Trinite

Fitsaohana ny Trinite, sary nataon' i Albrecht Dürer, taona 1511.

Ny Trinite na Trinite Masina na Andriamanitra Telo Izay Iray na Andriamanitra Miray Telo dia ilazana an' Andriamanitra izay Ray sy Zanaka ary Fanahy Masina araka ny finoan' ny fiangonana kristiana sasany izay voarakitra indrindra ao amin' ny fiekem-pinoana notapahina tao amin' ny Kônsily voalohany tao Kônstantinôpla. Ho an' ireo mino izany fampianarana izany, ny Trinite dia tsy midika hoe telo Andriamanitra. Amin' izy ireo koa dia isan’ ny atao hoe zava-miafina na mistery ny Trinite satria saro-takarina ho an’ ny sain’ olombelona. Marihina fa tsy hita ao amin' ny Baiboly ny teny hoe Trinite. Ny finoana ny Trinite dia itambaran' ny ankamaroan' ny fiangonana kristiana toy ny Katôlika Rômana sy ny Ortôdôksa sy ny Prôtestanta ary ny ankamaroan' ireo Fiangonana ara-pilazantsara (evanjelika). Samy manana ny fomba fampianarany izany finoana izany anefa ireo fiangonana ireo.

Fiforonan-teny

Ny hoe Trinite dia avy amin' ny teny latina hoe Trinitas izay nisampana avy amin’ ny mpamari-toetra hoe trinus, izay midika hoe "miverina in-telo" na "telo sosona". Mifandray amin' ny teny grika hoe tριάς / trias izay midika hoe "telo" na "vondron-javatra telo" izany. Ny Grika dia manao ny Trinite hoe Αγία Τριάδα / Agia Triada izay midika hoe "Trinite Masina". Tamin' ny taona 180 no niforonan' ny teny hoe trinite izay hita teo amin' ny soratr' i Teôfilo avy any Antiôkia. Ho an' ireo fiangonana mino ny Trinite dia tsy Triada, araka ny dikan' ity teny ity amin' ny teny frantsay izany (frantsay: Triade), satria ny Triada dia fikambanan' andriamanitra telo miavaka, samy mahaleo tena no samy hafa, na dia mifameno aza, fa ny Trinite kosa dia Andriamanitra tokana.

Ny voambolana ampiasaina

Ny voambolana filôzôfika noraisin' ny teôlôjiana

Misy voambolana nampiasain' ireo teôlôjiana fahizay ho enti-manazava ny amin’ ny Trinite, dia ireto manaraka ireto izany.

• teny latina: persona sy natura sy substantia ary teny hafa iray tarika amin' ireo.

• teny grika: ὑπόστασις / hupostasis sy οὐσία / ousίa sy ὁμοούσιος / homoousia sy φύσις / phusis ary teny hafa iray tarika amin' ireo.

Hevitry ny teny latina hoe persona ivelan' ny teôlôjia

Ny hevitra voalohan' ny teny latina hoe persona ivelan' ny teôlôjia kristiana dia "saron-tavan' ny mpilalao an-tsehatra". Niitatra izany hevitra izany ka niova ho "anjara asan' ny mpilalao an-tsehatra". Ny teny grika mitovy hevitra amin' ny hoe persona eto dia ny hoe πρόσωπον / prosôpon. Nentina nanondroana olona na zavatra hafa manana tena sy sitrapo manokana io teny io taty aoriana. Tsy ampiasain' ny teôlôjiana miteny grika io teny hoe πρόσωπον / prosôpon io.

Hevitry ny hoe ὑπόστασις ivelan'ny teolojia

Ny hevitra voalohan' ny teny hoe ὑπόστασις / hupóstasis kosa dia "fametrahana ao ambany" na "fitoerana ao ambany", izay mitovy hevitra voalohany amin' ny teny latina hoe substantia (hupo- = sub- "ambany"; stasis = stantia "mitoetra"). Tsy mifanakaiky akory ny hevitry ny hoe persona sy ny hoe hypostasis ivelan' ny teôlôjia kristiana.

Ny hevitry ny hoe natura ivelan' ny teôlôjia

Ny hevitra voalohan' ny teny latina hoe natura dia "(izay) efa nisy hatramin' ny nahaterahany". Io teny io dia avy amin' ny matoanteny latina hoe nasci ("teraka"). Niitatra ka niova ho "toetra tsy miova hatramin' izay nisiana" ny hevitr' io teny io taty aoriana.

