Demônôlôjia kristiana

Ny demônôlôjia kristiana dia fandalinana sy fampianarana ary finoana momba ny demony sy ny antanan-tohatra misy ao aminy araka ny fomba fijery kristiana. Hatramin' ny fiafaran' ny taonjato faha-13 dia tsy dia tsy nisy mpiraharaha firy ny resaka demony. Ny teôlôjiana dia nanomboka nifantoka tamin' ny fandalinana ny Ratsy. Namporisihin' ny fitondrana ambony ao amin' ny Eglizy katôlika sy ny Papa tenany ny demônôlôjia. Izany firesahana ny amin' ny deony izany dia miankina voalohany indrindra amin' ny Baiboly (Testamenta Taloha sy Testamenta Vaovao), ny famakafakana ny soratra ao amin' io boky io, ny asasoratr' ireo filôzôfa kristiana, ny an' ireo relijiozy mitoka-monina any an-tany efitra, ary ireo lovantsofina sy angano tafiditra anatin' izany avy amin' ny fivavahana hafa.

Ao amin' ny Testamenta Taloha

Ireo zavatra heverina ho demony ao amin' ny Testamenta Taloha ao amin' ny Baiboly kristiana dia misy sokajy roa, dia ny satira sy ny demony.

Ny "satira" na "osilahy voloina" (hebreo: se'irim "zavamananaina voloina", "osilahy") dia hita ao amin' ny Bokin' i Isaia, araka izao:

"Fa ny bibidia any an-efitra no hitoetra any, ho feno vorondolo ny tranony, ny ostritsa no hitoetra any, ary ny osilahy (hebreo: se'irim) no hitsambikimbikina any" (Isa. 13.21)

"Ny bibidia any an-efitra hihaona amin'ny kary; ary ny osilahy (hebreo: se'irim) hiantso ny namany; Ary ilay mandehandeha amin'ny alina (hebreo: Lilith) hitoetra any ka hahita fitoerana ho azy" (Isa 34.14) (39)^[1].

Ny "demony" (hebreo: shedim, izay nadika tamin' ny teny grika hoe δαιμόνιον / daimonion , "daemon") dia hita ao amin' ny Bokin' ny Salamo sy ny Bokin' ny Deoterônômia, araka izo:

"Namono ny zananilahy sy ny zananivavy ho fanatitra ho an'ny demonia (hebreo: shedim) ireo." (Salamo 106. 37)

"Namono zavatra ho fanatitra ho an'ny demonia (hebreo: shedim) izay tsy Andriamanitra izy, Dia andriamanitra tsy fantany, Fa andriamanitra vao niseho, Izay tsy natahoran'ny razanareo." (Deoterônômia 32.17).

Ao amin' ny Testamenta Vaovao

Ao amin' ny filazantsara

Ao amin' ny Filazantsaran' i Matio

"¹⁵Tompoko, mamindrà fo amin' ny zanako-lahy, fa mararin' ny androbe izy ka mahantra tokoa; fa matetika izy no mianjera ao amin' ny afo, ary matetika ao amin' ny rano. ¹⁶Ary nitondra azy tamin' ny mpianatrao aho, fa tsy nahay nahasitrana azy izy. ¹⁷Ary Jesosy namaly ka nanao hoe: Ry taranaka tsy mino sady efa nivadika, mandra-pahoviana no hitoerako aminareo? Mandra-pahoviana no handeferako aminareo? Ento atý amiko izy. ¹⁸ Ary niteny mafy azy Jesosy, dia nivoaka taminy ny demonia, ka sitrana ilay zazalahy tamin' izay ora izay." (Matio 17.15-18, Ny Baiboly)

"Ary nony hariva ny andro, dia nentin' ny olona tany aminy ny demoniaka maro; ary ny teniny ihany no namoahany ny fanahy ratsy, ary izay narary rehetra dia nositraniny avokoa" (Matio 8.16, Ny Baiboly)

"²⁸Ary nony tonga teny am-pita teo amin' ny tanin' ny Gadarena Izy, dia nifanena taminy ny demoniaka roa lahy, nivoaka avy teny amin' ny fasana, sady masiaka loatra, ka tsy nisy olona nahazo nandalo tamin' izany lalana izany. ²⁹Ary, indro, niantso izy ka nanao hoe: Moa mifaninona akory izahay sy Hianao, ry Zanak' Andriamanitra ô? Tonga eto va Hianao hampijaly anay alohan' ny fotoana? ³⁰Ary nisy kisoa maro andiany iray nihinana teny lavidavitra azy teny. ³¹Ary ny demonia nifona tamin' i Jesosy ka nanao hoe: Raha avoakanao ary izahay, dia iraho hankany anatin' ireo kisoa andiany ireo. ³²Ary hoy Izy taminy: Mandehana. Dia nivoaka ireo, ka lasa nankany anatin' ny kisoa; ary, indreny, ny kisoa andiany rehetra nitratrevatreva teny amin' ny hantsana ho any amin' ny ranomasina, ka dia maty tany anatin' ny rano. ³³Ary ny mpiandry nandositra, dia nankany an-tanàna ka nilaza ny zavatra rehetra ny amin' ireo demoniaka." (Matio 8.28–33, Ny Baiboly)

