Fifohazam-panahy lehibe
Ny fifohazam-panahy lehibe dia fifohazana ara-pivavahana niseho tao amin' ny Fanjakan' i Britaina Lehibe sy tao amin' ny zanataniny any Amerika teo antenatenan' ny taonjato faha-18. Amin' ny teny anglisy izany dia atao hoe Great Awakening. Tamin' ny taona 1842 no nisehan' io teny hoe Great Awakening io. Hita koa tao amin' ny lohatenin' ny asasoratra natokan' i Joseph Tracy ho an' ny fanavaozana indray ny fivavahana izay nanomboka tao Britaina Lehibe sy tao amin' ny zanataniny tany Amerika tamin' ny taompolo 1720, izay nandroso fatratra tamin' ny taompolo 1740 ka tsy nihena hery raha tsy tamin' ny taompolo 1760 na 1770 akory aza. Maro ny andiam-pifohazam-panahy nanaraka izany, dia ny fifohazam-panahy lehibe faharoa (1790-1840) sy ny fifohazam-panahy lehibe fahatelo teo anelanelan' ny taona 1855 sy ireo taompolo voalohandohany amin' ny taonjato faha-20. Vanim-potoana nanomezana hery vaovao indray ny fiainanana ara-pivavahana ireo fifohazam-panahy ireo, tao amin' ny prôtestantisma, indrindra fa tany Amerika. Nahatratra koa ny fiangonana prôtestanta sy fiangonana ara-piazantsara ny fifohazam-panahy lehibe sady nandray anjara tamin' ny fiforonan' ny fiagonana vaovao.
Fifohazam-panahy lehibe voalohany
[hanova | hanova ny fango]Fifohazam-panahy kristiana maromaro niseho tao Britaina Lehibe sy tao amin' ny zanataniny any Amerika Avaratra tamin' ny taompolo 1730 sy 1740 ny fifohazam-panahy lehibe voalohany izay atao hoe fifohazam-panahy ara-pilazantsara na fifohazam-panahy evanjelika koa. Atao hoe First Great Awakening (na indraindray Great Awakening) na Evangelical Revival izany amin' ny teny anglisy. Nisy fiantraikany amin' ny prôtestantisma ny hetsiky ny fifohazam-panahy raha niezaka ny hanavao ny fitiavam-bavaka sy ny fanoloran-tena ara-pivavahana ny mpino ao aminy. Nanamarika ny fisandratan' ny evanjelisma anglô-amerikana izay niseho ho fikambanana ara-pivavahana mampiray fireham-piangonana isan-karazany tao amin' ny fiangonana prôtestanta ny fifohazam-panahy lehibe. Ny teny hoe Great Awakening no fampiasa matetika ao Etazonia fa ny hoe Evangelical Revival kosa no ampiasaina ao amin' ny Fanjakana Mitambatra. Ny mpitarika malaza ny fifohazam-panahy, izay nanohana izany amin' ny alalan' ny firehana tranainy - toy ny poritanisma sy ny pietisma ary ny presbiterianisma, toa an' i George Whitefield sy i John Wesley ary i Jonathan Edwards - dia nampifandray ny teôlôjian' ny fifohazam-panahy sy ny famonjena izay mihoatra ny efitrefitry ny antokom-piangonana sady nanampy tamin' ny fanefena izay maha ara-pilazantsara iraisana.
Fifohazam-panahy lehibe faharoa
[hanova | hanova ny fango]Fifohazam-panahy prôtestanta niseho tamin' ny taonjaro faha-19 tao Etazonia ny fifohazam-panahy lehibe faharoa. Niteraka hetsi-panavaozana maro ny fifohazam-panahy lehibe faharoa, izay nampiely ny fivavahana tamin' ny alalan' ny toriteny mamohafoha sy mampihetsi-po. Singa manan-danja indrindra teo amin' ireo hetsika ireo io fifohazam-panahy io sady nahasarika mpiova finoana an-jatony maro ho amin' ny antokom-pinoana prôtestanta vaovao. Nampiasa mpitodra fivavahana mitaingin-tsoavaly (anglisy: circuit riders) mitety tanàna ny fiangonana metôdista mba ho afaka mitory amin' ny olona any amin' ny faritra an-tsisin-tany. Nitarika ho amin' ny vanim-potoan' ny fanitsiana (fanavaozana) ara-piarahamonina talohan' ny ady sady nanantitra ny famonjena amin' ny alalan' ny institosiôna izany. Nanomboka tao Kentucky sy tao Tennessee tamin' ny taompolo 1790 sy tamin' ny fiandohan' ny taompolo 1800 tao amin' ny Presbiteriana sy ny Metôdista ary ny Batista ny fitobaky ny hafanam-po ara-pivavahana sy ny fifohazam-panahy. Nitondra fampaherezana manoloana ny tsy fahafantarana marina ny halehan' ny fiainana vokatry ny fiovana ara-piarahamonina sy ara-pôlitika tany Amerika io fifohazam-panahy io.
Fifohazam-panahy lehibe fahatelo
[hanova | hanova ny fango]Vanimpotoana ara-tantara voamariky ny hetsika lehibe ara-pivavahana tao Etazonia, izay namboka tamin' ny taompolo 1850 ka hatramin' ireo taompolo voalohandohany amin' ny taonjato faha-20, ny fifohazam-panahy lehibe fahatelo. Nisy fiantraikany tamin' ny antokom-piangonana prôtestanta pietista izany sady niteraka fihetsehetseham-pitakiana ara-piarahamonina izay namporisihin' ny finoana fa ny fiavian' i Kristy fanindroany dia hiseho aorian' ny fanavaozan' ny zanak' olombelona ny tany manontolo. Nisy fifandraisany amin' ny hetsika Filazantsara ara-piarahamonina (na hetsika Evanjely sôsialy) izany, izay nampihatra ny kristianisma amin' ny resaka fiarahamonina (sôsialy) sady nandray ny heriny avy amin' ny fifohazam-panahy lehibe, sahala amin' ny hetsika misiônera prôtestanta maneran-tany.