Bokin' i Ezra

Ny Bokin' i Ezra na Bokin' i Esdrasa dia boky ao amin' ny Tanakh (Baiboly hebreo) sy ao amin' ny Testamenta Taloha ao amin' ny Baiboly kristiana. Mitantara ny fiverenan' ny Jiosy any an-tanidrazana voalohany avy any Babilôna nahababoana, ny nahavitana ny Tempoly vaovao ao Jerosalema, ny iraka notanterahin' i Ezra tao Jerosalema ary ny ezaka nataony hanadiovana ny Jiosy (na Jody) nanambady vehivavy tsy Jiosy ny Bokin' i Ezra. Mampiseho ny fomba nampihamatanjaka ny rafitry ny fivavahana jiosy niforona nandritra ny Fahababoana koa io boky io: ny sinagôga, ny famakiana ny bokin' ny Lalàna sy ny bokin' ny Mpaminany, ny mpanoradalàna, ny Sinedriona (na Sanedrina), sns.

Ny fanoratana ny boky

Ny mpanoratra

Araka ny lovantsofina dia i Ezra (na Esdrasa) no nanoratra ity boky mitondra ny anarany ity. Jiosy babo tany Babilôna izay niverina an-taniny tao Jerosalema tamin' ny taona 428 tal. J.K. i Ezra. Nisahana anjara asa lehibe teo amin’ ny fanavaozana ny fivavahana jiosy taorian' ny Fahababoana izy.

Mihevitra ny manam-pahaizana fa nosoratan' olona iray ihany ny Bokin' ny Tantara roa (voalohany sy faharoa) sy sy ny Bokin' i Ezra ary ny Bokin' i Nehemia. Mihevitra koa izy ireo fa nanovo tamina loharano maro io mpanoratra io, izay atao hoe "ilay Mpitantara" (na "Krônista") indraindray, ka tokony ho anisan' izany ny Raki-pitadidian' i Ezra sy ny tahirin-tsoratra tao amin' ny Tempoly.

Fotoana nanoratana

Mety tany amin' ny taona 399 tal. J.K. no nahavitan' ny boky tamin' ny voalohany, nefa nitohy ny fanitsiana izany taorian' io nandritra ny taonjato maro alohan' ny nidirany ho anisan' ny Soratra Masina ao amin' ny fivavahana kristiana^[1]. Fara-fahatarany tamin' ny taona 300 tal. J.K no nahavitan' ny Bokin' i Ezra.

Nitambatra amina boky hafa

Tantara-Ezra-Nehemia

Tamin' ny voalohany dia nitambatra ho boky tokana ny Bokin' i Ezra sy ny Bokin' i Nehemia ary ny Bokin' ny Tantara roa ka mety olona iray no nanoratra azy rehetra ireo. Mifarana amin' ny fitantarana ny fiafaran' ny Fahababoana tany Babilôna ny Bokin' ny Tantara, izay mamintina ny ampahany be amin' ny tantaran' ny Jiosy. Ny Bokin' i Ezra sy ny Bokin' i Nehemia kosa dia miresaka momba ny zato taona manaraka.

Ezra-Nehemia

Ny Bokin' i Ezra dia nitambatra tamin' ny Bokin' i Nehemia izay mirakitra ny tantaran' i Israely hatramin' ny andron' i Adama. Izany no atao hoe Ezra-Nehemia. Tsy nanasaraka ny boky roa ny dikan-teny grikan' ny Baiboly jiosy atao hoe Septoaginta (na Septanta). Ny Volgata (latina: Vulgata), izay Baiboly amin' ny dikan-teny latina, dia nanasaraka azy ireo ka nanome anarana ny voalohany hoe Esdrasa I (na Ezra I) sy ny faharoa hoe Esdrasa II (na Ezra II).

Fizaràn' ny boky

Mizara roa ny Bokin' i Ezra:

Fizaràna voalohany (1 – 6)

Ny fizaràna voalohany dia mitantara ny fiverenan' ny Jiosy (na Jody) avy any an-tsesitany sy ny fanamboarana ny Tempoly faharoa. Fotoana eo anelanelan' ny nitondran' i Kirôsy (na Sirosy) mpanjaka sy ny nanokanana ny Tempoly faharoa izany.

