Aller au contenu

Fokom-pirenena folo very

Avy amin'i Wikipedia
(tonga teto avy amin'ny Foko folo very)
Ny fokom-pirenena roa ambin' ny folon' i Israely

Ny fokom-pirenena folo very, araka ny Baiboly hebreo, dia foko nonina tao amin' ny Fanjakan' i Israely, izay fantatra koa amin' ny anarana hoe Fanjakan' i Samaria, talohan' ny faharavan' ity fanjakana ity tamin' ny taona 722 tal. J.K. ka tsy hita intsony hatramin' izay. Ankehitriny dia maro ny vahoaka milaza ny tenany na lazaina fa taranak' ireo fokom-pirenena folo very ireo.

Ny faharavan' ny Fanjakan' i Samaria

[hanova | hanova ny fango]

Ny fokom-pirenen' i Israely lazaina fa very

[hanova | hanova ny fango]

Ireto avy ireo fokom-pirenena ireo: ny fokon' i Robena, ny fokom-pirenen' i Simeôna, ny fokom-pirenen' i Levy, ny fokom-pirenen' i Isakara, ny fokom-pirenen' i Zebolôna, ny fokom-pirenen' i Dana, ny fokom-pirenen' i Naftaly, ny fokom-pirenen' i Gada, ny fokom-pirenen' i Asera ary ny fokom-pirenen' i Jôsefa (izay nizara foko roa: fokom-pirenen' i Manase sy fokom-pirenen' i Efraima).

Ny fokom-pirenen' i Robena

[hanova | hanova ny fango]

Ny fokom-pirenen' i Robena dia nanorim-ponenana tamin' ny ilan-tany andafy atsinanan' ny ony Jordana. I Robena na Reobena dia zanak' i Jakôba voalohany tamin' i Lea araka ny tantara ao amin' ny Bokin' ny Genesisy. Izy ilay niangavy ireo rahalahiny mba tsy hamono an' i Jôsefa. Ny fokon' i Robena dia naka ny tany Kanaana ka nanorim-ponenana tamin' ny ila-tany andafy atsinanan' ny ony Jordana. Isan' ireo fokon' i Israely lazaina fa nanjavona ny fokon' i Robena tamin' ny naharavan' ny Fanjakan' i Israely avaratra.

Ny fokom-pirenen' i Simeona

[hanova | hanova ny fango]

Ny fokon' i Simeôna tao amin' ny tapany atsimo-andrefan' i Kanaana, ao atsinanany ny fokon' i Jodà, nefa mety voahodidin' ny tanin' i Jodà tao ndrefana. I Simeôna dia zanaka faharoan' i Jakôba tamin' i Lea. Tao amin' ny tapany atsimo-andrefan' i Kanaana no nisy ny fokon' i Simeona, ka ao atsinanany ny fokon' i Jodà, nefa mety voahodidin' ny tanin' i Jodà tao andrefana izy (Jos. 19.1-9).

Ny fokom-pirenen' i Levy

[hanova | hanova ny fango]

Ny fokon' i Levy dia tsy nahazo anjara tany azy manokana fa niparitaka tamin’ ny tanana miisa 48 miaraka amin’ ireo foko sisa ao amin’ ny Zanak’ i Israely. I Levy no raibe mpanorina ny fokon' i Levy. Zanaka lahy fahatelon' i Jakôba izy. I Lea no anaran-dreniny (Gen. 29.31-34).

Ny fokom-pirenen' i Isakara

[hanova | hanova ny fango]

I Isakara dia zanaka fahasivin' i Jakôba sady zanany fahadimy tamin' i Lea. Ny fokon' i Isakara dia nomen' i Jôsoa tany any avaratr' i Manase sy ny any atsimon' i Zebolôna sy Naftaly, hatreo amin' ny onin' i Jordana any antsinanana ka hatramin' ny morontsiraka any andrefana. Mihevitra anefa ny manam-pahaizana fa tsy ara-tantara ny voalaza ao amin'ny Bokin' ny Mpitsara momba ny fokon' i Isakara.

Ny fokom-pirenen' i Zebolôna

[hanova | hanova ny fango]

I Zebolôna na Zabolôna dia zanak' i Jakôba fahenina, zanany farany tamin' i Lea araka ny Baiboly. Ny fokon' i Zebolôna dia tany amin' ny tapany atsimon' i Galilea (na Galilia) ka ny sisiny atsinanana dia ny Ranomasin' i Galilea, ary ny sisiny andrefana dia ny Ranomasina Mediteranea, ny sisiny atsimo dia ny ny fokon' i Isakara, ary ny varatra-andrefana dia ny an’ i Asera ary ny avaratra-atsinanana ny an' i Naftaly (Jôs. 19.10-16).

Ny fokom-pirenen' i Dana

[hanova | hanova ny fango]

I Dana dia zanaka fahadimin' i Jakôba tamin' i Bila mpanompovavin' i Rahely vadiny. Ny fokon' i Dana dia nohodidinin' ny an' i Benjamina sy ny an' i Jodà ao atsinanana sy ao atsimo, ny an' i Efraima ao avaratra ary ny Ranomasina Mediteranea ao andrefana.