Ny hevitry ny hoe substantia ivelan' ny teôlôjia

Ny hevitra voalohan' ny teny latina hoe substantia dia "fitoerana ao ambany" araka ny efa voalaza etsy ambony. Niitatra koa ny hevitr' io teny io ka nanondro ny raha (matiera) iforonan' ny zavatra iray ka tsy heverina ny fisehony na ny endriny ety ivelany.

Izany no nahatonga ireo atao hoe mpanao fampianaran-diso (heresia) nilaza fa raha ny substatia no izay tsy miova ao amin' Andriamanitra, ny persona dia tokony ho izay miovaova, izay miseho ety ivelany (jereo: môdalisma) Tsy neken' ny mpanohana ny fampianarana ôfisialy ny Trinite izany. Ampiasaina ny teny hoe substatia rehefa hampisampan-teny ka ahazoana teny toy ny hoe consubstatialita.

Ny hevitry ny hoe οὐσία ivelan' ny teôlôjia

Ny teny grika hoe οὐσία / ousίa kosa dia avy amin' ny matoanteny grika hoe εἶναι / einai izay midika hoe "misy" afa-tsy hoe ampiasaina ho matoanteny andry ilay teny. Ny ousia dia milaza ny maha-izy ny zavatra iray. Ny latina dia nandika ny hoe ousia amin' ny hoe substantia na essentia. Izany hoe ilay zavatra na toetra tsy miova sady marin-toerana.

Ny hevitry ny hoe φύσις ivelan' ny teôlôjia

Ny teny grika hoe φύσις / phusis dia mifono hevi-dalina eo amin' ny filôzôfia grika ka ilazana ny zavatra rehetra misy sy mbola hisy ka tsy ny azo tsapain-tanana na ny mety ho azo tsapain-tanana ihany izany fa izay zavatra mety ho azon' ny eritreritra takarina koa. Ampiasaina io teny io hanondroana ny zavatra iray na amin' ny maha izy azy na amin' ny fiovaovany. Na dia adika matetika amin' ny teny hoe natiora (nature - natura) io teny io amin' izao androntsika izao dia tsy mahafaoka ny heviny ara-pilôzôfia izany.

Ny hevitra teôlôjikan' ny voambolana filôzôfika

Andriamanitra Ray, sary nataon' i Schnorr von Carolsfeld, taona 1860

Ny Fiangonana tandrefana dia nampiasa ny teny latina hoe persona sy substantia ary natura; fa ny Tatsinanana kosa nampiasa ny teny grika hoe ousia sy hupostasis ary phusis.

Hevitra teôlôjikan' ny hoe persona

Ny Fiangonana tandrefana (miteny latina) dia mampiasa ny teny hoe persona. Noraisin' ny Fiangonana latina hanazavana ny amin’ ny Trinite ny hoe persona ka nanana hevitra manakaiky nefa tsy mitovy amin' ny hoe olona, araka ny fiteny malagasy andavanandro, na zavatra manana tena sy sitrapo manokana. Izany no niteraka ny fahasamihafan' ny fandraisana ny hevitr' io teny io teo amin' ireo teôlôjiana fahizay. Andriamanitra dia tokana, hoy ny mpanohana ny Trinite, nefa misy persôna telo, dia ny Ray sy ny Zanaka ary ny Fanahy Masina. Ireo no ataon' ny teôlôjiana katôlika manoratra amin' ny teny malagasy hoe "Olona Telo". Ny teôlôjiana prôtestanta mampiasa teny malagasy dia manoratra hoe persôna

Hevitra teôlôjikan' ny hoe ὑπόστασις

Ny Fiangonana tatsinanana (miteny grika) dia mampiasa ny teny hoe ὑπόστασις / hupostasis. Lasa mitovy hevitra amin' ny hoe pesona ny hoe hupostasis. Very ny hevitra voalohan' ny teny hoe hupostasis. Noho izany dia tsy mitovy hevitra ny hupostasis grika sy ny substantia latina.