Ao amin' ny Filazantsaran' i Marka

"²³Ary niaraka tamin' izay dia nisy olona teo amin' ny synagogany, izay azon' ny fanahy maloto; ary niantso mafy ralehilahy. ²⁴ka nanao hoe: Moa mifaninona akory izahay sy Hianao, ry Jesosy avy any Nazareta? Avy handringana anay va Hianao? Fantatro fa Ilay Masin' Andriamanitra Hianao. ²⁵Ary Jesosy niteny mafy azy ka nanao hoe: Mangina ianao ka mivoaha aminy. ²⁶Ary ny fanahy maloto nampifanintontsintona ny tenan' ilay marary, dia niantso tamin' ny feo mahery ka niala taminy. ²⁷Dia gaga ny olona rehetra ka nifanontany hoe: Manao ahoana re izao zavatra izao? Fampianarana vaovao misy fahefana izao! fa ny fanahy maloto aza no didiany, ka dia manaiky Azy." (Marka 1.23–27, Ny Baiboly)

Ao amin' ny Filazantsaran' i Lioka

"²⁴Raha mivoaka amin' ny olona ny fanahy maloto, dia mandeha mitety ny tany tsy misy rano izy, mitady fitsaharana; ary rehefa tsy mahita, dia hoy izy: Hody any an-tranoko izay nivoahako aho. ²⁵Ary nony tonga izy, dia hitany fa voafafa sy voavoatra ny trano. ²⁶Ary dia mandeha izy ka mitondra fanahy fito hafa koa ratsy noho izy; dia miditra ireo ka mitoetra ao; ary ny faran' izany olona izany dia ratsy noho ny voalohany." (Lioka 11:24–26, Ny Baiboly)

Ao amin' ny epistily sy ny apôkalipsy

Ao amin' ny Korintiana faharoa

"¹³Fa Apostoly sandoka izy ireny, mpiasa mamitaka, ka dia mampiova ny endriny ho tahaka ny Apostolin' i Kristy. ¹⁴Ary tsy mahagaga izany, fa Satana aza mampiova ny endriny ho tahaka ny anjelin' ny mazava. ¹⁵Koa tsy zavatra lehibe tsy akory, raha ny mpanompony koa no mba mampiova ny endriny ho tahaka ny mpanompon' ny fahamarinana; nefa ny farany ho araka ny asany ihany." (2 Kôrintiana 11.13-15, Ny Baiboly)

Ao amin' ny Efesiana

"Fa isika tsy mitolona amin' ny nofo aman-drà, fa amin' ny fanapahana sy amin' ny fanjakana sy amin' ny mpanjakan' izao fahamaizinana izao, dia amin' ny fanahy ratsy eny amin' ny rivotra." (Efesiana 6.12, Ny Baiboly)

Ao amin' ny Apôkalipsy

"³Ary nisy famantarana hafa koa hita tany an-danitra, ka, indro, nisy dragona mena lehibe manan-doha fito sy tandroka folo, ary misy diadema fito amin' ny lohany. ⁴Ary ny rambony dia manala ny ampahatelon' ny kintana amin' ny lanitra ka manjera ireny ho amin' ny tany; ary ny dragona nijanona teo anatrehan' ilay vehivavy efa hiteraka mba handrapaka ny zanany, raha vao teraka; ⁵ary niteraka zazalahy izy, izay efa hanapaka ny firenena rehetra amin' ny tehim-by; ary ny zanany novonjena faingana nakarina ho any amin' Andriamanitra, dia ho any amin' ny seza fiandrianany. ⁶Ary ravehivavy kosa nandositra nankany an-efitra, izay nisy fitoerany namboarin' Andriamanitra, mba hovelomina any enim-polo amby roan-jato amby arivo andro izy. ⁷Ary nisy ady tany an-danitra: Mikaela sy ny anjeliny niady tamin' ilay dragona; ary ilay dragona mbamin' ny anjeliny kosa dia niady, ⁸nefa tsy naharesy, sady tsy nisy fitoerana ho azy intsony tany an-danitra. ⁹Ary nazera ilay dragona, dia ilay menarana ela, izay atao hoe devoly sy Satana, izay mamitaka izao tontolo izao; dia nazera tamin' ny tany izy, ary ny anjeliny koa niaraka nazera taminy." (Apôk. 12.3–9, Ny Baiboly)

Ao amin' ny boky apôkrifa

Ny loharanon' ny faharatsian-demony dia avy amin' ireo Mpiambina na Nefilima (hebreo: נְפִילִים / nefilim), izay sambany resahina ao amin' ny Bokin' ny Genesisy (Gen. 6) sady ivon' ny Bokin' i Henôka (1Henôka 1 - 16) ary ao amin' ny Bokin' ny Jobily (Jobily 10). Ny Nefilima dia heverina ho loharanon' ny fahotana ary ny ratsy eto amin' ity tany ity dia resahina ao amin' ny Bokin' ny Genesisy (Gen. 6.4) alohan' ny tantaran' ny Safodrano^[2]. Ny Mpiambina dia atao amin' ny teny arameana hoe עִיר / ʿiyr, raha milaza tokana, fa עִירִין / ʿiyrin kosa raha milaza maro; amin' ny teny grika dia atao hoe ἐγρήγοροι / egrḗgoroi izy ireo.

