lord Balfour. Ny Fanambaràna Balfour, navoaka tamin' ny 2 Nôvambra 1917, dia tsy nahitana resaka fanorenana fanjakana jiosy. Namporisika ny fifindrà-monina jiosy, izay notohanan' ny Tahirim-bolam-pirenena jiosy (Fonds national juif), anefa izany fanambaràna izany. Io fanambaràna io koa dia niteraka disadisa teo amin' ny Jiosy sy ny Britanika.
Rehefa vita ny Ady Lehibe Voalohany, ny Fikambanan' ny Firenena dia nametraka amin' i Britaina Lehibe ny fitantanana an' i Palestina, izay namepetra fa ny Britanika dia hanampy ny Jiosy amin' ny famerenana indray ny akanim-pirenena ao amin' io faritra io. Ny manamboninahitra britanika, teo ambany fibaikoan' ny kômisera ambony tendren' ny fitondram-panjakana ao Lôndra, dia nisahana ny fiarovana sy ny filaminan' ilay fari-tany, ny fifidrà-monina, ny asan' ny paositra, ny fitaterana ary ny seranan-tsambo. Ny andraikitra nankinina tamin' ny Britanika dia momba ny faritr' i Palestina andrefana sy atsinanan' ny ony Jordana, nefa, tamin' ny Marsa 1921, tao amin' ny Fihaonambe natao tao Kahira (Ejipta), ny Britanika dia nanaiky an' i Abdallah bin al-Hussein, emir tao atsinanan' ny ony Jordana, ka nanatanteraka ampahany amin' ny fampanantenana nataon-drainy, Hussein, izay sherif hasemita tao Meka (Arabia) izay niteraka ny fikomian' ny Arabo tamin' ny taona 1916 nanoherana ny Ôtômàna. Ny famoronana an' i Transjôrdania (na Jôrdania Atsinanana) dia nanamarika ny fiantombohan' ny fifanandrenana niteraka faty olana betsaka teo amin' ny Jiosy sy ny Arabo. Ny fanorenam-ponenan' ny Jiosy ao amin' ny tany novidin' ny Tahirimbolam-Pirenena Jiosy (Fonds national juif) amin' ny vidiny ambany anefa dia nitohy sy nihanandroso. Nahazo fanampiana ara-pitaovana avy amin' ny zanaka am-pielezana jiosy sy nahazo fiofanana tsara ny voanjo jiosy ary niray hina vokatry ny finiavany hampamokatra ny Tany Nampanantenaina ho an' ny Hebreo. Ny fisarahana amin' ny Arabo palestiniana dia nitombo arakaraka ny fitomboan' ny fari-piainan' ny voanjo sy arakaraka ny fitomboan' ny isany. Tamin' ny taona 1927 dia niforona ny Sampandraharaha jiosy momba ny fifindrà-monin' ny Jiosy ao Palestina (Agence juive chargée de l’émigration des Juifs en Palestine). Nanomboka tamin' ny taona 1929 dia nirongatra ny herisetra eo amin' ny vahoaka roa tonta, taorian' ny fifandonana tao Jerosalema sy tao Hebron. Taorian' ny fiakaran' i Adolf Hitler teo amin' ny fitondrana tamin' ny taona 1933, ny fifindrà-monin' ny Jiosy eorôpeana, izay nandositra ny fanenjehana nataon' ny Nazi, dia nihazakazaka. Nitombo folo heny ny haben' ny vondrom-piarahamonina jiosy nandritra ny taompolo 1930.
Tamin' ny taona 1936 no nanomboka ny fikomiana faobe nataon' ny Arabo tamin' ny Jiosy. Nanomana milisim-piarovan-tena, atao hoe Haganah, ny Jiosy. Hatramin' ny taona 1939 dia namaly ny fanafihan' ny Arabo nahafaty olona tao amin' ny tanàm-boanjo jiosy, tamin' ny alalan' ny Irgun, izay fikambanana miafina ziônista mahery fihetsika, ny Jiosy. Nanomboka tamin' ny taona 1939, ny asa fampihorohoroana nataon' ny Irgun koa dia namely ny mpiasam-panjakana britanika.
Tamin' ny taona 1937, i Britaina Lehibe mantsy, manoloana ny famalian' ny Arabo, dia nanolotra fomba fizaràna an' i Palestina, izay nolavin' ny ziônisma. Ny Britanika, tamin' ny taona 1939 dia namoaka ny Boky Fotsy (Livre blanc) nandrara ny fanohizana ny fividianana tany ataon' ny Jiosy sy mametra ny fifidrà-monina ho olona 75 000 nandritra ny dimy taona. Nisy ny fikarakarana fifindrà-monina tsy ara-dalàna ary nanao asa fampihorohoroana koa ny Haganah.
Manakaiky ny 6 tapitrisa ny Jiosy maty tao amin' ny toby famatrarana nazy (Holocauste). Nohazonin' ny Britanika, izay toa nanakaiky ny firenena arabo taorian' ny taona 1945, anefa ny famerana ny fifidrà-monina. Tamin' ny taona 1947, ny raharahan' ny Exodus (affaire de l'Exodus) dia nitondra amin' ny fara tampony ny ady, izay nisokatra, teo amin' ny Jiosy sy ny Britanika. Ity sambo izay nitondra Jiosy ho ao Palestina ity dia natosiky ny tafika an-dranomasina britanika teo anatrehan' ny morontsiraka palestiniana.
Ny drafi-pizaràna an' i Palestina[hanova | hanova ny fango]
Nihenjana hatrany ny tady, nanapa-kevitra i Britaina Lehibe fa hiala avy ao amin' ilay faritra ka hametraka ny famahana ny olana momba ny hoavin' i Palestina amin' ny Firenena Mikambana. Tamin' ny 29 Nôvambra 1947 ity fikambanana iraisam-pirenena ity dia nandany ny drafi-pizaràna ny tany palestiniana izay namaritra ny famoronana fanjakana roa, ny iray arabo ary ny iray jiosy, izay hitambatra ara-toekarena. Araka ity drafitra ity, ny sisintanin' ny fanjakana jiosy dia handrakotra an' i Galilea atsinanana sy ny tany lemaka amorontsiraka ary i Negev. I Jerosalema ho lasa faritra iraisam-pirenena apetraka eo ambany fitantanan' ny Firenena Mikambana. Nanaiky izany drafitra izany ny mpitarika ziônista fa ny Arabo palestiniana sy ny firenena ao amin' ny Ligy Arabo kosa tsy nanaiky. Tsy niditra an-tsehatra tamin' ny ady izay nihamafy teo amin' ny vondrom-piarahamonina jiosy sy arabo ny Britanika.
Tapitra tamin' ny 15 Mey 1948 ny fitantanan' ny Britanika ny faritr' i Palestina. Tamin' io andro io ihany dia nanambara ny fahaleovan-tenan' ny Fanjakan' i Israely i David Ben Gurion. Nipoaka avy hatrany ny Ady Israeliana-Arabo voalohany. Ny tafika ejipsiana, transjôrdaniana, siriana, libaney ary irakiana dia nitambatra tamin' ireo vodrona mitam-piadiana palestiniana izay niady tamin' ny Jiosy nanomboka tamin' ny taona 1947. I Israely, izay nandresy, dia nampitombo 7 000 km2 ny velaran' ny tanim-pireneny. Ny Salavantanin' i Gaza, izay eo anelanelan' i Ejipta sy i Israely, dia nitoetra ho tapahin' ny Ejipsiana ary i Sisjôrdania (na Jôrdania Andrefana) kosa dia nampidirin' i Transjôrdania, izay hatramin' izay niova anarana hoe Jôrdania, ho ao amin' ny taniny. Fampitsaharana ady efatra no natao, nefa tsy nidika fandriam-pahalemana izany. Ny firenena arabo, izay afa-baraka noho ny faharesena, dia tsy nanaiky ny fisian' ny fanjakana israeliana vaovao. Niteraka fifidrà-monin' ny Arabo palestiniana 800 000 any ho any hitady fialofana any Siria sy Jôrdania ary Libàna izany ady izany ary ny ankamaroan' ireo mpitsoa-ponenana ireo dia nonina anaty toby, tsy nanana firenena.