Hevitra teôlôjikan' ny teny hoe natura

Nampiasa ny teny hoe natura ny Fiangonana tandrefana, izay niteny latina. Ny teny hoe natura (na ousia amin' ny teny grika) dia milaza ny maha-izy na ny toetry ny zavatra anankiray. Ny natioran’ Andriamanitra dia ny maha-izy an’ Andriamanitra, ny fototra maha-Andriamanitra an’ Andriamanitra, ny tsy itovizan’ Andriamanitra amin’ ny zavatra noforoniny. Ampiasaina indrindra io teny io rehefa miresaka ny amin' i Kristy, izay manana roa. Ny teôlôjiana mampiasa teny malagasy dia manoratra hoe natiora. Ny Zanaka na ny Teny, rehefa tonga nofo naterak’ i Maria, dia manana natiora roa ka ny iray natioran' Andriamanitra ary ny iray natioran' olombelona.

Hevitra teôlôjikan' ny teny hoe substantia

Ny Fiangonana tandrefana no nampiasa ny teny hoe substantia. izay nohagasina hoe sobstansa. Ny sobstansan’ Andriamanitra dia ny maha izy an’ Andriamanitra, ny fototra maha-Andriamanitra an’ Andriamanitra, ny tsy itovizan’ Andriamanitra amin’ ny zavatra noforonina. Ampiasaina ny teny hoe substantia rehefa hanao fampisampanan-teny. Mitovy substantia, hoy ny mpanohana ny Trinite, ireo persôna telon' Andriamanitra ka izany fitovian' ny sobstansa izany no atao hoe consubstatialita (latina).

Hevitra teôlôjikan' ny teny hoe ουσία

Ny Fiangonana tatsinanana dia nampiasa ny teny hoe ουσία / ousia. Ny hevitry ny hoe substantia sy ny hoe ousia amin' ny teôlôjia kristiana dia mitovy. Ilay atao hoe consubstatialita amin' ny teny latinan' ireo teôlôjiana ireo dia atao hoe ὁμοούσια / homoousia amin' ny teny grikan' ny teôlôjiana.

Hevitra teôlôjikan' ny teny hoe φύσις

Ny teny hoe φύσις / phusis dia ampiasaina amin' ny fampisampanan-teny sasany nefa ny heviny dia mitovy amin' ny substantia amin' ny teny latina. Avy amin' io teny io ny hoe mônôfizisma sy ny hoe miafizisma ilazana ny finoana ny natiora tokan' i Jesoa Kristy izay heverin' ny Kristiana trinitariana ho fampianaran-diso.

Famintinana

Tsy nila ny fanavahan' ny filôzôfia voambolana maro ny teôlôjia fa nanakambana ka nampitovy hevitra teny sasany (natura = substantia = ousia = phusis; persona = hupostasis) nefa nampifamadika ny fifandraisan' ny teny grika sy teny latina sasany (filôzôfia: substantia = hupostasis; teôlôjia: persona = hupostasis).

Fampiasana ivela' ny teôlôjia:

Latina	Grika
natura	φύσις / phusis
essentia	οὐσία / ousia
substantia	ὑπόστασις / hupostasis
persona	πρόσωπον / prosopon

Fampiasana teôlôjika:

Latina	Grika
natura na substantia	ουσία na φύσις
persona	ὑπόστασις

Ny "fampianarana marina" momba ny Trinite

Ireo kônsily momba ny Trinite

Talohan' ny Kônsily voalohany tao Nikea dia tsy tena nazava tsara ny amin’ ny Trinite. Mbola samy nanana ny heviny ny teôlôjiana. Nisy ny ady hevitra ary maro ireo nampangaina ho heretika (mpanao fampianaran-diso) noho ny fiheverany ny amin' i Jesoa sy ny Fanahy Masina tsy mifanaraka amin' ny fanapahan-kevitra ôfisialin' ny Fiangonana tamin' izay. Nandritra ireo kônsily sasany no niadian-kevitra sy nanapahana izay tokony hinoan’ ny Kristiana momba ny Ray sy ny Zanaka ary ny Fanahy Masina.

Kônsily voalohany tao Nikea (taona 325)

Ny Kônsily voalohany tao Nikea na Nisea dia nampiantsoin' ny emperora Kônstantino I tamin' ny taona 325 ka nahavory eveka miisa 318 tamin' ireo 1 800 eran' ny fanjakany. Namahàna ny olana nisy teo amin' i Ariosy sy i Aleksandra evekany izany. Ny hanamafy ny firaisan' ny fanjakany no isan' ny tanjon' ilay emperora tamin' izany.