Ny fokom-pirenen' i Naftaly

[hanova | hanova ny fango]

I Naftaly na Neftaly dia zanaka fahenin' i Jakôba sady zanany faharoa tamin' i Bila mpanompovavin' i Rahely. Ny fokon' i Naftaly dia tao amin' ny faritr' i Galilea (na Galilea), manamorona ny tapany ambonin' ny ony Jordana (na Jordany) sy ny farihy Tiberiada (na Tiberiasy). Ao andrefany no ahitana ny tanin' i Asera, ao avaratra ny tanin' i Dana ary ao atsimo ny tanin' i Zebolôna (Jôs. 19.32-39).

Ny fokom-pirenen' i Gada

[hanova | hanova ny fango]

I Gada dia zanaka fahafiton' i Jakôba sady zanany tamin' i Zilpa mpanompovavin' i Lea vadiny. Tamin' ny nahazoana ny tany Kanaana dia niorim-ponenana tao atsinanan' i Jordana ny fokon' i Gada.

Ny fokom-pirenen' i Asera

[hanova | hanova ny fango]

I Asera dia zanaka fahavalon' i Jakôba tamin' i Zilpa mpanompovavin' i Lea vadin' i Jakôba. Ny fokon' i Asera dia nomen' i Jôsoa ny faritra andrefana sy amorontsirak' i Galilea.

Ny fokom-pirenen' i Jôsefa

[hanova | hanova ny fango]

Ny fokon' i Jôsefa dia nizara ho foko roa, ny fokon' i Efraima sy ny fokon' i Manase. I Jôsefa dia zanak' i Jakôba sy i Rahely. I Manase sy i Efraima no zanany lahy izay samy nana ny maha izy azy satria nanana foko manokana avy. Ny antsasa-pokon' i Manase miaraka amin' ny fokon' i Robena sy ny fokon' i Gada, dia nipetraka teny ampita atsinanan' i Jordana fa ny antsasany faharoa kosa dia napetrak' i Jôsoa teo andrefan' i Jordana.

Ny faharavan' ny Fanjakan' i Samaria

[hanova | hanova ny fango]

Ny faharavan' ny Fanjakan' i Samaria

[hanova | hanova ny fango]
Fanjakan' i Israely sy Fanjakan' i Jodà tamin' ny taonjato faha-9 tal. J.K.

Taorian' ny fatoana nisian' ny fizarazarana teo amin' ny Zanak' i Israely tao Kanaana dia nampiraisin' ny mpanjaka Saoly (na Saola) ho fanjakana iray izy ireo. Nandimby azy ny zanany Isbôseta, avy eo i Davida ary farany i Sôlômôna (Salômôna). Rehefa maty i Sôlômôna tamin' ny taona 930 tal. J.K. dia nizara roa ny fanjakana ka ny Fanjakan' i Israely (na Fanjakan' i Samaria) ny tao avaratra fa ny Fanjakan' i Jodà kosa no tao atsimo.

Ny Fanjakan' i Samaria, izay nahitana ireo foko folo ireo, dia notafihin' ny Asiriana sy noravany tamin' ny taona 722 tal. J.K. ka nataony sesitany ny mponina tao ary nataony faritany feheziny ny faritr' i Samaria. Ny Fanjakan' i Jodà kosa, izay nonenan' ny fokon' i Jodà sy ny fokon' i Benjamina ary ny ampahan' ny fokon' i Levy, dia nanaiky ny ho eo ambany fanaraha-mason' ny Asiriana ka tsy nisy voakasiky ny fanaovan-tsesitany nefa very ny tena fahaleovantenany. Tsy niverina tamin' ny fahaleovantenany ny Fanjakan' i Jodà raha tsy tamin' ny fanapahan' i Jôsia (taona 639 -- 609 tal. J.K.)[1], hatramin' ny fandravàn' ny Babilôniana sy ny fanaovan-tsesitany ny ampahany amin' ny mponina tao tamin' ny taona 587 na 586 tal. J.K.

Ny fahababoan' ny mponin' i Israely avaratra

[hanova | hanova ny fango]
Fanaovan' i Asiria sesitany ny Fanjakan' i Israely avaratra

Araka ny Boky faharoan' ny Mpanjaka ao amin' ny Baiboly (2Mpanj. 17.23 --17.41) dia natao sesitany mankany amin' ny faritry ny Fanjakana Asiriana ny mponin' i Samaria mba ho fanasazian' Andriamanitra ny fahotan' izy ireo. Avy eo dia tsy fantatra intsony ny nanjo azy ireo. Milaza ny Baiboly fa nisy mponina vahiny mampidirina tao Samaria mba hasolo ireo Israelita natao sesitany. Ireo vahiny ireo no namorona ny fivavahana manafangaro fomba israelita amin' ny fomban' ny mpanompo sampy (sinkretisma); ka heverina fa niteraka ny Samaritana. Ny fivavahana samaritana araka ny ahafantarana azy amin' izao fotoana izao anefa tsy ahitana fomban' ny mpanompo sampy.