Ny fananganana ny fanjakana jiosy[hanova | hanova ny fango]
Ny mponina tao amin' ny Fanjakan' i Israely dia nisy fiovana lehibe taorian' ny taona 1948: tsy nisy afa-tsy Arabo niisa 120 000 tao amin' ny tany nofehezin' i Israely.
Nanomboka tamin' ny namoronana azy dia namela ny Jiosy maneran-tany hifidra monina ny Fanjakan' i Israely, amin' ny anaran' ny "zo amin' ny fodiana", ary nanangana andrim-panjakana mpanao lalàna, nifidy ny mpikambana ao amin' ny Knesset (Antenimiera israeliana) tamin' ny taona 1949. I Haim Weizmann no filohan' i Israely voalohany. I David Ben Gurion, mpitarika ny Mapai, antoko pôlitika ziônista niorina tamin' ny taona 1930, no praiministra. Nisongadina ny asan-tanany nandritra ny dimy ambin' ny folo taona voalohany teo amin' ny tantaran' i Israely. Nataony vaindohan-draharaha ny fiarovana ny firenena sy ny fampandrosoana tafika môderina. Ny milisin' ny hetsika ara-pôlitika rehetra dia noravana na nampidirina ho ao anatin' ny tafi-panjakana. Lasa nahatonga an' ity firenena ity, izay naka aingam-panahy avy ao amin' ny fototra ara-Baibolin' ny vahoaka israelita, hatanjaka, ny loza nanambana an' i Israely.
Ny ampahany lehibe amin' ny tetibola, izay natokana ho an' ny fiarovam-pirenena sy ho an' ny fifindra-monina, dia niteraka fahasahiranana ara-toekarena, izay nahitana fihenan-tsandan' ny vola israeliana (ny shekel). Nahafahan' ilay firenena handroso haingana anefa ny fanampiana avy amin' i Etazonia.
Tamin' ny Ôktôbra 1956, ny krizy momba ny Lakandranon' i Suez dia nampipoaka ny Ady Israeliana-Arabo faharoa, teo amin' i Israely sy i Ejipta fony i Gamal Abdel Nasser no filoham-pireneny. Nahazo fandresena haingana tanatin' ny andro vitsy sady naka ny Salavantanin' i Gaza sy ny Saikanosin' i Sinay ny Israeliana. Namely koa ny tafika frantsay sy britanika rehefa teo amin' ny moron' ilay lakandrano. Zavatra tsy fahita firy ny fiaraha-miasan' i Etazonia sy ny Firaisana Sôvietika izay nitaky ny fialan' ny tafika israeliana sy frantsay-britanika avy ao Ejipta sy avy ao Gaza. Niaraha-nanapaka ny fampitsahana ady teo ambany fanaraha-mason' ny Firenena Mikambana, izay nandefa ny Tafika Misatro-Manga tany amin' ny faritry ny Lakandranon' i Suez mba hanara-maso ny fampiharana izany. Tamin' ny fiafaran' ny taona dia nandao an' i Ejipta ny tafika vahiny rehetra, nefa tsy nandao an' i Gaza i Israely raha tsy tamin' ny fiandohan' ny taona 1957, taorian' ny fanajanonana ny sakana (blocus) tao amin' ny Andilan-dranomasin' i Tiran.
Ny taompolo 1960 dia taonan' ny fanarenana ara-pôlitika ho an' i Israely. Tamin' ny taona 1963 dia nametra-pialana i David Ben Gurion ka nandimby azy i Levi Eshkol, izay praiministra hatramin' izay ka hatramin' ny taona 1969. Tamin' ny taona 1965 dia nandao ny antoko Mapai i David Ben Gurion ka nanorina ny Rafi niaraka amin' ny jeneraly Moshe Dayan. Ny Mapai sy ny Rafi ary ny Ahdout Haavoda (avy amin' ny fivakisana teo amin' ny antokon' ny mpiasa mitambatra Mapam) dia nitambatra ho iray tamin' ny taona 1969, araka ny famporisihan' i Golda Meir, ka namorona ny Antokon' ny Mpiasa Israelilana. Ity no nitoetra ho antokon' ny maro anisa tao amin' ny Knesset hatramin' izay ka hatramin' ny taona 1977. Ny antoko mpanohitra roa lehibe indrindra dia nitambatra tamin' ny taona 1965 ka namorona ny vondrona Gahal notarihin' i Menahem Begin.
Ny fanitaran-tany vavao[hanova | hanova ny fango]
Taorian' ny krizin' i Suez dia nitombo be ny nasiônalisma arabo ary nihamaro ny antso ho amin' ny valifaty. Niforona ny fibaikoana arabo itambarana ary nisy ny tafika arabo nalefa tany amin' ny sisintany manasaraka amin' i Israely. Tamin' ny taona 1964 dia niforona ny Fikambananam-Panafahana an' i Palestina, izay notarihin' i Yasser Arafat. Nihanatetika ny ady madinika teo amin' ny tafika israeliana sy ny tafika palestiniana. Tamin' ny 5 Jona 1967, taorian' ny fanakatonan' i Nasser ny Andilan-dranomasin' i Tiran, dia nanafika an' i Ejipta sy an' i Jôrdania ary an' i Siria ny Fanjakan' i Israely. Izany ady izany, izay antsoina hoe Ady Enina Andro, dia nahafahan' i Israely hahazo an' i Gaza sy ny Saikanosin' i Sinay, i Jerosalema Atsinanana sy i Sisjôrdania (na Jôrdania Andrefana), ary koa ny Lembalemban' i Golan. Manakaiky ny 350 000 ny Palestiniana nandositra ireo fari-tany ireo. Nomelohin' ny Firenena Mikambana izany fibodoan-tany nataon' ny Israeliana izany.
Ireo fari-tany voabodo ireo dia lasa olana ara-pôlitika lehibe ao Israely. Ny Antokon' ny Mpiasa Israeliana teo amin' ny fitondrana dia tsy nitovy hevitra, ka tao ny mpomba ny fanakambanana ireo tany azo ireo, tao koa ny mpomba ny fialàna avy amin' ireo tany ireo (notohanan' ny Kômonista) ary tao koa ny mpomba ny fitahirizana ny ampahan-tany misy tombontsoa ho an' ny fiarovana ny firenena. Ny ankolafy ankavanana sy ireo antoko ara-pivavahana dia nanohitra ny fialàna avy ao Jôrdania Andrefana (Sisjôrdania) sy avy ao Gaza izay heverin' izy ireo fa ampahany ao amin' ny Tanin' i Israely (Eretz Israel). Ny ankamaroan' ny Israeliana dia nankasitraka ny fanakambanana an' i Jerosalema Atsinanana amin' ny tanim-pirenena israeliana sy ny fampitambarana azy indray amin' ireo vakin-tanàna jiosin' i Jerosalema, araka ny fanapahan-kevitry ny governemanta andro vitsy taorian' ny fitsaharan' ny ady tamin' ny taona 1967. Tamin' ny taona 1980 dia nandany lalàna nanabara an' i Jerosalema ho "renivohitra mandrakizain' i Israely" ny Knesset (Antenimiera israeliana).
