Meksika

Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl ((nah))

((nah))

Estados Unidos Mexicanos

Etazonian'i Meksika ((mg))


(Antsipirihany)	(Antsipirihany)

Teny filamatra : tsy misy

Teny ofisialy

Espaniola

Renivohitra Mexico
19° 0′ N, 99° 0′ O

Tanàna ngeza indrindra

Mexico

Fitondrana sy governemanta
- Filohan'i Meksika Repoblika federaly
Andrés Manuel López Obrador

Velarantany
- Tontaliny
- Rano (%) faha 13
1 972 550 km²
2,5

Isam-ponina
- Tontaliny (2008)
- hakitroka

faha 11
106 682 500^[1] mpo.
54 mpo./km²

{{{1}}}

Anaran'ny mponina Meksikanina

IDH (2004) ▲ 0,821 (ambony) faha 53^[2]

Sandam-bola Peso Meksikanina ($) (MXN)

Faritr'ora UTC -7 à -9

Hiram-pirenena

Himno Nacional Mexicano

Valan-tsehatra internet

Antso
an-tariby +52

Ny Meksika, azo antsoina ihany koa hoe Fanjakana mivondron' i Meksika, dia firenena any Amerika Avaratra izay faritan' i Etazonia avaratra sy i Beliza sy i Goatemala any antsimo. Miisa 107 tapitrisa ny ny mponina any Meksika (20 tapitrisa ao amin' ny tanànan' i Mexico renivohitra).

Ny vohon-tany any Meksika dia manasongadina lembalemba midadasika be tendrombohitra; miorina any amin' ny 2 200 m ambonin' ny haabon' ny ranomasina i Mexico renivohitra. Misy volkano maro ny ao amin' io firenena io. I Rio Grande no ony lava indrindra any: io ony io no ampahany be amin' ny sisintany manasaraka azy amin' i Etazonia.

Vondrona lehibe telo no mandrafitra ny mponin' i Meksika: ny Meksikana manam-piaviana espaniôla sy ny Amerindiana ary ny Safiotra (Mestizos) avy amin' ny fifanambadian' ny Espaniôla sy ny Amerindiana. Ny ankabetsahan' ny mponina (75 %) dia mipetraka an-tanàn-dehibe; ny vangongon-tanànan' i Mexico (izay anisan' ny lehibe indrindra eran-tany) irery dia onenan' ny 17 % amin' ny mponina ao Meksika. Maherin' ny 93 % amin' ny mponina no katôlika.

I Meksika no firenena faha-10 manan-karena indrindra eran-tany. Betsaka sy isan-karazany ny loharanon-karena voajanahary ao aminy, ka anisan' izany ny solitany (i Meksika no mpamokatra faha-6 lehibe indrindra eran-tany), ny etona voajanahary, ny arintany, ny vy, ny volamena, ny volafotsy.

Tantaran' ny sivilizasiôna malaza nisy talohan' ny nahatongavan' i Christophe Colomb tany Amerika aloha ny tantaran' i Meksika, anisan' izany ny Ôlmeka (vahoaka), ny Maia (vahoaka), ny Tôlteka (vahoaka) ary ny Azteka (vahoaka). I Francisco Fernández de Cordóba, mpikaroka tany vaovao, no Eorôpeana tonga tany Meksika voalohany. Zanatany espaniôla nanomboka tamin' ny taona 1535 i Meksika.

Nahazo ny fahaleovan-tenany i Meksika firenena ity tamin' ny taona 1821. Tamin' ny faran' ny Ady nifanaovan' i Meksika sy Etazonia (taona 1846-1848), dia nomen' i Meksika an' i Etazonia i California sy i Nouvelle-Mexique ary i Texas. Avy eo dia nifarana tamin' ny faharesen' i Frantsa ny "Ady tany Meksika" (taona 1861-1867); na izany aza dia tena tanjona ara-pôlitika lehibe tany Amerika ho an' ny emperora Napoléon III i Meksika.

Nipoaka ny Revôlisiona Meksikana tamin' ny taona 1911: i Emiliano Zapata sy i Pancho Villa no nitarika izany. Tamin' ny taona 1992, dia nanao sonia ny Fifanarahana momba ny Varotra Malalaka Amerikana Avaratra (Accord de libre-échange nord-américain na Alena) niaraka amin' i Etazonia sy i Kanada i Meksika: anisan' ireo faritra ara-barotra lehibe indrindra eran-tany izany.

Tantara

Meksika prekôlômbianina

Fanjanahan-tany espaniôla

Tamin' ny taonjato faha-16, nampilefitra ny foko Azteka ny Espaniôla entin' i Hernán Cortés miaraka amin' ny foko rehetra izay fahavalon' ny Azteka noho ny hatsaran' ny fitaovam-piadiany ary ny habetsahany rehefa miady miaraka amin' ny tafika espaniôla. Nanafika ny Espaniôla sy ny foko havany nonina manodidina ny tanànan' i Mexico ny Azteka, taorian' io dia nisy fandringanana nampitondraina ny anarana hoe Noche Triste tamin' ny taona 1520. Io fandringanana io sy ny aretina nentin' ny Eorôpeana avy any Eorôpa no nampiongana ny fahefana azteka tamin' ny taona 1525.