Misy hoatry ny mifanohitra anefa ny fitantaran' ny Baiboly ao amin' ny Boky faharoan' ny Mpanjaka: ireo mponina vao nampidirina ao amin' ny faritr' i Samaria ireo dia lazaina fa vahiny avy any ivelany, nefa voalaza koa fa nanao fanekem-pihavanana tamin' izy ireo i Iahveh, toy ny hoe taranaky ny Israelita taloha izy ireo. Etsy andaniny dia nisy ireo izay lazaina fa natahotra an' Andriamanitra, ary ankilany dia lazaina koa fa nanompo koa ny andriamaniny izy ireo.

Ny Baiboly anefa tsy tena miresaka mazava ny amin' ny fanjavonan' ny fokon' i Israely folo. Ohatra, ny Bokin' i Jeremia (Jer. 41.5) dia mitatitra fa 150 taona taorian' ny faharavan' ny Fanjakan' i Samaria, izany hoe raha vantany vao rava i Jerosalema tamin' ny taona 586 tal. J.K., dia tonga nitondra fanatitra tao amin' ny Tempolin' i Jerosalema ny mponin' i Israely Avaratra: lehilahy miisa valopolo tonga avy any Sikema (na Sekema), avy any Silô ary avy any Samaria, niharatra volom-bava, nandrovitra akanjo, sady nandididy ny hodiny (ho mariky ny fisaonana). Nitondra voan-javatra sy emboka manitra hatao fanatitra ho an' ny Tempolin' i Iahveh.

Filazana ao amin' ny tahirin-kevitra asiriana

[hanova | hanova ny fango]

Izao no hita tao amin' ny tahirin-tsoratry ny asiriana, araka ny mpanoratra tantara asiriana tao amin' i Sargôna II, mpanjaka nandresy ny Fanjakan' i Samaria:

"Nataoko fahirano sady nobodoiko ny tanànan' i Samaria, ka nentiko ho babo ny mponiny miisa 27 280. Nalaiko taminy ny kalesy 50, nefa navelako ho azy ny sisa tamin' ny fananany"[2].

Ny mpandika teny sasany dia tsy miombon-kevitra amin' ny fampiasana ny hoe "tanànan' i Samaria" ka mieritraritra fa ny lahatsoratra voasoratra voalohany dia tsy manondro mazava ny tanànan' i Samaria na ny Fanjakan' i Samaria.

Misy fitoviany amin' ny zava-boalazan' ny Bokin' ny Mpanjaka izany: ny fanaovan-tsesitany ny Israelita dia nisy tokoa. Nefa misy koa tsy fifanarahan' ny fitantarana roa raha momba ny isan' ny olona natao sesitany. Ny Boky faharoan' ny Mpanjaka dia milaza fa ny mponina rehetra na saika izy rehetra no natao sesitany. I Sargôna II anefa milaza fa ampahany kely fotsiny no nentiny. Mieritreritra mantsy ny arkeôlôga fa manodidina ny 200 000 eo ny mponin' ny Fanjakan' i Samaria, raha heverina ny tanàn-dehibe sy ny tanàna madinika hita. Nisy tokoa ny fanaovan-tsesitany voalohany, folo taona tany aloha, tamin' i Teglata-Falasara III naka ka nahazo an' i Galilea. Ireo olona natao sesitany voalohany dia voaisan' ny lahatsoratra asiriana. Raha atambatra ny isan' ny olona tamin' ireo sesitany roa ireo dia mahatratra 40 000 eo, ka 20 %n' ny mponina rehetra izany, izay azo antoka fa ny olomanga tao amin' ny Fanjakan' i Samaria. Ny mpahay tantara dia mihevitra fa ny Israelita Tavaratra sasany dia nandositra nianatsimo hitady fialofana any amin' ny Fanjakan' i Jodà[3].

Ny fanorenam-ponenan' ny voanjo vahiny dia voalaza matetika ao amin' ny sisa amin' ilay lahatsoratra:

"Nentiko i Amrisy avy any Tabala ho any Asora, miaraka amin' ny entany, ny olona ao amin' ny fianakaviany sy amin' ny razany, sy ny mpandraharaha varotra ao amin' io tany io, ary koa kalesy 100; nametraka Asiriana mahatoky ao amin' ny fitondrako, hisolo toerana azy ireo aho."[2].

Momba ny fandresena hafa izany. Izany pôlitika fampanorenam-ponenana izany dia zavatra mpitranga matetika, ka mety nampiharina koa tao Samaria, araka ny hita ao amin' ny Bokin' ny Mpanjaka.