Ho setrin' ny fanitaran-tany nataon' ny Israeliana dia nisy miaramila mpanao vy very ny ainy (kômandô) avy amin' ny Fikambanam-Panafahana an' i Palestina izay nanao fanafihana mampihorohoro tamina sekoly, tsena, fiantsonam-piaram-pitateram-bahoaka ary seranam-piaramanidina israeliana. Tamin' ny Lalao Ôlimpika fahavaratra natao tao Munich tamin' ny taona 1972 dia nisy mpampihorohoro palestiniana namono atleta israeliana iraika ambin' ny folo. Nahazo fanohanana iraisam-pirenena ampy hankatoavan' ny Firenena Mikambana ny maha "mpisolo tena tokana sy ara-dalàna ho an' ny vahoaka palestiniana" azy anefa ny Fikambanam-Panafahana an' i Palestina. Ny fanafihana israeliana, izay nisongadina tamin' ny fandravana trano, hatramin' ny fandravana vohitra arabo, tao amin' ny tany voabodo sy tamin' ny fanafihana ny seranam-piaramanidin' i Beyrouth (Beiruth) tamin' ny taona 1968, dia nampitombo ny fitokana-monin' i Israely teo amin' ny sehatra iraisam-pirenena. I Frantsa kosa dia nanohy nisakana ny fandefasana fitaovam-piadiana any Israely, sahala amin' izay nataony hatramin' ny Ady Enina Andro, sy nanome fitaovam-piadiana ny firenena arabo. I Etazonia ihany no tsy niala amin' ny fanohanana an' i Israely.
Ny ady tamin' ny fankalazana ny Kippur sy ny vokatr' izany[hanova | hanova ny fango]
Tamin' ny 6 Ôktôbra 1973, andro fankalazana ny Yom Kippur, i Ejipta sy i Siria dia nanafika an' i Israely mba hamerina indray ireo fari-tany lasan' ny Israeliana tamin' ny taona 1967. Rehefa tapitra ny telo herinandro niadiana dia afaka nanosika ny tafika arabo ny tafika israeliana sady niharana fahavoazana lehibe. Nahazo fanohanana avy amin' ny Firaisana Sôvietika sy firenena demôkratika entim-bahoaka maro – izay nanapaka ny fifandraisana ara-dipômasia tamin' i Israely – ny Arabo. Ny firenena arabo mpamokatra solitany dia nampitsahatra ny fanondranana solitany mankany Etazonia ary nisy firenena eorôpeana sasany nanohitra ny fanampiana an' i Israely, ka niteraka fahasahiranana ara-toekarena ho an' ny Tandrefana izany.
Nisy fifanarahana nanaovana fifampiraharahana teo amin' i Israely andaniny sy i Ejipta sy i Siria ankilany teo ambany fanaraha-mason' ny sekreteram-panjakana amerikana Henry Kissinger: naverina tamin' i Ejipta ny ampahany amin' ny Saikanosy Sinay ary tamin' i Siria ny ampahany amin' i Golan.
Ny faty olona sy ny olana ara-diplômasia ary ny fahasahiranana ara-toekarena nateraky ny Ady tamin' ny fotoan' ny Kippur dia niteraka fahasahiranam-be tao Israely. I Golda Meir, mpandimby an' i Eshkol tamin' ny taona 1969, dia voatery nametra-pialana tamin' ny Avrily 1974. I Yitzhak Rabin no nisolo azy teo amin' ny fitarihana ny governemanta vaovao. Tsy afaka nifehy ny fidangan' ny vidim-piainana sy tsy afaka nisakana ny fitontonganan' ny toekarena, izay nokikisan' ny fandaniana momba ny fiarovam-pirenena nihanitombo hatrany sy vokatry ny fisondrotry ny vidin-tsolitany, anefa i Rabin. Nisy fanafintohinana ara-bola, izay nahavoatonontonona ny anarany sy ny an' ny mpitarika sasany hafa ao amin' ny Antokon' ny Mpiasa Israeliana, nahavery ny fitokisanan' ny vahoaka ny antokon' izy ireo, antoko izay resy tamin' ny fifidinana solombavambahoaka tamin' ny taona 1977. Ny praiminisitra vaovao dia i Menahem Begin, izay lehiben' ny Likud, firaisan' antoko ao amin' ny Knesset, tamin' ny taona 1973, ankolafy ankavanana nasiônalista manohitra ny mety ho endrika fifanarahana momba ny sisintany.
Filaminana miaraka amin' i Ejipta sy ady tamin' i Libàna.[hanova | hanova ny fango]
I Menahem Begin anefa tamin' izany fotoana izany no mpitarika israeliana voalohany nanao fifanaraham-pandriam-pahalemana amina fanjakana arabo. Izany dia fandraisana an-tanana tsy nampoizina avy amin' ny filoham-pirenena ejipsiana Anouar al-Sadate izay nandeha tany Jerosalema tamin' ny Nôvambra 1977 sady nanao lahateny tao amin' ny Knesset izay nanasany an' i Begin hanao fifampiraharahana. Taorian' ny ady hevitra lava tany Camp David any Maryland, teo ambany fanaraha-mason' ny filoham-pirenena amerikana Jimmy Carter, i Ejipta sy i Israely dia nanao sonia fifanarama-pandriam-pahalemana tao Washington tamin' ny 26 Marsa 1979. Nampanantena hamerina an' i Sinay amin' i Ejipta i Israely, dia tanteraka tokoa izany tamin' ny Avrily 1982. Ny resaka momba ny fiandrianana amin' ny fari-tany palestiniana voabodo, izay ahitana ny tanàm-boanjo jiosy, dia nihantona teo ary tsy nametraka ny fitaovam-piadiany hamelezeany an' i Israely ny firenena arabo, izay nanameloka ny fandraisana an-tanana nataon' ny Ejipsiana.
Tamin' ny taona 1981 dia nanapotika reaktera nokleary irakiana, izay andalam-panamboarana tao akaikin' i Bagdad, ny fiaramanidina israeliana. Izany dia nohamarinin' ny Israeliana amin' ny fiheverana fa mikasa hanamboatra fitaovam-piadiana hanafihana an' i Israely i Iràka. Tamin' ny Desambra 1981 dia nakamban' i Israely amin' ny tanim-pireneny ny Lembalemban' i Golan. Tamin' ny Jona 1982 dia nanani-bohitra tao Libanona ny tafika israeliana mba hamarana ny fisian' ny Fikambanam-Panafahana an' i Palestina ao amin' ity firenena ity. Tamin' ny tenantenan' ny volana Aogositra, taorian' ny ady henjana tao Beiruth Andrefana, nandritra ny roa volana, ny Fikambanam-Panafahana an' i Palestina, izay natan' ny Israeliana fahirano, dia nanaiky ny hanaisotra ny tafiny avy ao amin' ny renivohitr' i Libàna. Ny tafika israeliana dia nanohy nitoetra tao Libàna Atsimo, izay nametrahana faritra manefitra eo amin' ny sisin-tany. Nisy fiantraikany ratsy tamin' ny toekaren' i Israely ny fandaniana tamin' ilay ady sy fibodoan-tany. Ny fifandirana miomba ny anjara asan' ny tafika israeliana tamin' ny fandringanana tao amin' ny tobin' ny mpitsoa-ponenana palestiniana tao Sabra sy Chatila dia nanosika an' i Begin hiala tsy hanao pôlitika tamin' ny taona 1983. Ny minisitry ny raharaham-bahiny Yitzhak Shamir no nisolo azy teo amin' ny toeran' ny praiminisitra sy ny amin' ny fitarihana ny Likud. Ny fifidianana tamin' ny Jolay 1984 dia nahazoan' ny Antokon' ny Mpiasa Israeliana ny maro anisa. Tsy nahatafavoaka fiarahan' antoko i Yitzhak Shamir ka voatery nanangana governemantan' ny firaisam-pirenena niaraka tamin' ny Likud. I Shimon Peres, mpitarika ny Antokon' ny Mpiasa Israeliana, no lasa praiminisitra mandra-pahatongan' ny Ôktôbra 1986, fotoana naha lohan' ny governemanta an' i Yitzhak Shamir.