Taorian' izay faharesena sy fandringanana ny foko azteka izay, nozanahan' ny Espaniôla i Amerika Afovoany. Ny anaran' ny zanatany espaniôla ao Amerika Afovoany dia Espaina-Vaovao. Ny sisintany avaratr' io Espaina-Vavao io dia tonga hatrany atsimon' i Etazonia (izany hoe eo amin' ny misy an' i California, i Arizona, i Meksika-Vavao ary i Texas ankehitriny). Efa nitsangana ny tanàna meksikana lehibe (Mexico eo amin' ny toeran' i Tenochtitlán), Guadalajara sy Pueble ary Monterrey.

Taorian' ny fanjanahan-tany espaniôla, dia tonga tao Espaina-Vavao ny misiônera espaniôla mba hampiova finoana ny tompontany. Anisan' ireo misiônera ireo, nefa niavaka, i Bartolomé de las Casas, amin' ny faniriany hiaro ny foko tompontany.

Nanomboka tamin' ny taona 1535, ny fandrindràna ny zanatany Espaina-Vavao dia nomena ny mpanjaka faharoa. Ny voalohany dia i Antonio de Mendoza, izay notendren' i Charles V.

Nandritra io fe-potoana io, diai nihananan-karena ny Empira Espaniôla tamin' ny alàlan' ny fitsentserana ny harena an-kibon' ny tany toy ny volamena sy ny volafotsy) ary koa tamin' ny fambolena (fary hanamboarana ny siramamy, kafe) kanefa amin' ny lafiny isan' ny mponina, diai nihena izaitsizy ny isan' ny mponina tompon-tany noho ny asa an-terivozona sy ny aretina. Vinavinaina fa talohan' ny nahatongavan' ny Espaniôla, diai 25 tapitrisa ny isan' ny mponina tao afovoan' i Meksika. Iray tapitrisa sisa izy ireo tamin' ny taona 1650.

Jeôgrafia

Toerana misy azy sy halehibeny

I Meksika dia firenena any Amerika Avaratra. Mizara sisintany amin' i Etazonia izy (3 326 km) any avaratra, amin' i Belizy (1 936 km) ary amin' i Goatemala (962 km) any atsimo. Ny velaran' i Meksika dia misy 1 972 550 km² raha isaina ao ny nosy an' i Meksika any ampovoan-dranomasina. Mitotaly 2,7 tapitrisa km² ny velaran' ny ZEE an' i Meksika. Manana ny nosy Guadalupe sy ny nosy Revillagigedo (ao amin' ny Ranomasimbe Pasifika) i Meksika.

Vohon' ny tany

Misy afotroa maromaro ihany koa any Meksika. Ny tendron' i Orizaba dia manana haambo 5 700 m. 10 m monja anefa ny haambon' i Laguna Salada. Misy horohorontany matetika ny any Meksika.

Toekarena

Harena an-kinon' ny tany

Amin' ny harena an-kibon' ny tany, misy volafotsy, varahina, etona voajanahary, volamena, solitany, firamainty ary fanitso ny any Meksika.

Jereo koa

Firenena ao Amerika: Antigoa-sy-Barboda - Arjentina - Bahamasy - Barbady - Belizy - Bôlivia - Brezila - Dôminika - Ekoadôra - Etazonia - Goatemala - Goiana - Grenady - Haity -Hôndorasy - Jamaîka - Kanada - Kioba - Kôlômbia - Kôsta Rika - Meksika - Nikaragoa - Orogoay - Panama - Paragoay - Però - Pôrtô Rikô - Repoblika Dôminikana - Salvadôro - Santa Losia - Santa-Kity-sy-Nevisy - Santa-Vinsanta-sy-Grenadina - Silia - Sorinama - Trinite-sy-Tôbagô -Venezoela

Kôntinenta eto an-tany: Afrika - Amerika (Amerika Avaratra - Amerika Atsimo) - Azia - Eorôpa - Ôseania - Antarktika

Lahatsoratra ilaina: Mexico - Tenochtitlán

Tsiahy

↑ INEGI,Consulta de resultados. Numeralia (Publicaciones contenido general sobre el país), http://www.inegi.gob.mx/est/contenidos/espanol/proyectos/integracion/inegi324.asp?s=est&c=11722#tres, novangiana tamin'ny 23 Jiona 2008 ↑ The 2006 Human Development Report, http://hdr.undp.org/hdr2006/report.cfm, novangiana tamin'ny 10 jolay 2007

[1] INEGI,Consulta de resultados. Numeralia (Publicaciones contenido general sobre el país), http://www.inegi.gob.mx/est/contenidos/espanol/proyectos/integracion/inegi324.asp?s=est&c=11722#tres, novangiana tamin'ny 23 Jiona 2008

[2] The 2006 Human Development Report, http://hdr.undp.org/hdr2006/report.cfm, novangiana tamin'ny 10 jolay 2007

[1]

[2]