Ny vokatry ny fikarohana arkeôlôjika

[hanova | hanova ny fango]

Tao Gezer sy ny manodidina azy dia nahitana lahatsoratra amin' ny soratra miendri-pantsika natao tamin' ny taonjato faha-7 tal. J.K. izay ahitana anarana babilôniana. Ny fanaovan-tsesitany ny mponina vahiny mankao Samaria (amin' ny faritra sasany fara-fakakeliny), araka ny Bokin' ny Mpanjaka, dia voamarina. Manambara anefa ny arkeôlôjia fa ny mponina notaterina ho ao Samaria dia tsy betsaka. Ny fanaka vita amin' ny tanimanga, ny soratsoratra, ny tanàna madinika, sns dia maneho fitohizana amin' ny vanimpotoana teo alohany[4].

Hevitry ny olona aty aoriana

[hanova | hanova ny fango]

Hevitry ny Jiosy ôrtôdôksa sy ny Kristiana sasany

[hanova | hanova ny fango]

Na dia manalasala aza ny fitantaran' ny Baiboly ny amin' ny fahaverezan' ny foko folon' i Israely dia mihevitra ny Jiosy ôrtôdôksa, toraka izany koa ny Kristiana, fa ny Samaritana dia tsy afaka hihambo ho taranak' ireo foko ireo. Tsy ireo Samaritana ireo no ho fitohizam-pisian' ireo foko izay nanjavona amin' ny fomba tsy fantatra ireo.

Hevitry ny Samaritana

[hanova | hanova ny fango]

Ny Samaritana dia mihevitra fa taranaky ny foko folo lazaina fa very, indrindra fa ireo foko roan' i Jôsefa, dia ny fokon' i Manase sy ny fokon' i Efraima, ary koa ny fokon' i Levy.

Ireo vahoaka milaza fa taranaky ny foko folo very

[hanova | hanova ny fango]

Ny fanjavonan' ny folon' i Israely dia niteraka petrakevitra maro tamin' ny Andro Taloha teo amin' ny Jiosy ôrtôdôksa, sy teo amin' ny Kristiana. Ny petrakevitra tsotra indrindra dia ny filazana fa nifangaro ka lasa nitovy fomba tamin' ny mponina tao Atsinanana Afovoany, na Jiosy ireo na tsy Jiosy, ireo mponin' ny Fanjakan' i Samaria natao sesitany. Nisy koa anefa ny nandroso hevitra fa mety nitady fialokalofana any amin' ny faritra lavitra indrindra ireo foko folo ireo, ka izany fiheverana izany dia niteraka fikarohana maro.

Ny Samaritana

[hanova | hanova ny fango]
I Yitzhaq ben Amram ben Shalma ben Tabia, mpisoronaben' ny Samaritana, Nablosa, 1920

Ny Samaritana dia isan' ireo vahoaka milaza fa taranaky ny foko verin' i Israely. Misy ny Jiosy mitsipaka izany nefa misy koa ireo Jiosy mihevitra ny maha azo ekena an' izany. Ny fivavahan' ny Samaritana, izay mifototra amin' ny Torah, dia tsy ahitana soritra fomban' ny mpanompo sampy. Tamin' ny taonjato faha-6 dia nitantara ny Bokin' i Jeremia fa nanao fanatitra tao amin' ny Tempoly izy ireo.

Ny soratr' ireo raby tamin' ny fotoana nanombohan' ny fisian' ny fivavahana kristiana dia milaza fa ny fanompoan' ny Samaritana an' Andriamanitra tokana dia efa nisy hatramin' ny andro taloha ela. Ny fanangonam-pitsipika 'Houllin dia manaiky ny henam-biby novonoin' izy ireo ho kasher (כשר), izany hoe azon' ny Jiosy hanina, raha nisy Jiosy nanatrika ny famonoana izany[5], ary ny boky atao hoe Orlah ao amin' ny Talmodan' i Jerosalema dia manaiky koa ny mofo nandrahoin' izy ireo[6] nefa misy fepetra izany. Misy soratra hafa ao amin' ny Talmodan' i Jerosalema nosoratana tokony ho tamin' ny taonjato voalohany izay milaza fa ny sakafon' ny Samaritana dia ara-dalàna[7]. Ny soratra iray hafa koa, ny Massecheth Kuthim, dia manamafy ny fanekena amin' ny ampahany azy ireo: "oviana no azo ekena ho isan' ny vahoaka jiosy izy ireo? Rehefa miala amin' ny tendrombohitra Garizima izy ireo sady manaiky an' i Jerosalema sy ny fitsangan' ny tena amin' ny maty"[8]. Io soratra io ihany dia miaiky fa ny ankabeazan' ny fanaon' ny Samaritana dia itovizan' izy ireo amin' ny Jiosy.

Noho ireo antony ireo dia be mpanaraka ny petra-kevitra izay manohana fa ny 80 %n' ny mponina tao amin' ny Fanjakan' i Samaria dia nanohy ny fonenany tao ihany fa tsy natao sesitany, ka ireo no nanjary Samaritana (amin' ny dikan' io teny io ara-pivavahana) araka ny ambaran' ny Bokin' ny Mpanjaka[9]. Ireo izay natao sesitany nefa vitsy dia mety nifangaro amin' ny vahoaka manodidina rehefa ela ny ela.