Ny fandrosoan' ny fandriam-pahalemana[hanova | hanova ny fango]
Tamin’ ny Desambra 1987 dia nisy fikomiana faobe nanenika ny fari-tany palestiniana voabodo. Ny famoretana ataon' ny tafiky ny Intifada dia nampitombo ny fisaratsarahana eo amin' ny mpanohana ny fandriam-pahalemana sy ny mpiaro mafy ny Eretz Israel ("Tanin' i Israely"), indrindra ny hetsika ara-pivavahana sy nasiônalista. Ny Arabo israeliana dia nahatsapa firaisankina bebe kokoa amin' ny Palestiniana. Ny sary, izay nalefa manerana izao tontolo izao, mampiseho ny miaramilan' ny Tsahal mampahory ny ankizy palestiniana mitora-bato dia nampalaza any amin' ny Tandrefana ny zavatra takîn’ ny Palestiniana, izay narovan' i Yasser Arafat tamim-pahakingana. Tamin' ny Nôvambra 1988 dia neken' ny Fikambanam-Panafahana an' i Palestina mazava tsara ny zon' ny Fanjakan' i Israely hanam-pisiana. Tamin' ny taona manaraka, i Arafat dia nanambara fa lany andro ny Dinan' ny Fikambanam-Panafahana an' i Palestina momba ny fandravana an' i Israely. Nanomboka teo dia hankatia ny pôlitikam-pifampiraharahana i Etazonia, ka nampitombo ny fanakianana ny fanorenam-ponenan' ny Israeliana any amin' ireo fari-tany voabodo.
Rava ny fiaraha-miasa teo amin' ny Likud sy ny Antokon' ny Mpiasa Israeliana tamin' ny Marsa 1989. Nijanona ho lohan' ny governemanta ao amin' ny elatra havanana i Yitzhak Shamir hatramin' ny taona 1992. Ny fifindra-monina, teo anelanelan' ny taona 1989 sy 1991, izay nisy Jiosy sôvietika maherin' ny 200 000, dia nanamafy ny tsy fitovian-kevitra teo amin' ny vondrom-piarahamonina samy hafa, ny Arabo isiraeliana no voalohany niharan' ny tsy fananana asa, raha toa kosa ny mpiasa palestiniana, izay mpiasa mora karama ho an' ny toekaren' i Israely, dia nihamitombo hatranihatrany any amin' ireo fari-tany voabodo. Vao mainka nitombo ny fihenjanana nandritra ny Ady tao amin' ny Hoala Persika, ka ny ankamaroan' ny Palestiniana dia nanohana an' i Iràka, izay nikendry an' i Israely ny balafomangany. Na izany aza, tsy mampihatra ny pôlitika valifaty fanaony mahazatra i Israely, satria ny fiarovana azy dia niantohan' i Etazonia.
Ny fifandirana nihamafy teo amin' ny roa tonta mpifanandrina, raha ny marina, dia manampy amin' ny fanafainganana ny fizorana mankany amin' ny fandriam-pahalemana. I Etazonia, amin' ny anaran' ny sekreteram-panjakana James Baker, dia nanery ny governemanta israeliana hanomboka hanao fifampiraharahana. Tamin' ny Ôktôbra 1991, ny Fihaonambe tao Madrid natao teo ambany fanaraha-masion' i Etazonia sy ny Firaisana Sôvietika, dia nampivory ny mpifanandrina, anisan' izany ny mpikambana ao amin' ny Fikambanam-Panafahana an' i Palestina tafiditra ao amin' ny delegasiôna jôrdaniana, tsy amin' ny maha mpikambana ao amin' ny Fikambanam-Panafahana an' i Palestina fa amin' ny maha solontenan' ny Palestiniana azy ao amin' ny fari-tany voabodo. Nahazo tombony tamin' ny fiverenan' ny fifandraisana ara-diplômasia amin' i Rosia, ny firenena tao amin' ny Firaisana Sôvietika teo aloha, i Sina ary i India, avy eo amin' ny ankamaroan' ny firenena any Azia sy aty Afrika.
Resy tamin' ny fifidianana mpanao lalàna tamin' ny Jona 1992 ny Likud, ary nanangana governemanta vaovao i Yitzhak Rabin, mpitarika ny Antokon' ny Mpiasa Israeliana. Tamin' ny taona 1993 dia nisy fifampiraharahana miafina teo amin' ny Israeliana sy ny Palestiniana tany Nôrvezy. Nifarana tamin' ny volana Septambra izany tamin' ny alalan' ny fanaovan-tsonia tao Washington ny fifanarahana fifanekena teo amin' ny praiminisitra Yitzhak Rabin sy i Yasser Arafat, filohan' ny Fikambanam-Panafahana an' i Palestina, ary tamin' ny fanambaràna ny foto-pitsipika momba ny fizakan-tenan' ireo fari-tany voabodo. Ny fizakan-tena aloha dia tsy maintsy mahakasika ny Salavantanin' i Gaza sy ny faritr' i Jerikô, ao Jôrdania Andrefana (izay antsoin' ilay fifanarahana hoe "Gaza-Jerikô aloha"). Naato ny fifampiraharahana momba ny fampiharana an' io fanambaràna io taorian' ny fandripahana, nataon' ny voanjo jiosy iray, tamin' ny 25 Febroary 1994, nahafatesana mozilmana miisa 29 teo am-pivavahna tao amin' ny Lavabaton' ny Patriarka tao Hebrôna, toerana masina ho an' ny fivavahana abrahamika telo (jodaisma, kristianisma, silamo). Na izany aza, tamin' ny Mey 1994 dia niala avy ao Jerikô sy avy ao amin' ny Salazantan' i Gaza ny miaramila israeliana (afa-tsy tao amin' ny fonenan' ny Jiosy), izay nafindra amin' ny Fahefana Palestiniana notarihan' i Yasser Arafat.
Ny fanaovan-tsonia fifanarahana mivantana amin' ny Palestiniana dia manome lalana ho an' ny fifanaraham-pandriam-pahalemana amin' i Jôrdania, nosoniavin' ny praiminisitra Yitzhak Rabin sy mpanjaka Hussein tamin' ny volana Jolay 1994. Toy izany koa, nanomboka ny fifampiraharahana teo amin' i Israely sy i Siria momba ny fialana avy ao amin' ny Lembalemban' i Golan, saingy tapaka izany fotoana fohy taorian' izay. I Marôka sy i Tonizia indray no nanomboka fifandraisana ara-diplômasia tamin' i Israely.
Ny famonoana ny praiminisitra Yitzhak Rabin tamin' ny Nôvambra 1995 nataon' ny Jiosy mafana fo izay niampanga azy ho mpamadika, dia nampiseho ny harefon' ny fizorana mankany amin' ny fandriam-pahalemana, izay norahonan' ny mpampihorohoro islamista ao amin' ny Hamas sy ny Hezbollah. Ho setrin' ny fanafihana nahafaty olona tany amin' ny tanàna israeliana maromaro (60 no maty tany Jerosalema), nandritra ireo volana voalohany amin' ny taona 1996, dia nanao hetsika ara-miaramila tany atsimon' i Libanona i Israely, namely ny tobin' ny Hezbollah, tamin' ny Avrily i Israely. Ny daroka baomba israeliana tao amin' ny tobin' ny United Nations Interim Force in Libanon (UNIFIL) (frantsay: Force intérimaire des Nations unies au Liban - FINUL) ao Qana/Cana, izay misy sivily libaney maro mpitsoa-ponenana, dia niteraka fahafatesan' olona manodidina ny zato ary niteraka ny tsy fankasitrahan' ny ampahany be amin' ny Fianakaviambe iraisam-pirenena. Ny fampitsaharana ady dia nifanarahana teo ambany fiahian' i Frantsa sy i Etazonia. Tamin' ny 31 Mey 1996 dia nifidy an' i Benyamin Netanyahu, kandidàn’ ny Likud, ho praiminisitra nifaninana amin' i Shimon Peres ny Israeliana. Ny faharesen' ny iray amin' ireo mpanelanelana amin' ny fifanarahana amin' ny Fikambanam-Panafahana an' i Palestina dia anisan' ny vokatry ny ahiahin' ny mponina izay zara raha mahita ny tombotsoa avy amin' ny dingam-pizorana mankany amin' ny fandriam-pahalemana nosemban' ireo fanafihana nahafaty olona.