Maro ny zavatra niadian-kevitra sy notapahina nandritra ny Kônsily voalohany tao Nikea ka isan’ ireny ny amin’ ny hevitr' i Ariosy sy ny namany izay tsy nanaiky ny fitoviam-pomba (na fitovia-natiora na fitovian-tsobstansa) (latina: consubstatialita; grika: homoousia) eo amin’ i Jesoa sy ny Ray. Resy ny arianisma izay nanohana ny tsy fitovian' ny natioran' ny Ray sy ny natioran' ny Zanaka ary ny natioran' ny Fanahy Masina tamin' izay. Nivoaka ny Fanekem-pinoana nikeana amin' ny endriny volohany. Tsy tonga dia nanjaka tanteraka anefa io fanekem-pinoana io ka izany no anisan' ny niteraka kônsily hafa indray. Nekena ho finoana marina (latina: ortodoxia) ny finoana ny Trinite.

Kônsily voalohany tao Kônstantinôpôly (taona 381)

Ny emperora Teodosio I dia nampanao kônsily tamin' ny taona 391 ka niisa 150 ny eveka nivory tamin' izay, izay samy avy any Atsinanana. Ireo eveka tsy nanaiky ny fanekem-pinoan' i Nikea dia tsy nahazo nandray anjara tamin' ny kônsily na niala tsy nanatrika izany. Maro ny zavatra notapahina nandritra ny Kônsily voalohany tao Kônstantinôpôly (grika: Κωνσταντινούπολις / Kônstantinoúpolis) ka isan’ ireny ny fanamafisana ny amin’ ny maha-mitovy fomba (na mitovy sobstansa) ny Fanahy Masina amin’ ny Zanaka sy ny Ray, izay fanapahana efa natao tamin’ ny taona 325. Nivoaka tamin’ izany ny Fanekem-pinoan' i Nikea sy Kônstantinôpôly izay tsy inona fa ny Fanekem-pinoana nikeana amin' ny endriny lava kokoa.

Kônsily tao Efesôsy (taona 431)

Ny emperora Teôdôsio II no nampamory kônsily tamin' ny taona 431 tao Efesôsy (na Efeso na Efezy). Ny Kônsily tao Efesôsy no nanoherana ny nestôrianisma (notarihin’ i Nestôriôsy) izay nanao an’ i Jesoa ho nanana persôna roa samy hafa sady misaraka nefa mifanaraka ka ny voalohany persônan' Andriamanitra fa ny faharoa kosa persônan’ olombelona. Ny Fiangonana ôfisialy anefa nanamafy ny maha-persôna tokana an' i Jesoa na dia manana "fomba" (natiora) roa aza. Rehefa nekena fa Andriamanitra i Jesoa dia nekena koa fa Renin' Andriamanitra (grika: Θεοτόκος /Theotokos) i Maria.

Marihina fa ny fiangonana prôtestanta sy ny ankamaroan' ny fiangonana evanjelika dia manaiky ny maha olona tokoa sy Andriamanitra tokoa an' i Jesoa sy ny maha naterak'i Maria azy nefa tsy manaiky ny maha Renin' Andriamanitra an' i Maria ny ankamaroany.

Kônsily tao Kalkedôna (taona 451)

Nanameloka ny mônôfizisma (atao hoe koa eotikianisma) ny Kônsily tao Kalkedôna. Fiheveran' i Eotikesy izany izay ilazany fa manana natiora roa i Jesoa ka ny iray Andriamanitra ary ny iray olona nefa mifangaro izy ireo ka ny natioran' olombelona natelin' ny natioran' Andriamanitra. Izany no atao hoe mônôfizisma (avy amin’ ny teny grika hoe μόνος / monos "tokana" sy φύσις / phusis "natiora"). Ny kônsily anefa nanamafy fa ireo natioran’ i Jesoa roa ireo dia tsy mifangaro sy tsy miova ary tsy mizara no sady tsy misaraka ihany koa. Teraka tamin' izay ny Fanekem-pinoana kalkedôniana izay nanamafy ny maha Renin' Andriamanitra an' i Maria.

Kônsily faharoa tao Kônstantinôpôlisy (taona 553)

Nanamafisana ny fanamelohana ireo mpanaraka ny mônôfizisma ny Kônsily faharoa tao Kônstantinôpôly sady nandraiketana ny finoana momba ny Trinite. Misy mandraka ankehitriny anefa ny Fiangonana kristiana atao hoe mônôfizita.