Ny Pastona ao Afghanistàna sy Pakistàna

[hanova | hanova ny fango]
Pastona avy any amin' ny fritra atsimon' i Afganistàna

Ny Pastona (Pashtun) dia vahoaka iraniana betsaka miozolmana avy any Afganistàna sy Pakistàna, izay manaraka kolontsaina sy fomba fivavahana azy manokana sady efa nisy talohan' ny fidiran' ny finoana silamo, dia ny pastoaly (pashtuwali). Ny fiheverana ny Pastona ho taranak' ireo foko folon' i Israely very dia tsy mbola voaporofo ara-tantara azo tsapain-tanana[10] [11]. Maro amin' ny vahoaka Talibàna no avy amin' ny foko pastona maro sady tsy voatery miala amin' ny finoany ho taranaky ny Israelita [12] [13]. Ny anarana hoe Ysef Zai amin' ny fiteny pastô dia midika hoe "zanak' i Jôsefa" [13].

Nisy fikarohana momba ny foto-tarazo izay mitsipaka ny mety hisian' ny fifandraisan' io vahoaka io amin' ny Jiosy nefa ny fikarohana ara-poto-tarazo hafa dia miaiky ny mety hisian' izany fifandraisana izany[14].

Tamin' ny taona 2010 dia nilaza ny gazety The Guardian fa ny governemanta israeliana dia mihevitra ny hamatsy vola ny fikarohana ara-poto-tarazo mba hijerena ny fahamarinan' ny rohy ara-poto-tarazo eo amin' ny Pastona sy ny foko verin' i Israely. Nanambara ilay gazety fa ny porofo ara-tantara dia mampitodika fatratra any amin' ny fisian' izany rohy izany, nefa tsy misy porofo ara-tsiansa hita na dia iray aza. Ny antrôpôlôga israeliana malaza sasany dia mihevitra fa amin' ireo vondrona maro eran-tany izay milaza fa misy rohim-pihavanana amin' ny foko folo verin' i Israely dia ny Pastona na Patàna no tena mandresy lahatra[15].

Ny Jiosy kiorda na Jiosy asiriana

[hanova | hanova ny fango]
Vehivavy jiosy tany Kordistàna tamin' ny taona 1905.

Araka ny lovantsofina dia ny Israelita tamin' ny fokon' i Benjamina dia tonga voalohany tao amin' ny faritr' i Kordistàna taorian' ny fahazoan' ny Asiriana ny Fanjakan' i Israely tamin' ny taonjato faha-8 tal. J.K. Avy eo izy ireo nipetraka tao amin' ny renivohitry ny Asiriana [16]. Tamin' ny taonjato voalohany tal. J.K. dia niova finoana ho amin' ny jodaisma ny fianakavia-mpajakan' i Adiabene, izay lazain' i Flavio Jôsefa fa asiriana ara-poko sady nanao renivohitra an' i Erbil (arameana: Arbana; kiorda: Hewlêr) [17] [18]. Ny mpanjaka Monobazo sy ny mpanjakavavy Helena ary ny zananilahy sady mpandimby azy Izata dia voasoratra fa nifindra finoana voalohany ho amin' ny jodaisma (prôselita) [19].

Ny Jiosy kasmiriana

[hanova | hanova ny fango]

I Al-Biruni, ilay manampahaizana miozolmana persana tamin' ny taonjato faha-11 no voalohany nanolo-kevitra ny amin' ny fisian' ny taranak' ireo foko verin' i Israely ao Kasimira. Araka ny filazan' i Al-Biruni, fahiny dia namela mpivahiny iray na roa hiditra ao amin' ny fireneny, indrindra ny Jiosy, ny vahoaka tao Kasimira, nefa amin' izao fotoana izao dia tsy omeny alalana ny Hindoa raha tsy olom-pantany manokana, indrindra fa ny olon-kafa[20].

I François Bernier, mpitsabo frantsay tamin' ny taonjato faha-17, sy i Sir Francis Younghusband, izay nizaha ity faritra ity tamin' ny taonjato faha-19, dia niresaka ny amin' ny ny toe-batana mifanahaka eo amin' ny Kasimiriana sy ny Jiosy [20] [21], indrindra ny fihodirany mazava, ny orony somary lava, ny lohany somary mitovitovy [22] [23] [24].

I Baikunth Nath Sharga dia nilaza fa na dia misy aza ny fifanahafana eo amin' ny fiforonan' ny anaram-pianakaviana kasimirita sy jiosy dia taranaka indô-ariana ny Pandita ao Kasimira, fa ny Jiosy kosa dia taranaka semita [25].

Ny Jiosin' i Malabar

[hanova | hanova ny fango]

Ny Jiosin' i Malabar (Malabar Yehudan) dia taranaky ny Jiosy tao amin' ny Fanjakan' i Cochin, izay ao anatin' i India Atsimo ankehitriny, izay ahitana koa ny tanàna manana seranan-tsambo, dia i Kochi. Niteny amin' ny fiteny jodeô-malaialamo, izay notetenina ao amin' ny Fanjakan' i Kerala. izy ireo taloha.