Didimpanjakana navoak' i Kirôsy (toko voalohany)

Nandefa ny fanaky ny Tempoly tany amin' i Sesbatsara, andrianan' i Jodà, i Kirôsy, izay nahazo tsindrimandry avy amin' Andriamanira, sady namela ny Israelita hody any Jerosalema miaraka aminy hanamboatra ny Tempoly. Miresaka ny amin' ny didim-panjakana nataon' i Kirôsy izay nanome alalana ny Jiosy hody any Jerosalema taorian' ny taona 538 tal. J.K. ilay boky.

Fodiana tany Jerosalema (toko faha-2)

Babo miisa 42 360, miaraka amin' ny mpanompony sy lehilahy amam-behivavy mpihira, no nody avy any Babilôna ho any Jerosalema sy Jodà teo ambany fitarihan' i Zôrôbabela (na Zerobabela) sy i Jôsoa (na Jôsoe) mpisoron-dehibe. Misy ny lisitr' ny olona nody io toko io.

I Jôsoa sy i Zôrôbabela nanamboatra ny alitara (toko faha-3)

Nanamboatra ny altara (na ôtely) ary nankalaza ny andron-danonan' ny Tabernakely i Jôsoa, ilay mpisoro-dehibe, sy i Zôrôbabela. Tamin' ny taona faharoa, dia voapetraka ny fanorenan' ny Tempoly ary nizotra tamin-kafaliana ny fanokanana. Manoritsoritra ny fanamboarana ny Tempoly, izay tsy voatantara antsipiriany afa-tsy ao amin' ny Bokin' i Hagay (na Bokin' i Akjea) sy ao amin' ny Bokin' i Zakaria, ity toko ity.

Taratasin' ny Samaritana tamin' i Artakserksesy (toko faha-4)

Te hanampy amin' ny fanamboarana ny Tempoly ny fahavalon' i Jodà sy i Benjamina, nefa tsy navela hanao izany. Noho izany dia nanao izay hanembantsembanana ny mpanamboatra ny Tempoly izy ireo. Nampahalala an-taratasy an' i Artakserksesy ny solo-mpanjaka tao Samaria fa andalam-pahavitana i Jerosalema, dia namoaka didy ny mpanjaka fa ajanona ny fanamboarana. Tsy nitohy ny asa raha tsy tamin' ny taona faharoa naha mpanjaka an' i Dariôsy.

Taratasy nalefan' i Tatenay tany amin' i Dariôsy (toko faha-5)

Noho ny famporisihana nataon' ny mpaminany Hagay (na Akjea) sy Zakaria, dia nanomboka indray ny fanamboarana ny Tempoly i Zerobabela sy i Jôsoa. Nanoratra sy nampandre an' i Dariôsy i Tatenay, governoran' i Jodà sy Samaria, fa andalam-pahavitana ny Tempoly sady nanoro hevitra azy hitady ny tahirin-tsoratra mba hahitana ny didy nataon' i Kirôsy.

Didy nataon' i Kirôsy sy didy nataon' i Dariôsy (toko faha-6)

Hita ilay didim-panjakana notadiavina, ka nandidy an' i Atenay i Dariôsy mba tsy hanakorontana ny Jiosy amin' ny fanamboarana ny Tempoly. Nanampy azy ireo amin' ny zavatra ilaina amin' ny fanatitra koa ny mpanjaka. Vita ny Tempoly tamin' ny fahenin-taona nitondran' i Dariôsy, ary niangona ny Israelita mba hankalaza izany fahavitany izany.

Fizaràna faharoa (7 – 10)

Miresaka ny amin' ny famitana iraka nataon' i Ezra (na Esdrasa), izay tsy inona fa fandaminana ny vahoaka jiosy miaraka amin' i Nehemia ity fizaràna ity. Marihina fa miady hevitra ny manam-pahaizana ny amin' ny mpanjaka Artakserksesy izay resahina eto ka mahatonga ny fotoam-podian' i Ezra avy any Babilôna ho amin' ny taona 398 na 397 tal. J.K.