Andriamanitra Ray - Zanaka - Fanahy Masina

Andriamanitra Ray

Nihalalina ny fiheverana ny maha Ray an' Andriamanitra ao amin' ny fiangonana kristiana be mpanaraka ka inoan' izy ireo fa persôna voalohany ao amin' ny Trinite izy, ka antsoina hoe Andriamanitra Ray. Hatramin' ny taonjato faha-2 no efa nisian' ny fanambaràna ny finoana an' Andriamanitra Ray (Tsitoha)" izay manindry ny maha Ray sy mpamorona an' izao tontolo izao azy.

Andriamanitra Zanaka

Andriamanitra Zanaka no iantsoan' ny Kristiana mino ny Trinite an' i Jesoa Kristy. Persôna na Olona faharoa ao amin' ny Andriamanitra Trinite ny Andriamanitra Zanaka. I Jesoa Kristy dia sady Andriamanitra tokoa no olombelona tokoa.

Andriamanitra Fanahy Masina

Ny fiangonana mino ny Trinite dia manao ny Fanahy Masina ho iray amin' ireo persôna telon' Andriamanitra tokana. Tsy mitovy tanteraka ny fampianarana momba izany, araka izay hita min' ny fanekem-pinoana.

Ny Fanekem-pinoana nikeana dia nisy tovana natao taty aoriana ka nampidirin' ny Fiangonana tandrefana miteny latina ny teny hoe "sy tamin' ny Zanaka" (grika: καὶ τοῦ Υἱοῦ / kai tou Uiou; latina: Filioque), ka lasa mivoaka avy amin' ny Ray sy ny Zanaka ny Fanahy Masina fa tsy avy amin' ny Ray ihany. Isan' ny zavatra nampisaraka ny Fiangonana tatsinanana tamin' ny Fiangonana tandrefana izany taty aoriana.

Ny fanekem-pinoana nankatoavina tamin' ny kônsily

Ny fanekem-pinoana nikeana

Ny Fanekem-pinoana nikeana na Fanekem-pinoana niseana no fanekem-pinoana lany tamin' ny Kônsily natao tao Nikea tamin' ny taona 325. Izao ilay fanekem-pinoana amin' ny teny malagasy:

"Mino an’ Andriamanitra Ray tokana tsitoha isika, izay mpamorona ny zava-drehetra na ny hita na ny tsy hita. Sy ny Tompo Jesoa Kristy tokana, Zanaka Lahitokan' Andriamanitra, nateraky ny Ray, izany hoe avy amin’ ny sobstansan' ny Ray, Andriamanitra avy amin' Andriamanitra, fahazavana avy amin' ny fahazavana, Andriamanitra marina avy amin' Andriamanitra marina; nateraka fa tsy natao, miray sobstansa amin’ ny Ray, amin’ ny alalany no nahariana ny zavatra rehetra any an-danitra sy ety an-tany; ka ho antsika olombelona sy ho an’ ny famonjena antsika no nidinany ho tonga nofo sy tonga olombelona; nijaly, nitsangan-ko velona tamin’ ny andro fahatelo, niakatra any an-danitra, ary ho avy indray hitsara ny velona sy ny maty. Ary ny Fanahy Masina. Izay rehetra miteny hoe: "nisy fotoana tsy nampisy azy: tsy nisy izy talohan' ny nahaterahany; natao mitovy amin' ny zavatra avy amin’ ny tsy misy izy; sobstansa sy maha-izy-azy hafa izy, noarîna izy; mety miova sy mety iharan' ny fiovana ny Zanak' Adriamanitra", dia manozom-panamelohana azy ny Fiangonana eran’ izao tontolo izao sy apôstôlika."

Ny fanekem-pinoan' i Nikea sy Kônstantinôpôlisy

Atao hoe koa "fanekem-pinoan' i Nikea sy i Kônstantinôpôlisy" koa io fanekem-pinoana io. Toy izao izy ao amin' ny Fiangonana Katôlika Rômana eto Madagasikara:

"Izaho mino an' Andriamanitra tokana, Ray mahefa ny zavatra rehetra, nanao ny lanitra sy ny tany ary ny zavatra rehetra na ny hita maso na ny tsy hita.