Ny Bene Israely

[hanova | hanova ny fango]
Jiosy any Madhupura, Ahmedabad.

Taorian' ny nahafantarany ny jodaisma tamin' ny taonjato faha-19 dia nisy vondrona jiosy any India atao hoe Bene Israely izay nifindra avy any amin' ny tanàna kely any Konkan mankany amin' ireo tanàn-dehibe akaiky azy ireo, ka isan' izany i Mumbai [26], i Pune, i Ahmedabad ary i Karachi [27]. Araka ny lovantsofin' ny Bene Israely, taorian' ny taonjato nandehandehanana namakivaky an' i Israely ao Azia Andrefana, ny razamben' izy ireo dia nifindra tany India ka nifangaro tsikelitsikely tamin' ny vahoaka manodidina, nefa nihazona ny fomba mampiavaka ny Jiosy [28]. I David Rahabi, izay Jiosy indiana, dia nahita ny Bene Israely tamin' ny taonjato faha-18 ka nahamarika ny fomba amam-panao jiosy niainan' izy ireo [29].

Ny mpahay tantara sasany dia milaza fa ny razamben' ny Bene Israely dia isan' ny iray amin' ireo foko verin' i Israely [30] [31]. Ny manampahefana jiosy anefa tsy nanaiky ny Bene Israely ho iray amin' ireo foko very. Tamin' ny taona 1964 dia nanambara ny fikambanan' ny raby ao Israely fa Jiosy tanteraka ny Bene Israely [32].

Ny Report of the High Level Commission on the Indian Diaspora (2012) dia nandinika ny fiainana tao Israely ho an' ny Bene Israely ka nahita fa ny tanànan' i Beerseba ao amin' ny tapany atsion' i Israely, no ahitana ny ankabetsahan'ny vahoaka Bene Israely, ka any Ramla no tena maro azy ireo. Karazana vaovao amin' ny fianakaviana miparitaka amim-pirenena samihafa izy ireo[33]. Amin' ny ankapobeny dia tsy mandray anjara loatra amin' ny resaka pôlitika ny Bene Israely. Tsy nisy fifandraisana ara-toekarena hentitra amin' i India izy ireo sady vofetra ny satany ara-pôlitika ao Israely. Ny Jiosy avy any India dia kilasina ho Sefarada; nikambana tsara tamin' ny vahoaka sefarada ao Israely izy ireo [34].

Ny foko sefoy ao Ganà

[hanova | hanova ny fango]

Ny foko sefoy (sefwi) ao Ganà dia nanaraka fanao jiosy mandrakariva, indrindra ny fitandremana ny Sabata, ny famorana ny zazalahy amin' ny fahavalo andro nahaterahany (brit milah), ny fomba fampidirana ny zazalahy ho isan' ny lehilahy amin' ny faha-13 taonany, ny fitandremana ny lalàn' ny fahadiovan' ny fianakaviana (taharat mishpcha na niddah). Tamin' ny taona 1977 dia nisy olona iray avy amin' io foko io, i Aaron Ahotre Toakyirafa, izay nahatsapa ny tenany fa Jiosy sady taranaky ny iray amin' ireo fokon' i Israely very. Ny mpanampahaizana sasany dia mihevitra fa ny fomban-drazana jiosy dia mety nampidirin' ny Jiosy voaroaka avy any Espaina tao Ganà tamin'ny taona 1492 ka nifindra monina nankany atsimon'i Maroka. Io foko io dia lasa fantatra amin'ny anarana hoe "Tranon'i Israely"[35].

Ny Jiosy igbô

[hanova | hanova ny fango]
I Rabbi Howshua Amariel maneho an' i Rabbi Hi Ben Daniel, filohan' ny vahioaka jiosy igbô miaraka amin' ny takelaka iray

Ny Jiosy igbô ao Nizeria dia milaza ny tenany fa avy amin' ny fokon' i Efraima sy ny fokon' i Naftaly sy ny fokon' i Manase sy ny fokon' i Levy sy ny fokon' i Zebolona ary ny fokon' i Gada. Izany petrakevitra izany anefa tsy voamarin' ny fandinihana tsara ny tantara. Ny mpahay tantara dia nandinika ny literatiora ara-tantaran' i Afrika Andrefana tamin' ny vanimpotoan' ny fanjanahantany sady nanao izay hampazava tsara ny anjara asa sahanin' ny petrakevitra ho an' ireo olona nanoratra izany [36] [37].

Ny Beta Israely

[hanova | hanova ny fango]
Vehivavy beta Israely any Israely.