Taorian' ny nahavoafidy azy, i Benyamin Netanyahu dia niezaka ny hifanaraka amin' ny fironana nasiônalista izay nitondra azy teo amin' ny fitondrana, nanamafy indray ny fandavany ny fananganana fanjakana palestiniana, sy ireo mpiara-miombon' antoka amin' i Israely izay natahotra ny fiatoan' ny fizorana mankany amin' ny fandriam-pahalemana. Nampitsahatra ny fandrarana ny fananganan-tranon' ny voanjo jiosy any Jôrdania Andrefana sy any amin' ny Salavantanin' i Gaza izy. Ireo trano ireo dia may tamin' ny Septambra 1996, taorian' ny fanambaràna ny fanapahan-kevitra handoahana ny fidirana vaovao amin' ny tonelina iray eo ambanin' ny Tokontanin' ny Môskea ao Jerosalema.
Na dia teo aza ny fanaovan-tsonia niarahana amin' i Yasser Arafat ny fifanarahana momba an' i Hebrôna (fialan' ny Israeliana, afa-tsy ireo zanatany jiosy naorina tao an-tanàna), tamin' ny Janoary 1997, ny fanapahan-kevitra hanangana zanatany jiosy vaovao ao Jerosalema Atsinanana, nomelohin' i Etazonia, ny Firenena Mikambana ary ny Ligy Arabo, dia miteraka fihenjanana vaovao sy fanafihana famonoan-tena vaovao, saingy tsy namarana ny fanjanahan-tany any Jerosalema Andrefana (ao Sisjôrdania) sy Jerosalema Atsinanana (ao Transjôrdania).
Vokatry ny fiharatsian' ny toe-draharaha dia nisy ny tsy fitovian-kevitra nampikorontana ny governemanta ary niteraka ny fametraham-pialàn' i David Levy, minisitry ny Raharaham-bahiny, tamin' ny volana Janoary 1998, noho ny tsy fitovian-kevitra momba ny pôlitika sôsialy nokendren' ny praiminisitra sy ny momba ny fanaovany diplômasia, nampitoka-monina ary nanimba ny endrika ahafantarana an' i Israely sy nampikatso ny fizorana mankany amin' ny fandriam-pahalemana. Nandimby an' i Daniel Levy i Ariel Sharon izay tompon' andraikitra amin' ny fifampiraharahana momba ny satan' ireo fari-tany voabodo.
Ny fampiharana ny fifanarahana nosoniavin' i Benyamin Netanyahu sy i Yasser Arafat taorian' ny fihaonana an-tampon' ny Wye Plantation tamin' ny Ôktôbra 1998, nokarakarain' i Bill Clinton, dia tena voafetra (ny tafika israeliana dia tsy niala afa-tsy tamin' ny 2 % amin' ny fari-tany fa tsy ny 13 % nifanarahana), i Netanyahu izay nametraka fepetra vaovao ho an' ny fisintahana manaraka sy nanohy ny pôlitikan' ny zavatra notanterahina sy ny fanjanahantany ao Jerosalema Andrefana. Nolavin' ny ampahany amin' ny ankolafy ankavanana izay nanakiana azy tamin' ity tahirinkevitra mirakitra fifanarahana ity ny praiminisitra izay nitoka-monina, ary ny Knesset, izay efa nisafidy ny fifidianana tany am-boalohany tamin' ny Jolay 1998, dia nifidy ny fandravana tamin' ny volana Desambra 1998.
Ny fisaratsarahana mampikorontana ny fiarahamonina israeliana, indrindra fa teo amin' ny Askenazy (Jiosy avy any Eorôpa Afovoany), ny Sefarada (Jiosy Tatsinanana) ary ny "Rosiana", ary ny fisaratsarahana teo amin' ny laîka sy ny mivoy fivavahana (ireo mpanindrahindra ny ôrtôdôksia) dia niseho mazava tamin' ny fiandohan' ny taona 1999 sy nandritra ny fifidianana ny tamin' ny volana Mey 1999. Ny kandidàn' ny Antokon' ny Mpiasa Israeliana, Ehud Barak, dia lanin' ny maro anisa (56 %), ny lisitry ny Israely Miray, izay fikambanan' ny antokony sy ireo hetsika hafa, dia nahazo toerana 27. Very seza 13 ny Likud, nandao ny fitarihana azy i Benyamin Netanyahu, ary nandray izany fitarihana izany i Ariel Sharon tamin' ny Septambra 1999. I Ehud Barak dia nanangana governemantan' ny fiaraha-mitantana mivelatra (solombavambahoaka 75 amin' ny 120), izay nandraisan' ny antoko fito anjara, ao anatin' izany ny Shass, mpanindrahindra ny ôrtôdôksia (toerana 13), ny Likud tamin' izany dia nijanona ho mpanohitra.
Nandray ny toerany tamin' ny volana Jolay i Ehud Barak, nanolotra ny "fiadanan' ny be herim-po" ho an' ny Arabo mpifanolo-bodirindrina aminy (i Siria sy i Libàna) ary naneho ny fikasany hiasa ho an' ny fampihavanana eo amin' ny vondrona samihafa ao amin' ny fiarahamonina israeliana. Na dia teo aza ny fiverenan' ny fifampiresahana momba ny fandriam-pahalemana tamin' ny Fahefana Palestiniana (fifanarahana tany Sharm al-Sheikh tao Ejipta, tamin' ny Septambra 1999; resadresaka tany Ramallah any Jôrdania Andrefana tamin' ny Desambra 1999, ary tany Washington any Etazonia tamin' ny Marsa 2000), ny fifampiraharahana momba ireo fari-tany voabodo dia tsy nahomby, tsy araka ny nokasaina tamin' ny volana Mey 2000, noho ny tsy fitovian-kevitra naharitra momba ny fisintahana ampahany tokony hataon' ny Isiraeliana avy ao Jôrdania Andrefana. Raha nitsidika ny Tany Masina ny papa Joany Paoly II tamin' ny volana Marsa 2000 dia niangavy ny mba hanan' ny firenenena rehetra voakasika ny zony. Nanomboka tamin' ny volana Febroary 1996 dia tsy nitohy ny fifampiresahana momba ny famerenana ny Lembalemban' i Golan amin' i Siria, izay nifanaovan' i Israely sy i Siria tamin' ny Desambra 1999, nefa niato indray izany tamin' ny volana manaraka.
Tamin' ny 5 Marsa 2000, ny governemanta israeliana dia namoaka fanapahan-kevitra momba ny fialan' ny tafika israeliana amin' ny fari-tany voabodo any atsimo amin' i Libanona, raha tara indrindra amin' ny Jolay 2000. Ny tafika israeliana anefa dia nanomboka ny fialany tamin' ny volana Mey, vokatry ny fanafihan' ny Hezbollah izay nihamafy. Nanomboka nitsoaka ny miaramilan' ny Tafik' i Libana Atsimo (Armée du Liban-Sud – SLA), nanahy ny amin' izay hiafaran' izy ireo taorian' ny nialan' ny Tsahal tany atsimon' i Libanona. Niantso famotsoran-keloka ho an' ny mpiady ny mpitarika ny Tafik' i Libana Atsimo. Ity fialanana maimaika ity, izay vokatry ny firodanan' ny Tafik' i Libana Atsimo (SLA), sady nankalazain' ny Tontolo Arabo ho fandresena manan-tantara, dia niteraka ahiahy momba ny fihetsik' i Siria sy ny Hezbollah,
Tamin' ny 23 Mey, i Ehud Barak dia nanambara ny fisintahan' ny miaramila israeliana tanteraka avy ao amin' ny faritra mirefy 850 km² nobodoina tany atsimo amin' i Libàna. Ny mpiady ao amin' ny Tafik' i Libàna Atsimo dia nitolo-batana tamin' ny milisin' ny Hezbollah na nialokaloka niaraka amin' ny fianakaviany tany Israely. Ny Hezbollah sy ny mponina an' arivony nisesitany dia nibodo avy hatrany ny tanàna nilaozan' ny Tafik' i Libàna Atsimo. Nafahana ny gadra libaney notanana tao amin' ny fonjan' i Khiam notantanin' ny Tafik' i Libàna Atsimo.