Izaho mino an' i Jesoa Kristy Tompo tokana, Zanaka lahi­tokan' Andriamanitra, teraky ny Ray talohan' ny taona rehetra: Andriamanitra avy amin' Andriamanitra, Fahazavana avy amin' ny Fahazavana, Andriamanitra marina avy amin' Andriamanitra marina; nateraka Izy fa tsy natao, iray fomba amin' ny Ray, ary Izy no nahariana ny zavatra rehetra. Isika olombelona sy ny famonjena antsika no nidinany avy any an-danitra. Ary naka nofo tamin' i Maria Virjiny Izy, noho ny herin' ny Fanahy Masina, ka tonga olombelona; nofantsihana tamin' ny hazo fijaliana ho antsika indray koa, tamin' ny andron' i Pôntsy Pilaty, nijaly ary nalevina; nitsangan-ko velona tamin' ny andro fahatelo, araka ny voalazan' ny Soratra Masina, niakatra any an-danitra dia mipetraka eo an-kavanan' ny Ray; mbola ho avy amim-boninahitra indray hitsara ny velona sy ny maty, ary tsy hanam-pahataperana ny fanjakany.

Izaho mino ny Fanahy Masina, Tompo Loharanon' aina, avy amin' ny Ray sy ny Zanaka; tsaohina sy omem-boninahitra miaraka amin' ny Ray sy ny Zanaka, ary niteny tamin' ny vavan' ny mpaminany.

Izaho mino ny Eglizy, iray, masina, katôlika, apôstôlika. Izaho mankatò ny batemy tokana ho fanalana ny fahotana. Ary izaho miandry ny hitsanganan' ny maty sy ny fiainan-ko avy. Amen."

Fanekem-pinoana hafa

Nisy koa fanekem-pinoana izay noraiketina tamin' ny kônsily hafa toy ny Fiekem-pinoan' i Efezy (na Efesôsy) izay nolanîna tamin' ny taona 433 taorian' ny Kônsily valohany tao Efezy na Efesôsy (taona 431) izay nanamafy ny zavatra efa hita tao amin' ny Fanekem-pinoana nikeana sady nanaovana an' i Maria ho Renin' Andriamanitra. Ao koa ny Fiekem-pinoan' i Kalkedôna izay notapahina tamin' ny Kônsily tao Kalkedôna (na Kalsedoana) tamin' ny taona 451 ka namaritana ny firaisam-pomban' ny natioran' Andriamanitra amin' ny natioran' olombelona ao amin' ny Zanaka.

Ireo atao hoe "fampianaran-diso" momba ny Trinite

Ireto ny ohatra amin' izay atao hoe "fampianaran-diso" (na "finoan-diso") notoherina tamin’ ny alalan’ ny kônsily voatanisa eo ambony ireo: ny arianisma, ny sobôrdinatianisma, ny anômeisma, ny hômeisma, ny adôptianisma, ny apôlinarisma, ny dôketisma, ny môdalisma, ny nestôrianisma, ny mônôfizisma, ny mônôtelisma, ny triteisma sy ny hafa koa.

Azo zaraina roa ireo "fampianaran-diso" ireo ka ny voalohany dia ireo mampianatra ny tsy maha Andriamanitra an' i Jesoa fa ny faharoa kosa dia ireo izay mampianatra ny maha Andriamanitra azy nefa tsy mitovy tanteraka amin' ny fanapahan-kevitra ôfisialin' ny Fiangonana tamin' ny kônsily izay nataony.

Ny tsy manao an' i Jesoa ho Andriamanitra

Arianisma

Araka ny arianisma dia tsy mitovy ny Ray sy ny Zanaka ary ny Fanahy Masina sady ny Ray ihany no tena Andriamanitra, izay sady tsy nateraka no tsy noforonina. Tsy mitovy natiora amin’ Andriamanitra ny Zanaka sady tsy mandrakizay ny fisiany satria noforonina izy. Olombelona natsangan’ Andriamanitra ny Zanaka ka misy ampahan-toetran’ Andriamanitra fa tsy Andriamanitra.

Sobôrdinatianisma

Ny sobôrdinatianisma dia finoana tany am-piandohan’ ny kristianisma izay milaza fa eo ambany fahefan’ ny Ray ny Zanaka sy ny Fanahy Masina. Fanampin' izany koa dia noforonin' Andriamanitra ny Zanaka fa tsy naterany.