Ny fikarohana ny foko nanjavona dia misy akony lehibe eo amin' ny vahoaka ao Etiôpia atao hoe Beta Israely. Neken' ny Fanjakana israeliana ho Jiosy ny Beta Israely, sady afaka nifindra monina any Israely noho ny faneken' ny raby lehibe sefarada ao Israely (i Ovadia Yossef) azy ireo tamin' ny taona 1973 ho taranaky ny fokon' i Dana

Ny Bney Menase

[hanova | hanova ny fango]

Tamin' ny Marsa 2005, rehefa avy nanadihady ny amin' ny mety mbola hahitana ny taranaky ny foko folo very ny raby lehibe sefarada ao Israely (Rabbi Shlomo Amar), dia nanaiky ny Bney Menase ho taranak' i Israely, ka nanaiky ny fitakian' ny Bney Menase ny maha taranaka jiosy azy ireo[38]. Ny Bney Menase dia vondron' olona aziatika monina any amin' ny sisin-tany birmana any avaratra-atsinanan' i India, sady nanambara, efa hatramin' ny taona 1950, fa taranaky ny fokon' i Manase izay nitady fialokalofana tany amin' ny faritra faran' izay lavitra any Azia. Ny 1 000 amin' izy ireo[38] dia monina ao Israely amin' izao fotoana izao, sady efa niova finoana ho amin' ny jodaisma. Ny 7 000 hafa[39] dia mbola monina any Mizoram (fanjakana any India avaratra-atsinanana) miandry ny fiovam-pinoany ho amin' ny jodaisma amin' ny fomba ôfisialy.

Ny Lemba

[hanova | hanova ny fango]

Ao koa ireo Lemba izay foko mainty hoditra ao amin' ny faritra atsimo ao Afrika. Eo amin' ny 70 000 eo ny isan' izy ireo ka ahitana azy ny ao Afrika Atsimo (indrindra ny ao amin' ny faritanin' i Limpopo), ny ao Zimbaboe, ny ao Malaoy, ary ny ao Môzambika. Na dia miteny banto mitovitovy amin' ny an' ireo foko hafa mifanerasera aminy aza izy ireo dia mitandrina fanao ara-pivavahana tahaka izay fahita amin' ny fivavahana jiosy, sy fomban' ny vahoaka mpifindrafindra monina izay heverina fa mety avy any Afrika Avaratra na avy any Afovoany Atsinanana. Ny fandinihana ny foto-tarazo dia mampiseho fitoviana amin' ny an' ny ampahan' ny vahoaka jiosy taranaky ny mpisorona.

Jereo koa

[hanova | hanova ny fango]