Ity fialana maimaika ity, izay nankalazain' ny Hezbollah sy i Libanona ary ny Tontolo Arabo amin' ny ankapobeny ho fandresena manan-tantara, dia tampoka tamin' ny Firenena Mikambana, izay nikasa hametraka ao amin' ilay fari-tany nilaozan' i Israely, tafika mpanelanelana (ny United Nations Interim Force in Lebanon -- UNIFIL) hanampy ny manam-pahefana libaney hifehy an' io faritra io.
Tamin' ny volana Jona dia tsy maintsy niatrika krizy pôlitika nandrahona ny fahaveloman' ny fiaraha-mitantana sy ny governemantany i Ehud Barak. Ny antoko Shass, izay tsy faly amin' ny tsy nahazoany ny fanampiana nangatahina ho an' ny sekoly miahy tena, dia niteny tamin' ny minisitrany mba hiala avy ao amin' ny governemanta. Nanaiky hitazona azy ireo tao ihany ity antoko ity tamin' ny farany, rehefa nametra-pialana ireo minisitry ny antoko ankavia laîka, izany hoe ny Meretz.
Ny fiverenan' ny herisetra[hanova | hanova ny fango]
Tamin' ny 28 Septambra 2000, ny fitsidihan' i Ariel Sharon tao amin' ny Tokontanin' ny Môskea ao Jerosalema, izay noheverin' ny Palestiniana ho fihantsiana, dia nitarika ny fifandonana mahery vaika indrindra tao amin' ilay faritra hatramin' ny nanombohan' ny dingana fizorana mankany amin' ny fandriam-pahalemana tao Oslo tamin' ny taona 1993. Vetivety dia niely hatrany Gaza sy hatrany Jôrdania Andrefana ny fihenjanana raha toa ka tsy nahitana vokatra mivaingana ny andrana fampihavanana nataon' i Bill Clinton, indrindra nandritra ny fifanakalozan-kevitra tao Camp David II tamin' ny Jolay 2000. Ho setrin' ny herisetra sy ny fanafihana nahafaty olona, ny tafika israeliana dia manidy ny tanàna palestiniana, nametraka fiara mifono vy, ny helikôptera mpiady ary ny tafika an-dranomasina. Natolotra an' i Ehud Barak ny fahefana feno raha toa ka notanterahina kosa ny fifampiraharahana mba hananganana governemantan' ny firaisam-pirenena. Tamin' ny faran' ny volana Nôvambra dia nambara tany Israely ny fifidianana mialoha ny fotoana, izay tokony hatao tamin' ny lohataonan' ny 2001. Izany fahatsinjovana izany dia nampitsahatra ny fifampiraharahana eo amin' ny Antokon' ny Mpiasa Israeliana sy ny Likud ary namelona indray ny fahatsinjovana ny fifanaraham-pandriam-pahalemana amin' ny Palestiniana. Nametra-pialana tamin’ ny asany anefa i Ehud Barak tamin’ ny 9 Desambra 2000, toa te-hananampoka ny mpifanandrina aminy.
Tamin' ny 7 Febroary 2001, i Ariel Sharon, mpitarika ny Likud, dia voafidy ho praiminisitra nahazo 62,5 % amin' ny vato. Nahazo isanjato 25 mihoatra ny an' i Ehud Barak izay nahazo 37,5 % amin' ny vato. Araka ny vinavinan' ny fitsapan-kevitra dia lehibe tsy nisy toa azy io fandresena io. Ny tahan' ny fandraisana anjara, izay mahazatra eo amin' ny 80 % dia nidina hatrany amin' ny 59 %. Ny 18 % amin' ny Arabo israeliana fotsiny, izay misolo tena ny 13 % amin' ny mpifidy, no nandray anjara amin' ny latsa-bato. Nametra-pialana amin' ny fitarihana ny Antokon' ny Mpiasa sy amin' ny maha solombavambahoaka azy i Ehud Barak ny ampitson' ny fahareseny.
I Ariel Sharon dia manangana governemantan' ny firaisam-pirenena, izay nanomboka amin' ny antoko mpivavaka mpaninadrindra ny ôrtôdôksia ka hatrany amin' ny Antokon' ny Mpiasa, nahitana indrindra an' i Shimon Peres – praiminisitra teo aloha sy nahazo ny loka Nobel ho an' ny fandriam-pahalemana tamin' ny taona 1994 niaraka amin' i Yasser Arafat sy i Yitzhak Rabin – tao amin' ny Raharaham-bahiny. Noho ny fanafihan' ny Palestiniana namely ny tanim-pirenen' i Israely dia nanapa-kevitra i Ariel Sharon fa hanakana ny fidirana sy ny fivoahana amin' ny tanàna sasany ao Jôrdania Andrefana sy ny ao Gaza, izany dia nahatonga azy ho notsikerain' ny elatra havian' ny governemantany.
Mihamafy ny firongatry ny herisetra: namaly ny fanafihan' ny Hezbollah avy any amin' ny sisin-tanin' i Libàna tamin' ny alalan' ny fidarohana baomba ny tobin-dradaran' ny tafika siriana tao Libàna tamin' ny volana Avrily, raha mbola nibodo indray ny ampahany amin' ny Salavantanin' i Gaza nandritra ny ora vitsivitsy ny tafika israeliana, ho valifaty tamin' ny tifitra tafondro telo tamin' ny fari-tanin' i Israely. Ny fitsikerana avy any Washington, izay namaritra ity fandefasana fiara mifono vy ity ho toy ny "valin-kafatra mihoa-pampana sy tsy mifandanja", sy ny fanohizana ny fifanakalozan-dresaka teo amin' ny manampahefana israeliana sy palestiniana, dia nahafahana nanalefaka ny fanidiana an' i Gaza sy i Jerikô sy nanalefaka ihany koa ny fepetra fanaraha-maso. Noho ny finiavany mikatsaka fampitoniana ihany dia nandeha tany Kahira (any Ejipta) i Shimon Peres tamin' ny faran' ny volana Avrily 2001 mba hiresaka momba ny fanovana ny drafitra ejiptiana-jôrdaniana izay mikendry ny hampitsaharana ny herisetra eo amin' ny Israeliana sy ny Palestiniana ary hamerina indray ny fifampiraharahana eo amin' izy ireo.
Tsy naharitra anefa ny fanantenana fampitoniana. Nihamafy ny herisetra ary ny governemanta Sharon, izay notohanan' ny ankamaroan' ny vahoaka israeliana, dia nandray ho fitsipi-pitondran-tena ny famaliana ny fitifirana rehetra nataon' ny Palestiniana. Noraiketina ny fampitsaharana ady amin' ny 13 Jona saingy tsy nanova zavatra teny an-toerana izany. Ny tafika israeliana dia nikendry imbetsaka ny foibe fiasan' ny Fahefana Palestiniana, nampitombo ny fanafihana lasibatra – fanafihana ireo mpikambana ao amin' ny Hamas (tamin' ny volana Jolay) sy ny mpitarika ny antoko Mandatehezam-Bahoaka ho Fanafahana an' i Palestina (arabo: الجبهة الشعبية لتحرير فلسطين / al-Jabhah al-Sha`biyyah li-Taḥrīr Filasṭīn) tamin' ny volana Aogositra – ary ny fidirana an-keriny tao amin' ny fari-tany palestiniana mizaka tena. Tamin' izay fotoana izay ihany koa dia nisy fanafihana nahafaty olona maro nataon' ny Palestiniana mpanao fanafihana vono tena nitranga tany Tel Aviv sy tany Jerosalema. Tamin' ny 28 Septambra 2001 dia tafakatra 838 ny isan' ny maty tamin' ny Intifada nandritra ny herintaona, anisan' izany ny Palestiniana miisa 646 sy ny Israeliana miisa 169.