Anômeisma

Araka ny fampianaran' ny anômeisma, ny Ray sy ny Zanaka dia tsy misy itovizany (homos: “mifanahaka”; anomos: “tsy mitovy”). Ilay Tsy Nateraka no Andriamanitra. Ny Ray sy ny Zanaka dia hery nanatanterahana ny Famoronana. Tsy Andriamanitra ny Ray sy ny Zanaka fa fiseho roa samy hafan’ Andriamanitra. Ilay Nateraka dia noforonin’ ny Ray sady namorona ny Parakleto (izany hoe ny Fanahy Masina).

Hômeisma

Araka ny fampianaran' ny hômeisma, ny Zanaka dia misy fifanahafana natiora amin' ny Ray nefa tsy mitovy aminy.

Adôptianisma

Fanaovam-batisa an' i Kristy, sary nataon' i Juan Navarrete, taona 1567.

Araka ny fampianaran' ny adôptianisma dia tsy tonga zanak’ Andriamanitra i Jesoa raha tsy nanomboka teo amin’ ny fanaovan’ i Joany batisa (batemy) azy teo amin’ ny onin’ i Jordana. Zanaka natsangan’ Andriamanitra i Jesoa fa tsy Andriamanitra. Olombelona i Jesoa.

Ny manao an' i Jesoa ho Andriamanitra

Apôlinarisma

Tsy manana fanahin’ olombelona i Jesoa fa fanahin’ Andriamanitra, dia ilay Teny (grika: Logos) izay niditra tao amin’ ny tenan’ olombelona nisolo ny fanahy maha-olona an' i Jesoa. Ny vatan’ i Kristy dia vatana nampanjarina fanahy sady nomem-boninahitra. Tsy manana natiora roa ao amina persôna iray i Jesoa. Izany no fampianarana ao amin' ny apôlinarisma. Ny Kônsily tao Rôma tamin' ny taona 382 no nanamelohana ny apôlinarisma.

Dôketisma

Araka ny fampianaran' ny dôketisma, i Jesoa izay tonga nofo dia tsy midika hoe lasa olombelona. Tsy manana vatana azo tsapain-tanana izy fa nijanona ho vatana ara-panahy. Noho izany, ny fanomboana azy dia fisehon-javatra tsy tena izy ihany (grika: δοκεῖν /dokein: "miseho", "miseho tsy tena izy"; δόκησις / dókēsis "fisehoana", "fisehoana tsy tena izy"). Izany hoe ny endrik’ olombelona ananan’ i Jesoa sy ny fijaliany dia sarintsariny fotsiny.

Môdalisma na sabelianisma

Ny môdalisma na sabelianisma dia ny filazana fa ny Ray sy ny Zanaka ary ny Fanahy Masina dia fomba telo samy hafa isehon’ Andriamanitra (latina: modus "fomba") fa tsy persôna telo samy hafa. Isika no mety mahita na mahatsapa an' Andriamanitra ho persôna telo fa izy dia tokana. Ny Ray sy ny Fanahy Masina dia tsy iza fa ilay Andriamanitra tokana tonga nofo tao amin' i Jesoa Kristy ihany. Ny Ray ihany, noho izany, no nijaly teny amin’ ny hazo fijaliana fa tsy ny Zanaka (jereo: patripasianisma). Nohelohin' ny Kônsily tao Rôma tamin' ny taona 262 ny môdalisma.

Mônôfizisma

Ny mônofizisma kosa dia milaza fa ny Zanaka dia tsy manana persôna roa ka ny iray ho persônan' Andriamanitra ary ny iray ho persônan' olombelona. Persôna tokana manana natioran' Andriamanitra tokana izay nitelina ny natioran’ olombelona i Jesoa. Noho izany dia tokana ihany ny natioran’ i Jesoa Kristy, dia ny natiora maha-Andriamanitra azy. Ny Kônsily voalohany tao Kalkedôna no nanamelohana ny mônofizisma.

Mônôtelisma na mônôteletisma

Ny mônôtelisma na mônôteletisma dia milaza fa manana natiora roa i Jesoa nefa mifangaro ireo fa tsy miavaka ka ny natioran' Andriamanitra dia misongadina kokoa ka manakona ny natioran' olombelona. Noho izany dia tokana ny sitrapon' i Jesoa (grika: μονοθελητισμός / monothelêtismos). Mifanohitra amin’ ny fiheverana ôfisialin’ ny Fiangonana izany izay milaza fa manana sitrapo roa mifanaraka amin’ ny fananany natiora roa i Jesoa. Ny Kônsily tao Latrana tamin' ny taona 649 no nanamelohana ny mônôtelisma.

