Fifohazana (kristianisma malagasy)

Ny Fiangonan' ny Mpianatry ny Tompo

Ny fifohazana dia hetsika ara-pivavahana ao amin' ny kristianisma malagasy, indrindra ao amin' ny prôtestanisma, izay endrika iray isehoan' ny fifohazam-panahy eto Madagasikara, naorin' ny teratany malagasy, namorona fikambanana (sampana mirafitra amin' ny fiangonana na fiangonana mahaleo tena), manan-tanjona ny hitory ny anaran' i Jesoa na Jesosy, indrindra amin' ny Kristiana malagasy izay heveriny fa manao fivavahana mandeha am-pahazarana ("matory"), ary mitaona ny Malagasy mbola mandala ny fivavahan-drazana ho lasa Kristiana. Izany fitoriana ny anaran' i Jesoa na Jesosy izany dia tanterahina amin' ny alalan' ny toriteny, ny asa toy ny fametrahan-tanana sy ny fandroahana demonia, ary torohevitra sy vavaka atao hankahery izay manatona ny fifohazana.

Malaza teo amin' ny tantaran' ny fifohazana prôtestanta eto Madagasikara ny "raiamandreny" mpanorina toa an' i Rainisoalambo (mpanorina ny fifohazana Soatanàna) sy i Ravelonjanahary (mpanorina ny fifohazana Manolotrony) sy i Volahavana Germaine (mpanorina ny fifohazana Ankaramalaza), izay samy "mpanompo sampy" niova ho Kristiana, ary i Rakotozandry Daniel (izay efa Kristiana hatramin' ny fahazazany, mpanorina ny fifohazana Farihimena). Amin' ireo raiamandreny efatra mitondra ny toby lehibe ireo dia Rakotozandry Daniel irery ihany no pastora.

Atao hoe "mpiandry" ny mpisehatra ao amin' ny fifohazana ary "tobim-pifohazana" na "toby masina" (hafohezina amin' ny hoe "toby" fotsiny) ny tanàna na ampahan-tanàna manokana iasan' ny fifohazana andavanandro ka andraisana ireo izay mila fampaherezana maharitra sy ny marary ara-batana na ara-panahy mila fanasitranana mahagaga, izay tena mahasarika ny mpila fanasitranana. Manampy ara-tsôsialy ny fianakaviana sahirana manatona toby koa ny fifohazana. Manana fitsipika manokana ara-pivavahana sy ara-piarahamonina ary ara-pahasalamana sy fahadiovana mifehy azy ny toby ka mihatra amin' ny mponina ao sy ny mpitsidika izany.

Sampana ao amin' ny fiangonana misy azy ny fifohazana mirafitra amin' ny Fiombonan' ny Fiangonana Protestanta eto Madagasikara (FFPM) sy amin' ny fiangonana prôtestanta sasany tsy ao anatin' ity fiombonana ity, nefa misy koa ny fifohazana izay tsy fikambanana anaty fiangonana fa fiangonana mahaleo tena tanteraka.

Tantara

Fahaterahan' ny fifohazana

Soatanàna

Zava-misy manodidina

Tamin' ny taona 1883 dia efa nanomboka niatrika ady amin’ i Frantsa ny tafika tao amin' ny Fanjakan' Imerina, izay nantsoina hoe "Fanjakan' i Madagasikara" tamin' izany fotoana izany. Resy ny tafika merina tamin' ny taona 1986 ka niandry izay hataon' ny Vazaha nahazo fahefana ny Kristiana malagasy mbamin' ny misiônera ary ny Malagasy hafa rehetra. Nankahery ara-panahy ny mpino prôtestanta ny fiorenan' ny tobim-pifohazan' i Soatanàna notarihin' i Rainisoalambo tamin' ny taona 1894.

I Rainisoalambo sy ny fiorenan' ny fifohazana Soatanàna

Niely tamin' ny faritra misy ny Betsileo ny fivavahana nentin' ny misiôna britanika (London Missionary Society - LMS). Mpanaraka ny fivavahan-drazana i Rainisoalambo sady nisahana ny asan' ny mpiambina andriana (atao hoe "marambasia"). Natao batisa anefa izy rehefa tsy nahita fahombiazana ara-bola tamin' izany andraikiny izany sy tonga katekista taty aoriana. Tsy nanary ny odiny anefa izy na dia efa kristiana. Indray andro dia narary mafy i Rainisoalambo ka tamin’ ny alin' ny 14 Ôktôbra 1894, dia nanao vavaka fifonana tamin' Andriamanitra izy.