Tamin' ny volana Ôktôbra dia nisy namono tany Jerosalema ny minisitry ny Fizahan-tany israeliana, Rehavam Zeevi. Ity vono olona tsy mbola nisy toa azy ity dia nambaran' ny Mandatehezam-Bahoaka ho an' i Palestina fa asan-tanany. Vao avy niala tamin' ny toerany i Zeevi, tamin' ny fotoana nametrahan' ny minisitry ny Fotodrafitrasa fialana koa. Ny antokon' izy ireo, izay samy manana solombavambahoaka efatra, ny Firaisam-Pirenen' i Zeevi (hebreo: איחוד לאומי / Ihoud Leumi) sy ny antoko Israel Beytenu (hebreo: ישראל ביתנו, / Israel Beytenu) miteny rosiana, avy any amin' ny eletra farany ankavanana, dia nanapa-kevitra ny hiala amin' ny fiaraha-mitantan' ny governemanta. Naneho ny fanoherany ny fialan' ny tafika israelita avy amin' ny faritra nidirany tao an-tanànan' i Hebrôna folo andro talohan' izay àry izy ireo. Tamin' ny fiafaran' ity krizy pôlitika ity dia mbola nanana solombavambahoaka 76 amin' ny 120 ao amin' ny Knesset i Ariel Sharon.
Raha toa ka toa vonona ny hifehy ny herisetra indray ny hetsika ara-diplômasia, taorian' ny fanambaran' i George W. Bush izay nanohana ny fananganana fanjakana palestiniana, dia niterika ny fidirana an-tsehatra ara-tafika mavesatra indrindra nataon' ny Israeliana tao amin' ny fari-tany mizakatena palestiniana hatramin' ny Fifanarahana tany Oslo ity vonoana olona ity. Ho setrin' ireo fanafihana nahafaty olona natao tamin' ny vahoaka israeliana ireo dia namaly tamin' ny daroka baomba tany amin' ny fari-tany palestiniana ny governemantan' i Ariel Sharon. Tamin' ny volana Desambra dia voadaroka baomba ny foibe fiasan' i Yasser Arafat ao Ramallah, ary nataon' ny miaramila israeliana fahirano ity mpitarika palestiniana ity. Na dia teo aza ny fikasana fanelanelanana sy ny fanapahan-kevitra manan-tantara nataon' ny Firenena Mikambana (taona 1397) – izay sambany tamin' ny volana Marsa 2002 vao niresahana ny amin' ny "vina momba ny faritra iray ahitana firenena roa, i Israely sy i Palestina, miara-miaina ao anatin' ny sisin-tany nahazo fankatoavana sy azo antoka" – dia niharatsy hatrany ny toe-draharaha. I Israely, tamin' ny lohataonan' ny 2002 dia nanao fanafihana mitam-piadiana goavana (hebreo: מִבְצָע חוֹמַת מָגֵן / Mivtsa chomat magen "Hetsika Manda"), izay niteraka fahafatesan' olon-tsotra (tsy mitam-piadiana) an-jatony sy fahapotehan' ny fotodrafitrasa palestiniana maro, anisan' izany ny foibe fiasan' i Yasser Arafat. Niharatsy hatrany ny toe-draharaha tao amin' ny fari-tany palestiniana tamin' ny fanorenana ny rindrina manasaraka ny fari-tanin' i Israely sy ny an' i Jôrdania Andrefana, nanomboka tamin' ny volana Jona 2002, izay natao hiarovana ny sivily israeliana amin' ny fanafihan' ny Palestiniana mahery fihetsika.
Ity firongatry ny herisetra ity dia niteraka fisamatsamahana teo amin' ny fiarahamonina israeliana, araka ny asehon' ny antso tamin' ny Janoary 2002 nataon' ireo manamboninahitra sy zanadambo israeliana miisa 50 eo ho eo izay nanambara ny fandavany tsy hanao fanompoana any amin' ny fari-tany palestiniana. Ny fahasahiranana ara-pôlitika lehibe nipoitra avy amin' ny tsy fitovian-kevitra momba ny tetibola dia nitarika fametraham-pialan' ireo minisitra avy amin' ny Antokon' ny Mpiasa sy ny faharavan' ny governemantan' i Ariel Sharon ho an' ny firaisam-pirenena tamin' ny Ôktôbra 2002. Nandritra ny fifidianana solombavambahoaka voalohany tamin' ny 28 Janoary 2003, ireo avy ao amin' ny Antokon' ny Mpiasa dia nahazo vato ambany indrindra hatramin' ny nananganana an' i Israely (14,5 % sy toerana 19). Nahazo 29,4 % amin' ny vato ny Likud izay nahazo toerana 38. Nahitana fandrosoana ny antoko laîka ao amn' ny eletra afovoany ankavanana, ny antoko Shinui (hebreo: שינוי, "Fiovana"), tamin' ny nahazoany 12,3 % amin' ny vato sy toerana 15 raha toa kosa ka ny Shas (hebreo: ש"ס), antoko sefarada mpanindrahindra ny ôrtôdôksia, dia resy tamin' ny 8,2 % sy toerana 11. I Ariel Sharon dia voatendry indray ary nanangana governemanta ahitana ny Likud sy ny Shinui ary solontenan' ny elatra farany ankavanana (hebreo: איחוד לאומי / Ihud Leumi "Firaisam-pirenana") sy ny Antokom-Pirenena Mpivavaka (hebreo: מפד"ל – הציונות הדתית). Nanana fironana liberaly ny governemanta nefa nisamatsama-kevitra ny amin' ny "fanontaniana palestiniana".
Ny fanambaràna mialoha, tamin' ny Nôvambra 2003, nataon' i Ariel Sharon, momba ny tetikasa hanesorana ny mponina ao amin' ireo tanàm-boanjo israeliana naorina tao amin' ny Salavantanin' i Gaza, ao amin' ny sehatry ny "drafitra fanasarahana notapahiny manokana" eo amin' i Israely sy ny Palestiniana, dia niteraka tabataba teo amin' ny Likud (hebreo: הליכוד "ny fanamafisana") mpaninadrahidra ny ôrtôdôksia sy ny mpiara-dia aminy ao amin' ny eletra farany ankavanana. I Ariel Sharon dia notohanan' ny Antokon' ny Mpiasa Israeliana (hebreo: מפלגת העבודה הישראלית) amin' ny fanatanterahana io drafitra io ary nanangana governemanta vaovao ho an' ny firaisam-pirenena, tamin' ny Janoary 2005. Ity firaisana ity dia tao anatin' ny toe-javatra nifananrify amin' ny fahafatesan' i Yasser Arafat, tamin' ny Nôvambra 2004. Ny fahafatesan' ilay mpitarika palestiniana, izay tsy noheverina intsony ho "mpifampiresaka manan-kery" teo imason' i Israely sy i Etazonia, sy ny fanoloana azy, eo amin' ny fitarihana ny Fahefana Palestiniana, amin' i Mahmoud Abbas, nalaza ho mpandanjalanja sy pragmatika, dia niteraka fanantenana marefo momba ny fandriam-pahalemana eo anoloan' ny Ady Israeliana-Palestiniana. Nandritra ny taona 2005, ny Knesset sy ny governemanta dia nanohana ny drafitra fisintahana an' i Gaza. Ity andrim-panjakana ity dia nanaiky ny fandravana ny tanàna jiosy miisa 21 ao amin' ny Salavantanin' i Gaza sy ny fialan' ny miaramila amin' ity fari-tany ity, ary koa ny fandravana tanàm-boanjo mitoka-monina efatra amin' ny 120 ao Jôrdania Andrefana – izay nahitana mponina manodidina ny 9 000. Niteraka fanoherana mahery vaika teo amin' ny voanjo sy fametraham-pialan' ny governemantan' ny minisitry ny Vola, Benyamin Netanyahu, io drafitra fialana io izay nanomboka tamin' ny 23 Aogositra 2005, sady namelona indray ny fanantenana fandriam-pahalemana. Lalina anefa ny fivakisana teo amin' ny Likud ary nitarika ny fialan' i Ariel Sharon tamin' ny Nôvambra 2005, izay nanangana fitambaran' antoko vaovao antsoina hoe Kadima (hebreo: קדימה, "Mirosoa"). Ity fisarahana ity dia nitranga tamin' ny ampitson' ny fanapahan-kevitry ny mpitarika vaovaon' ny Antokon' ny Mpiasa, Amir Peretz, hiala amin' ny governemantan' ny firaisana, izay nokianiny noho ny pôlitikany "manohitra fiarahamonina". Taorian' ny fangatahan' ny praiminisitra, ny filoha Moshe Katsav dia nampandrava ny Antenimiera tamin' ny 23 Nôvambra sy ny nampanao fifidianana solombavambahoaka alohan' ny fotoana tamin' ny 28 Marsa 2006. Tamin' ny Janoary 2006, i Ariel Sharon dia tsy maintsy niala tamin' ny toerany taorian' ny fihombon' ny aretina tao amin' ny atidohany. Ny praiminisitra lefitra sady minisitry ny Fitantanam-bola Ehud Olmert no nisolo toerana azy teo amin' ny fitarihana ny governemanta. Ny fifidianana solombavambahoaka tamin' ny Marsa 2006 dia voamariky ny fandresena fohy azon' ny antoko Kadima (toerana 29 amin' ny 120 ao amin' ny Knesset) sy ny firodanan' ny Likud (toerana 12 raha oharina amin' ny toerana 38 tamin' ny 2003), nefa nihazona ny toerany 19 ny Antokon' ny Mpiasa Israeliana. Ny fandraisana anjaran' ny mpifidy dia tamin' ny tahany ambany indrindra hatramin' ny nananganana an' i Israely (63,2 %), nanome vahana ny antoko madinika ihany koa ny fizarazaran' ny vato. Ny antoko Tranon-Tsika Israely (antoko ao amin' ny elatra ankavanana misolo tena ny mpifindra monina rosiana) dia nahatafavoaka toerana 11 (izany hoe niampy valo). Manoloana ny fahantrana lalina teo amin' ny vahoaka israeliana, dia nahazo solombavambahoaka 7 ny Antokon' ny Mpisotro Ronono (hebreo: גימלאי ישראל לכנסת). Voatendry ho praiminisitra indray i Ehud Olmert.