Loharano sy fanamarihana

[hanova | hanova ny fango]
  1. ↑ Israël Finkelstein, Neil Asher Silberman, La Bible dévoilée, Les nouvelles révélations de l'archéologie, 2002, p. 287 sy ny manaraka.
  2. ↑ 2,0 et 2,1 Project Gutenberg's Babylonian and Assyrian Literature
  3. ↑ Pierre Razoux, Tsahal, nouvelle histoire de l'armée israélienne, Paris, Perrin, 2008 (ISBN 978-2-262-02792-6), p.28
  4. ↑ Israël Finkelstein, Neil Asher Silberman, La Bible dévoilée, Les nouvelles révélations de l'archéologie, 2002,, p. 255-256.
  5. ↑ Fampianarana ao amin'ny Talmoda 'Hullin, 3b.
  6. ↑ Talmadan'i Jerosalema, Orlah, ii. 7.
  7. ↑ Talmodan'i Jerosalema, Abhodah Zorah v. 4
  8. ↑ "Massecheth Kuthim", Kirchheim, Septem Libri parvi Talmudici, pp. 31-36.
  9. ↑ Israël Finkelstein, Neil Asher Silberman, La Bible dévoilée, Les nouvelles révélations de l'archéologie, 2002, p. 256.
  10. ↑ "Afhganistan Ethnic Groups". Library of Congress Country Studies. 1997. Tahiry tamin'ny 26 Jolay 2013.
  11. ↑ "The People - The Pashtuns". Center for Applied Linguistics (CAL). 30 Jona 2002. Tahiry tamin'ny 5 Janoary 2007. Notsidihina tamin'ny 29 Oktobra 2010.
  12. ↑ Weil, Shalva (2008). "The Pathans of Afghanistan and their Israelite Status". In Ehrlich, M. Avrum (ed.). Encyclopedia of the Jewish diaspora : origins, experiences, and culture. 3. ABC-CLIO. pp. 1230–1231. ISBN 978-1-85109-873-6.
  13. ↑ 13,0 et 13,1 Weil, Shalva (7 Septambera 2011). "The Israelite Connections of the Taliban" Archived Jolay 20, 2019 at the Wayback Machine. ETH Zurich Center for Security Studies.
  14. ↑ Entine, Jon (2007). Abraham's children : race, identity, and the DNA of the chosen people (1st ed.). Grand Central Publishing. p. 149. ISBN 978-0446580632.
  15. ↑ McCarthy, Rory (17 Janoary 2010). "Pashtun clue to lost tribes of Israel". the Guardian.
  16. ↑ Roth C in the Encyclopedia Judaica, p. 1296-1299 (Keter: Jerusalem 1972).
  17. ↑ "Irbil/Arbil" teny iditra ao amin'ny the Encyclopaedia Judaica
  18. ↑ The Works of Josephus, Complete and Unabridged New Updated Edition Translated by William Whiston, A.M., Peabody, MA: Hendrickson Publishers, Inc., 1987. ISBN 0913573868 (Hardcover).
  19. ↑ Brauer E., The Jews of Kurdistan, Wayne State University Press, Detroit, 1993; Ginzberg, Louis, "The Legends of the Jews, 5th CD." in The Jewish Publication Society of America, VI.412 (Philadelphia: 1968); sy http://www.eretzyisroel.org/~jkatz/kurds.html Archived Febroary 7, 2009 at the Wayback Machine.
  20. ↑ 20,0 et 20,1 "Kashmir". Jewish Virtual Library. 2012. Notysidihina talin'ny 28 Oktobra 2012.
  21. ↑ Quraishi, Humra (2004). Kashmir, The Untold Story. Penguin Books India. p. 37. ISBN 0143030876.
  22. ↑ Bhandari, Mohan C. (2006). Solving Kashmir. Lancer Publishers. p. 107. ISBN 8170621259.
  23. ↑ Childress, David Hatcher (1991). Lost Cities of China, Central Asia and India (3rd ed.). Adventures Unlimited Press. p. 271. ISBN 0932813070.
  24. ↑ Bamzai, P. N. K (1994). Culture and Political History of Kashmir. 1. M.D. Publications Pvt. Ltd. p. 16. ISBN 818588031X.
  25. ↑ Kaw, M.K (2004). Kashmir and Its People: Studies in the Evolution of Kashmiri Society. APH Publishing. p. 51. ISBN 8176485373.
  26. ↑ Weil, Shalva (2010). "Bombay (present day Mumbai)". In Stillman, Norman A. (ed.). Encyclopedia of Jews in the Islamic World. Brill.
  27. ↑ Weil, Shalva (2008). "The Jews of Pakistan". In Ehrlich, M. Avrum (ed.). Encyclopedia of the Jewish diaspora : origins, experiences, and culture. 3. ABC-CLIO. pp. 1228–1230. ISBN 978-1-85109-873-6.
  28. ↑ Weil, Shalva (2009) [2002]. "Bene Israel Rites and Routines". In Weil, Shalva (ed.). India’s Jewish Heritage: Ritual, Art and Life-Cycle(3rd ed.). Mumbai: Marg Publications. pp. 78–89.
  29. ↑ Weil, Shalva (1994). "Yom Kippur: the Festival of Closing the Doors". In Goodman, Hananya (ed.). Between Jerusalem & Benares: Comparative Studies in Judaism & Hinduism. New York: State University of New York Press. pp. 85–100.
  30. ↑ Weil, Shalva (2015). "Tribes, Ten Lost". In Patai, Raphael; Bar -Itzhak, Haya (eds.). Encyclopedia of Jewish Folklore and Traditions. 2. Routledge. pp. 542–543. ISBN 9781317471714.
  31. ↑ Weil, Shalva (2015). ""Jews of India". In Patai, Raphael; Bar -Itzhak, Haya (eds.). Encyclopedia of Jewish Folklore and Traditions. 1. Routledge. pp. 255–258. ISBN 9781317471714.
  32. ↑ Weil, Shalva (2008). "Jews in India". In Ehrlich, M. Avrum (ed.). Encyclopedia of the Jewish diaspora : origins, experiences, and culture. 3. ABC-CLIO. pp. 1204–1212. ISBN 978-1-85109-873-6.
  33. ↑ Weil, Shalva (2012). "The Bene Israel Indian Jewish Family in Transnational Context". Journal of Comparative Family Studies. 43 (1): 71–80. JSTOR 41585381.
  34. ↑ "Report of the High Level Commission on the Indian Diaspora" (PDF). Indian Diaspora. Tahiry tamin'ny 11 Oktobra 2010. Notsidihina tamin'ny 10 Agostra 2018.
  35. ↑ Lidman, Melanie (14 Avrily 2016). "Ghana's deep spirituality points some, joyfully, back to Judaism". Times of Israel.
  36. ↑ Sanders, Edith (1963). "The Hamitic Hypothesis: Its Origin and Functions in Time Perspective". Journal of African History. 10 (4): 521–532. JSTOR 179896.
  37. ↑ Zachernuk, Philip (1994). "Of Origins and Colonial Order: Southern Nigerians and the 'Hamitic Hypothesis' c. 1870-1970". Journal of African History. 35 (3): 427–55. doi:10.1017/s0021853700026785. JSTOR 182643.
  38. ↑ 38,0 et 38,1 "An aliya voyage across the millennia from India", MICHAEL FREUND, Jerusalem Post, 22 Novambra 2006.
  39. ↑ "A miracle of biblical proportions", MICHAEL FREUND, Jerusalem Post, 4 Oktobra 2006.
Hita tao amin'ny "https://mg.wikipedia.org/w/index.php?title=Fokom-pirenena_folo_very&oldid=1091990"