Taorian' izany vavaka izany dia nahita fahazavana lehibe sy lehilahy miakanjo fotsy lava teo akaikiny, izay nampanary ny odiny mba hahasitrana azy, izy. Ninoany fa i Jesoa izany lehilahy izany. Nitsangana Rainisoalambo ka nandoro ny odiny ka sitrana izy tamin' iny alina iny ihany. Nony maraina ny andro dia naleviny ny sisa tsy may tamin' ny ody. Nanomboka teo ny niovany fo hitory ny Filazantsara sy nananganany ny fifohazana.

Fiorenan' ny fifohazana Manolotrony sy Ankaramalaza ary Farihimena

Niorina ny tobim-pifohazam-panahy tamin' ny taona 1927 tao Manolotrony notarihin-dRavelonjanahary. Niorina ny tobim-pifohazam-panahy tamin' ny taona 1942 tao Ankaramalaza notarihin' i Volahavana Germaine (na Nenilava).

Nankahery ara-panahy ny mpino prôtestanta ny fiorenan' ny tobim-pifohazan' i Farihimena tamin' ny taona 1946 notarihin-dRakotozandry Daniel.

Ravelonjanahary

Notezaina tao amin' ny fiangonana naorin' ny London Missionary Society i Ravelonjanahary. Tao an' i Rainisoalambo dia nanana ody izy. Nilaza ho nisehoan’ i Jesoa matetitetika tao an-tanàna sy tany an-tsaha izy tamin' ny fahenimpolo taonany. Nahita zavatra mamirapiratra izy indray hariva sady nahare feo nanasa azy mba hijery ny rantsan-tanany folo izay nisy ny soratry ny Didy folo, sady nampanantena azy fa izay rehetra mino an’ Andriamanitra noho ny teny izay hambarany dia ho sitrana rehefa amin' ny alalan' ny fametrahan-tanana.

Lazaina fa "maty" nandritra ny enina andro izy ka "nitsangana" tamin' ny andro fahafito; nakarina any an-danitra ny fanahiny ary nomena fanahy hafa izy mba tsy hahafaty azy. Voalaza koa fa tsy nisakafo izy nandritra ny telo volana fa nisotro rano mangatsiaka fotsiny tamin' ny fotoana nampinarana azy tany an-danitra. Nisy fotoana "nahafatesany" mandritra ny telo andro hafa indray nefa nitsangan-ko velona ihany. Betsaka ny fahagagana nataony, toy ny fanasitranana.

Volahavana Germaine

Notezaina tao amin' ny Fiangonana loterana i Volahavana izay antsoina hoe Nenilava. Vao folo taona monja izy dia nandre feo niantso azy isaky ny amin’ ny mitataovovonana. Nanonofy matetika mahita olona ranjanana nanasa ny tongony izy. Nanambady katekista izy rehefa feno 17 taona. Taty aoriana dia nentin’ Andriamanitra tamin’ ny alalan' ny tsindrimandry tany an-danitra izy, naseho azy ny hiran-danitra sy hiakiakan' ny olona very any amin' ny afobe.

Nanasitrana zazavavy demôniaka izy tamin' ny 01 Aogostra 1941; izany no fahagagana voalohany nataony, ka io no daty tsarovana isan-taona ho an' ny toby Ankaramalaza. Voalaza koa fa nampianarin' i Jesoa teny tsy fantatra izy mba hahaizany ny Soratra Masina. Notokanana tany Ankaramalaza i Nenilava tamin' ny 1 sy 2 Aogositra 1983, ka ankanjo miavaka araka ny toro-marika nomen' Andriamanitra azy no nanjairana ny akanjo. Maro ny fahagagana nataony.

Rakotozandry Daniel

Pastora no asan-dRakotozandry Daniel. Taizan' aretina hatry ny fahazazany izy, torantorana matetika. Nitantara izy fa nandritra ny fahatoranany dia nahita olona miakanjo fotsy lava nijoro teo anilany izay izay niteny taminy fa ho sitrana izy raha matoky an' io olona io. Ninoany fa i Jesoa io olona io. Nanaiky ny teniny izy sitrana taorian' izay raha saika handevina azy ny olona izay nihevitra azy fa efa maty.

Indray andro dia nanasitrana zaza iray izay saiky hositranin' ny ombiasy tsy nahomby izy. Nahafantatra ny fahotana nafenin' ny olona Rakotozandry Daniel. Nanao fampianarana sy fahagagana maro izy.