Herintaona latsaka taorian' ny nialan' ny Israeliana tao amin' ny Salavantanin' i Gaza, i Israely, izay mbola niharan' ny tifitra rôkety nataon' ny Palestiniana, dia nanomboka ny hetsika miaramila "Oram-Pahavaratra" namelezany an' i Gaza tamin' ny 28 Jona 2006, taorian' ny fisamboran' ny kômandô palestiniana ny iray amin' ny miaramilany, kômandô izay nitaky ny famotsorana ny gadra arabo niisa 1 000 tany Israely. Ity hetsika ity, izay niaraka amin' ny fisamborana ireo olona ambony am-polony ao amin' ny Hamas, dia nitarika fahapotehan' ny fotodrafitrasa maro tao amin' ny fari-tany palestiniana. Nandritra izany fotoana izany, ho setrin' ny fisamborana miaramila israeliana roa teo amin' ny sisin-tany israeliana-libaney sy ny fahafatesan' ny miaramila valo hafa, ny Tsahal dia nanao fanafihana ny Hezbollah, izay hetsika ara-pôlitika sy ara-miaramila, tamin' ny 12 Jolay, mba hamongorana ny fisiany ao amin' ny tapany atsimo amin' i Libàna. Nikendren' ny Israeliana fanaovana sakana tsy hivoahana na hidirana ao Libàna ny fanafihana mitohy nampiasana baomba, nefa i Israely dia tsy maintsy niatrika ny fanoheran' ny Hezbollah, izay nahadaroka baomba toerana maromaro any avaratr' ilay firenena. Tamin' ny fiafaran' ny fifandonana naharitra iray volana dia nankatoavin' ny governemanta israeliana ny fehin-kevitra 1701 nataon' ny Filankevitry ny Fiarovana izay nametraka ny fampitsaharana ady amin' ny 14 Aogositra. Noho ny fahafatesan' ny Isiraeliana miisa 159 (anisan' izany ny miaramila miisa 116) dia tsy maintsy miatrika fanakianana momba ny fahadisoana sy ny tsy fahombiazan' ny paikady miaramilany izy satria nifarana tsy nahitana tena mpandresy ilay ady. Ho fanampin' ny vokatry ny ady izay nanimba ny fahatokisan' ny besinimaro an' ireo mpitarika, ny fiainana ara-pôlitika israeliana, nandritra ny volana maromaro manaraka, dia nisongadinan' ny fiampangana an' i Moshe Katsav, filohan' ny Fanjakan' i Israely, ho nanao fanolanana sy fanorisorenana ara-nofo, izay naato tamin' ny asany tamin' ny Janoary 2007. Rehefa tapitra ny fe-potoam-piasany tamin' ny volana Jolay manaraka dia nandimby azy tamin' io toerana io i Shimon Peres.
Tamin' ny taona 2007 dia noravan' ny tafika ana habakabaka israeliana ny reaktôro nokleary iray tao Siria. Tamin' ny taona 2008 dia niditra amin’ ny ady hafa indray i Israely rehefa rava ny fampitsaharana ady teo amin' ny Hamas sy i Israely. Naharitra telo herinandro ny Ady tao Gaza tamin' ny taona 2008–2009 ary nifarana taorian' ny nanambaràn' i Israely samirery ny fampitsaharana ady. Nanambara samirery ny fampitsaharana ady koa ny Hamas, miaraka amin' ny fepetrany manokana momba ny fialana tanteraka sy fanokafana ny sisin-tany izay nisy sakana. Na dia tsy nijanona tanteraka aza ny fandefasana rôkety sy ny fanafihana valifaty nataon' ny Israeliana dia nilamina ihany ny fampitsaharana ady. Tamin' izay nofaritan' i Israely ho valin' ny fanafihana miaraka amin' ny rôkety maherin' ny zato nataon' ny Palestiniana tany amin' ny tanàna atsimo amin' i Israely, dia nanomboka nanao hetsika ara-miaramila tao amin' ny Salavantanin' i Gaza i Israely tamin' ny taona 2012, izay naharitra valo andro. Nanomboka nanao hetsika miaramila hafa tao Gaza i Israely taorian' ny firongatry ny fanafihana amina rôkety nataon' ny Hamas tamin' ny volana Jolay 2014. Tamin' ny volana May 2021 dia nitrangan’ ny ady indray teo amin’ i Gaza sy i Israely, naharitra iraika ambin' ny folo andro.
Tamin' ny taompolo 2010 dia nitombo ny fiaraha-miasa tao amin' ny faritr' i Atsinanana Akaiky teo amin' i Israely sy ny firenena ao amin' ny Ligy Arabo, ary niafara amin' ny fanaovan-tsonia ny Fifanarahana Abrahama izany. Ny toe-draharaha momba ny fiarovana israeliana dia niala avy amin' ny disadisa teo amin' ny Arabo sy ny Israeliana mahazatra ka nankany amin' ny fifandonana misy fisoloan-tena eo amin' i Iràna sy i Israely ary fifandonana mivantana tamin' i Iràna nandritra ny ady an-trano tao Siria.
Tamin' ny 7 Ôktôbra 2023 dia nanatanteraka andiana fanafihana tamin' i Israely ireo vondrona mpikatroka palestiniana avy ao Gaza, notarihin' ny Hamas, ka nitarika ny fiatombohan' ny adin' i Israely sy ny Hamas tamin' ny taona 2023. Tamin' io andro io ihany dia Israeliana miisa 1 300 teo ho eo, sivily ny ankamaroany, no maty tany amin' ireo vondrom-piarahamonina akaikin' ny sisin-tanin' i Gaza sy nandritra ny fetiben' ny mozika tao amin' ny kibbutz Re'im. Nisy koa ny takalon' aina nentina tany amin' ny Salavantanin' i Gaza, anisan' izany ny be antitra sy ny vehivavy ary ny ankizy.