Triteisma

Ny triteisma dia teny enti-miampanga ny mpomba ny Trinite izay lazaina fa manana Andriamanitra telo. Ny mpino ny Trinite dia nolazaina fa triteista. Izany no hevitr' ireo fiangonana atao hoe "tsy trinitariana".

Nisy ihany ary mbola misy koa ireo izay tena nampianatra fa ny Ray sy ny Zanaka ary ny Fanahy Masina dia Andriamanitra telo samy manana ny persônany sy ny natiorany avy nefa mifameno. Ohatra amin' izany ny fampianaran' ny Olomasin' ny Andro Farany.

Fomba fijery anelanelany

Nestôrianisma

Araka ny fampianaran' ny nestôrianisma dia manana natiora roa misaraka i Jesoa Kristy ka ny mikasika ny natiorany iray dia tsy mahazo ny natiorany hafa. Persôna roa miavaka fa tsy tokana no ao amin' i Jesoa Kristy. Noho izany i Maria dia tsy renin’ i Jesoa araka ny natiora sy persônan’ Andriamanitra ananany fa reniny amin’ ny maha olona azy, izany hoe tsy renin’ Andriamanitra i Maria. Midika koa izany fa tsy Andriamanitra no voahombo sy nijaly fa ilay Jesoa olombelona.

Ny fiangonana antitrinitariana

Na dia nenjehina aza ny teôlôjiana sy ny fiangonana tsy nanaiky ny fampianarana atao hoe "mahitsy" (ôrtôdôksia) ny amin' ny Trinite dia maro ny fiangonana nitazona ny heviny manohitra ny finoana ny Trinite. Ao ny fiangonana tsy trinitariana tamin' ny vanim-potoan' ny kristianisma tany am-boalohany ary ao koa ny fiangonana tsy trinitariana niforona taty aoriana.

Fiangonana sy firehana fahiny

Ny Jodeô-kristianisma sy ny Ebiônita ary ny arianisma dia antitrinitera. Amin' izy ireo dia tokana tsy misy fizaràny ho persôna telo Andriamanitra.

Fiangonana ankehitriny

Amin' izao Andro Vaovao izao dia maromaro ihany ny fiangonana mitsipaka ny Trinite, ka ny tena ngeza indrindra aminy dia:

• ny Fiangonan' i Jesoa Kristy ho an' ny Olomasin' ny Andro Farany;
• ny Vavolombelon' i Jehovah;
• ny Fahazavan' Izao Tontolo Izao (espaniôla: La Luz del Mundo);
• ary ny Fiangonan' i Kristy (tagalôga: Iglesia ni Cristo).

Fa fiangonana madinika kosa ireto manaraka ireto, dia:

• ny Kristadelfiana (eng.: Christadelphians)
• ny Siantista Kristiana (eng.: Christian Scientists)
• ny Mpianatra Baibolin' ny Mangirandratsy (eng.: Dawn Bible Students)
• ny Fiangonana Velon' Andriamanitra (eng.: Living Church of God)
• ny Pentekôstalin' ny maha Iray (eng.: Oneness Pentecostals)
• ny Fiangonan' i Yahweh (eng.: Assemblies of Yahweh)
• ny Fiangonana Israelitan' Andriamanitra ao amin' i Jesoa Kristy (eng.: Israelite Church of God in Jesus Christ)

• ny Mpikamban' ny Fiangonan' Andriamanitra Iraisam-pirenena (eng.: Church of God International)
• ny Kristiana Oniversalista Onitariana (eng.: Unitarian Universalist Christians).
• ny Lalana Iraisam-pirenena (eng.: Way International)
• ny Fiangonan' Andriamanitra Iraisam-pirenena (eng.: Church of God International)
• ny Fiangonan' Andriamanitra Mitambatra (eng.: United Church of God).

Rohy ivelany

• Ny Trinite Masina (Katolika)
• Ny Trinite (FLM) Archived Aogositra 17, 2018 at the Wayback Machine

Jereo koa

• Kristôlôjia

• Pneomatôlôjia
• Antitrinitarisma
• Elohim
• Fanekem-pinoana
• Andriamanitra tokana
• Mônôteisma
• Kristianisma nikeana na Kristianisma trinitariana