Taratasin' i Artakserksesy nalefa tamin' i Ezra (toko faha-7)

Nirahin' Andriamanitra handefa an' i Ezra ny mpanjaka Artakserksesy mba hanontany an' i Jodà sy i Jerosalema ny amin' ny lalàn' ny Andriamaniny sy hanendry mpahay lalàna sy mpitsara mba hitsara ny vahoaka monina eny ampitan' ny ony Eofrata, dia ireo izay mahafantatra ny lalàn' Andriamanitra. Nanome volamena maro an' i Ezra i Artakserksesy sady nanome toromarika ny manam-pahefana persiana mba hanampy azy.

Volamena sy volafotsy ary fanaka ho an' ny Tempoly (toko faha-8)

Namory ny mpiray tanidrazana aminy hody an-tanin-drazana i Ezra sady nanangona volamena sy volafotsy ary fanaka sarobidy maro ho entina any amin' ny Tempoly any Jerosalema. Hitany tamin' izay fa tsy nisy Levita tao ka nandefa iraka mba hamory azy ireo izy. Nody noho izany tany Jerosalema ny babo, ka ao izy no nizara ny volamena sy ny volafotsy ary nanao fanatitra amin' Andriamanitra. Omen' ity boky ity ny lisitr' ny olona niara-dia amin' i Ezra.

Ny lehilahy Jiosy nanambady vehivavy jentilisa (toko faha-9)

Nisy nitantara tamin' i Ezra fa misy amin' ny Jiosy efa ao Jerosalema no naka vady vehivavy tsy jiosy. Nalahelo noho izany fahotana izany i Ezra ka nivavaka sady nifona tamin' Andriamanitra.

Fampodiana ny vehivavy tsy jiosy sy ny zanany (toko faha-10)

Niezaka nandresy lahatra ny vahoaka i Ezra mba hanary ireo vady jentilisa ireo ka na dia nisy aza ny sakantsakana nataon' ny Israelita sasany, dia niangona ny rehetra sady tapa-kevitra fa handroaka ny vady aman-janany izay tsy iray firazanana aminy.

Boky hafa mitondra ny anaran' i Ezra

Marihina fa misy boky apôkrifa na pseodepigrafa mitondra ny anaran' i Ezra (na Esdrasa) nefa heverina araka ny lovantsofina fa tsy nosoratany. Miovaova ny anaran' ireo boky ireo sy ny laharana ahafantarana azy, dia ireo aseho anatin' ny fafana eto ambany miaraka amin' ny Bokin' i Ezara sy ny Bokin' i Nehemia.

Ny iantsoana azy ato amin’ny Wikipedia malagasy		Anarana omen’ny mpikaroka	Volgata	Slavonika	Etiopiana	Anglisy
Bokin’i Esdrasa	-	1Esdrasa	1Esdras	1Ezdra	1Izra	Ezra
Bokin’i Nehemia	-	2Esdrasa	2Esdras	Nehemia	1Izra	Nehemiah
Esdrasa grika	3Esdrasa	3Esdrasa	3Esdras	2Ezdra	2Izra	1Esdras
4Esdrasa	5Esdrasa	5Esdrasa	4Esdras (Esdrasa latina)	3Ezdra	-	2Esdras
	Apokalipsan’i Esdrasa	4Esdrasa			Izra Sutuel (ዕዝራ ሱቱኤል)
	6Esdrasa	6Esdrasa			-

Jereo koa

Boky ara-tantara prôtôkanônika na kanônika:
- Bokin' i Jôsoa (na Bokin' i Jôsoe)
- Bokin' ny mpitsara
- Bokin' i Rota
- Boky voalohan' i Samoela
- Boky faharoan' i Samoela
- Boky voalohan' ny Mpanjaka
- Boky faharoan' ny Mpanjaka
- Boky voalohan' ny Tantara
- Boky faharoan' ny Tantara
- Bokin' i Ezra (na Bokin' i Esdrasa)
- Bokin' i Nehemia

Boky ara-tantara deoterôkanônika na apôkrifa:

Loharano sy fanamarihana

↑ Blenkinsopp, Joseph, Judaism, the first phase (Eerdmans, 2009) p. 87

[1] Blenkinsopp, Joseph, Judaism, the first phase (Eerdmans, 2009) p. 87

[1]