Ny fifohazana sy ny fiangonana

Misy karazany roa ny fifandraisan' ny fifohazana amin' ny fiangonana, dia ny fifohazana sampana ao amin' ny fiangonana sy ny fiangonana fifohazana.

Fifohazana sampam-piangonana

Ny fifohazana mirafitra amin' ny fiangonana dia tsy fiangonana mahaleo tena fa sampana ao amin' ny fiangonana, izany hoe fikambanana ao anatin' ny fiangonana, manaja ny foto-pinoan' ilay fiangonana sy ny fitsipika ary ny rafitra ao aminy. Toy izany ireo fifohazana efatra ao amin' ny Fiombonan' ny Fiangonana Protestanta eto Madagasikara (izay iombonan' ny Fiangonana Loterana Malagasy - FLM sy ny Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara - FJKM), dia ny fifohazana Soatanàna (miankina amin' ny FLM) ny fifohazana Manolotrony (miankina amin' ny FJKM), ny fifohazana Ankaramalaza (miankina amin' ny FLM) ary ny fifohazana Farihimena (miankina amin' ny FLM). Atao hoe Firaisan' ny Fifohazana Loterana (FiFiL) ny fifohazana mirafitra amin' ny FLM, fa Sampana Fifohazana FJKM kosa ny mirafitra amin' ny FJKM.

Manana ny sampana fifohazana ao aminy koa ireo fiangonana lazaina hoe "zandriny" niala tamin' ny fiangonana tranainy, ka isan' izany ny Fiangonana Protestanta Vaovao eto Madagasikara (FPVM).

Na dia milaza aza ny mpitondra fivavahana sy ny tomponandraikitry ny fifohazana amin' ireo fiangonana ireo fa "fiangonam-pifohazana" ny fiangonany dia tsy toy izany ny zava-misy eo amin' ny mpino: ao ireo manatrika ny fotoam-pifohazana sady mavitrika ao amin' ny sampana fifohazana na dia tsy mpiandry aza, nefa ao koa ireo tsy dia miraika firy amin' izany. Na ny mpitondra fivavahana ao aza misy ny tsy dia mahazoazo io sampana io nefa tsy maintsy mandray anjara amin' ny fampandrosoana azy amin' ny alalan' ny fampianarana ny mpiomana ho mpiandry sy ny fanatrehana ny fivorian' ny fifohazana ao amin' ny fari-piadidiany. Izany fisainan' ny mpitondra fiangonana momba ny fifohazana izany dia efa nisy hatramin' ny niantombohan' io hetsika io teto Madagasikara.

Fiangonana fifohazana

Misy koa ny fifohazana izay fiangonana mahaleo tena mihitsy fa tsy sampana ao amin' ny fiangonana. Isan' izany ny Fiangonana Fifohazam-Panahy Loterana Malagasy, ny Fiangonana Protestanta Vaovao eto Madagasikara, ny Fiangonana Kristianina Fifohazana eto Madagasikara, ny Fiangonan' ny Fifohazan' ny Mpianatry ny Tompo, ny Fiangonan' ny Fifohazam-Panahy Malagasy, sy ny maro hafa. Ireto fiangonana ireto matetika niforona vokatry fialàny tsy ho isan' ny fiangonana ao amin' ny FFPM (ny Fiangonana Loterana Malagasy sy ny Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara) noho ny disadisa momba ny rafitra sy ny fandaminana na noho ny fanao sy ny fampianarana tsy mitovy.

Ny mpanorina azy ireo dia pastora na mpiandry voatokana sy natao ôrdinasiôna tao amin' ny fiangonana nialany. Amin' ireto fiangonana ireto dia tsy miavaka ny fiangonana sy ny fifohazana fa zavatra tokana, ary tsy maintsy miaina an' izany amim-paharesen-dahatra ny mpino ao aminy.

