Mônôfizisma
Ny mônôfizisma na m̩ônôfizitisma dia firehana ao amin' ny finoana kristiana mampianatra ny tsy fananan' i Kristy, izay atao hoe koa Zanaka na ny Teny, natioran' olombelona fa natioran' Andriamanitra ihany. Natelin' ny natioran' Andriamanitra ao amin' ny Zanaka ny natioran' olombelona. Noho izany dia mifanohitra amin' ny atao hoe diôfizisma na diôfizitisma ny mônôfizisma. Hatramin' izao dia mbola misy ny fiangonana kristiana izay atao hoe mônôfizita.
Fiforonan-teny
[hanova | hanova ny fango]Ny teny hoe mônôfizisma na mônôfizitisma dia fanagasiana ny teny grika hoe μονοφυσιτισμός / monophusitismos izay avy amin' ny teny hoe μόνος / monos "tokana" sy φύσις / phusis "natiora" na "fomba".
Foto-pampianaran' ny mônôfizisma
[hanova | hanova ny fango]Ny zavatra notoheriny: ny nestôrianisma
[hanova | hanova ny fango]Niorina manodidina ny Fanekem-pinoana nikeana ny foto-pampianarana kristiana nanjaka tamin' izay, izay nanekena ny fitoviam-pomban' ny Ray sy ny Zanaka sy ny fananan' ny Zanaka natioran' olombelona. I Eotikesy, izay nanohana ny mônôfizisma, dia nanambara fa tsy manana afa-tsy natiora tokana ny Zanaka, dia ny natioran' ny maha Andriamanitra azy. Notoheriny amin' izany ny nestôrianisma izay fampianarana ny fananan' i Kristy persôna roa, ka ny iray olombelona (i Jesoa) fa ny iray Andriamanitra (ny Teny). Izany dia nenti-nameno ny zavatra heveriny ho banga tao amin' ny Fanekem-pinoana nikeana ny amin' ny natioran' i Kristy.
Ny fampianarany
[hanova | hanova ny fango]Ho an' ny mônôfizisma dia tsy manana afa-tsy natiora tokana i Kristy, dia ny maha Andriamanitra azy. Ny samy mônôfizita dia misy zavatra tsy itovizany hevitra koa, dia ny amin' ny tsy mahamety lo ny vatan' i Kristy (talohan' ny nandaminan' izy ireo izany fifandirana izany talohan' ny fidiran' ny Arabo tao Siria sy Ejipta izay ahitana azy ireo betsaka). Nanomboka tamin' ny taona 560 dia nisy andiany fahatelo nipoitra, izay nihevitra ny persôna telon' Andriamanitra ho andriamanitra telo samy hafa. Fampianaran-diso izany hoy ny firehana kristiana hafa rehetra.
Fanamelohan' ny kônsily ny mônôfizisma
[hanova | hanova ny fango]Ny kônsily tao Kalkedôna
[hanova | hanova ny fango]Tamin' ny taona 451 dia nampanao kônsily ny papa Leo I, dia ny Kônsily tao Kalkedôna izay niezahana nampiravona ny firehana samihafa momba an' i Kristy, ka nandraikitra ny foto-pampianarana momba ny natiora roan' i Jesoa. Tsy nahafa-po ny mpomba ny mônôfizisma izany ka niotombo ny tsy fitovian-kevitra. Araka ny kônsily tao Kalkedôna dia sady Andriamanitra no olona ny Zanaka ka persôna tokana nefa manana natiora roa izay tsy mifangaro sy tsy miova ary tsy mizara no tsy misaraka. Nohelohin' ny kônsily tao Kalkedôna ny mônôfizisma notarihin' i Eotikesy, tahaka ny nestôrianisma izay nohelohin' ny Kônsily tao Efesôsy tamin' ny taona 431.
Ny kônsily tao Kônstantinôpôly
[hanova | hanova ny fango]Nanamafy ny fanamelohana ampahibemaso ny mônôfizisma ny Kônsily fahatelo tao Kônstantinôpôly tamin' ny taona 680.
Fiangonana mônôfizita
[hanova | hanova ny fango]Tao amin' ny Fiangonana kôpta sy teo amin' ireo mpianatr' i Eotikesy avy any Kônstantinôpôly no tena nampatanjaka ny mônôfizisma. Noho izany dia napotraky ny Fiangonana Lehibe ka nisaraka taminy ny Mônôfizita tamin' ny taonjato faha-6.
Tamin' ny endriny atao hoe miafizisma dia ampianarin' ireo atao hoe Fiangonan' ny kônsily telo ny mônôfizisma. Ireto avy ireo Fiangonana mônôfizita izay atao hoe koa Fiangonana tsy Kalkedôniana:
- ny Fiangônana apôstôlika armeniana,
- ny Fiangonana kôpta ôrtôdôksan' i Ejipta,
- ny Fiangonana kôpta ôrtôdôksan' i Etiôpia,
- ny Fiangonana siriaka ôrtôdôksa (na jakôbita),
- ny Fiangonana sirianan' i India Atsimo.