Jereo koa

• Mpanorina fifohazana eto Madagasikara: Rainisoalambo - Ravelonjanahary - Rakotozandry Daniel - Volahavana Germaine
• Tobilehine efatra malaza eto Madagasikara: dia ny Tobilehibe Soatanàna (Fifohazana Soatanàna), ny Tobilehibe Manolotrony (Fifohazana Manolotrony), ny Tobilehibe Farihimena (Fifohazana Farihimena) ary ny Tobilehibe Ankaramalaza (Fifohazana Ankaramalaza).
• Fifohazam-panahy maneran-tany: Fifohazam-panahy - Fifohazam-panahy lehibe - Fifohazam-panahy lehibe voalohany - Fifohazam-panahy lehibe faharoa - Fifohazam-panahy lehibe fahatelo - Fiangonana kristiana afrikana tsy miankina
• Fiangonana fifohazana eto Madagasikara: Fiangonana Fifohazam-Panahy Loterana Malagasy - Fiangonana Fifohazana Soatanana Malagasy
• Fanao ao amin' ny fifohazana malagasy: Fametrahan-tanana - Fanasana tongotra - Fandroahana demonia - Zafindraony
• Samihafa: Faminaniana - Nofy - Fanambaràna ny hevitry ny nofy - Tsindrimandry - Asa fisoronana - Mpisorona ny mino rehetra - Fiteny tsy fantatra - Sekta - Fiangonana zandriny - pietisma
• Mety mahaliana: Kimpa Vita - Simon Kimbangu - William Wade Harris - Fiangonana kristiana afrikana tsy miankina

Azo anovozan-kevitra

Boky

• Augustin R. S., Volahavana Germaine, Trano Printy Loterana, Antananarivo, 1986.
• Fagereng E., Ny Tantaran' ny Firenena Malagasy, Edisiona Salohy, Antananarivo, 1963.
• François R. Z., Fifohazana Manolotrony, Fianarantsoa, 1988.
• Louise R. N. V., Ankaramalaza: un centre religieux en milieu rural, Université d'Antananarivo, 1985.
• Noeline R., Soatanàna sy ny riba fifohazana, Université d'Antananarivo, 1987
• Rabehatonina James, Tantaran' ny fifohazana eto Madagasikara 1894 - 1990, Trano Printy Fiangonana Loterana Malagasy
• Thunem, Adolf & Rasamoela, Joela, Ny tantaran’ ny Fifohazana eto Madagasikara, Antananarivo: Trano Printy Fiangonana Loterana Malagasy, p. 5‑96 (1^re édition 1934).
• Tobilehibe Ankaramalaza, Foto-pampianarana momba ny asan' ny mpiandry, 1997.
• Austnaberg, Hans, Shepherds and Demons. A Study of Exorcism as Practised and Understood by Shepherds in the Malagasy Lutheran Church, New York: Peter Lang. 2008.
• Campbell, Gwyn, “Crisis of Faith and Colonial Conquest. The Impact of Famine and Disease in Late Nineteenth-Century Madagascar”, Cahiers d’études africaines, 1992, vol. 32, n^o 127, p. 409‑453.
• Escande, Élisée, les Disciples du seigneur : un mouvement d’évangélisation indigène à Madagascar, Paris : Société des missions évangéliques. 1926
• Jacquier‑Dubourdieu, Lucile, « Représentation de l’esclavage et conversion : un aspect du mouvement du réveil à Madagascar », Cahiers sciences humaines, 1996, vol. 32, n^o 3, p. 597‑610.
• Jacquier‑Dubourdieu, Lucile, « Soatanàna, une nouvelle Jérusalem en pays betsileo », Géographie et cultures, 2000, n^o 33, p. 89‑112.
• Rasolondraibe, Seth Andriamanalina, le Ministère de « berger » dans les Églises protestantes de Madagascar (de la fin du xix^e siècle à nos jours). Tensions et compromis entre mouvements de Réveil, institutions protestantes et religions traditionnelles, Thèse de doctorat sous la direction de Jean‑Paul Willaime, Paris : EPHE, 2010
• Félicité Rafarasoa, “Fifohazana, le mouvement de réveil", mémoire de fin d’étude, SETELA, Centre de formation pour les Laïques, promotion 2001-2002.
• Lucile Jacquier DuBourdieu, “Le rôle du piétisme norvégien dans l’élaboration d’un christianisme autochtone en milieu rural betsileo à la fin du 19è siècle : le cas du réveil de Rainisoalambo” in Cahiers des Sciences Humaines, Office de la recherche scientifique et technique outre-mer (Bondy, France), 1996.

Rohy ivelany

• Olivia Legrip‑Randriambelo, "Le prophète et la souveraine. Utilisation des récits biographiques de figures historiques par les guérisseurs betsileo (Madagascar)", journals.openedition.org
• Olivia Legrip-Randriambelo, "Des démons et des fous à Madagascar : cacher, exorciser, montrer", https://www.cairn.info/