Ao amin' ny Bokin' i Henôka

Araka ny Bokin' i Henôka (izay anisan' ny boky kanônika ao amin' ny Fiangonana Ôrtôdôksa Teoahedo Eritreana sy ny Fiangonana Ôrtôdôksa Teoahedo Etiôpiana, izay nampiasain' ireo Rain' ny Fiangonana tany amboalohany) dia demony ny Nefilima izay fanahy tsy manana vatana azo tsapain-tanana. Izao ny fanazavana ao amin' io boky io:

"Ary ankehitriny, ny rapetonolona, izay vokatry ny fanahy (anjely) sy ny nofo, dia hantsoina hoe fanahy ratsy eny ambonin' ny tany, ka ny tany no honenany. Nisy fanahy ratsy nivoaka avy amin' ny vatany; satria nateraky ny olombelona ary ny Mpiambina masina tamin' ny niandohany sy nipoirany voalohany; ho fanahy ratsy amin' ny tany izy ireo, sady fanahy ratsy no hiantsoana azy. [Raha ny amin' ny fanahy amin' ny lanitra dia any an-danitra no ho fonenany, fa ny fanahy amin' ny tany kosa izay teraka tambonin' ny tany dia ny tany no ho fonenany.] Ny fanahin' ireo rapetonolona ireo dia mampijaly, manaporitra, manimba, miady ary manimba ny tany, sady hamorona korontana: tsy hanendry sakafo izy ireo, na izany aza dia ho noana sy hangetahera, ka hanao zavatra manafintohina. Ary ireo fanahy ireo dia hitsangana hamely ny zanaky ny olombelona sy hamely ny vehivevy, satria nipoitra avy taminy izy ireo. Hatramin' ny andron' ny fandringanana sy ny fandravana ary ny fahafatesan' ny rapetonolona, ny fanahy avy amin' ny fanahin ' ny nofo, izay nivoaka avy tao, dia hanimba nefa tsy hisy fitsarana hatao aminy." (1Henôka 15.8–12, 16.1).

Ny ao amin' ny Bokin' i Henôka dia tantara miotovitovy amin' izay hita ao amin' ny Genesisy 6.4-5 ka manome amin' ny antsipiriany ny tantara mampifandray ny Nefilima amin' ny faharatsian' ny olombelona. Ao amin' ny Bokin' i Henôka, ny fahotana dia niandoha tamin' ny fidinan' ny anjely avy any an-danitra sy ny fijangajangany tamin' ny vehivavy ka niterahany an' ireo rapetonolona mahatratra 300 hakiho. Ny Bokin' i Henôka dia manambara fa ireo anjely potraka ireo dia afaka nitaona ny olombelona hanota noho ny fifampitana mivantana na noho ny fiampitan' ny fahalalana voarara. Ao amin' ny Bokin' i Henôka, i Azazela (hebreo: עֲזָאֵל, עֻזׇאֵל, עוזיאל / Azazel), izay atao hoe koa Semiaza (Semyaz), dia nitaona ny anjely mba hanao firaisana ara-nofo amim-behivavy. Ny anjely izay nanao firaisana ara-nofo amim-behivavy dia nanohitra an' Andriamanitra teto an-tany. I Azazela dia nanosika koa ny olombelona hanota tamin' ny alalan' ny fampianarany ny fahalalan' Andriamanitra izay tsy natao ho an' ny olombelona. I Asaela dia nampanjavona ireo "zavamiafina nangalarina" (1Henôka 16.3). Nanome ny olombelona fiadiana izay nampiasain' izy ireo hifamonoana i Asaela. Nianatra fanao feno fahotana koa ny olombelona, ka anisan' izany ny fomba fanatsarana tarehy, ny alsimia, ny fanandroana ary ny fanamboarana fanafody (fahalalana norarana tamin' izany andro izany). Ny demony dia avy amin' ny fanahin' ny rapetonolona voaozon' Andriamanitra hirenireny ety an-tany^[3].

Ny Bokin' ny Jobily dia milaza fa ny fahotana dia teraka rehefa nandika soratra kisedrasendra ny fahalalana momba ny fanandroan-kintana nampiasain' ny Mpiambina i Kainana (Jobily 8). Tsy mitovy amin' ny filazan' ny Bokin' ny Henôka izany satria ny Bokin' ny Jobily dia tsy manome tsiny ireo anjely ireo. Ao amin' ny Jobily 10.4 anefa ny fanahy adalan' ireo Mpiambina dia lazaina fa adala sady mitoetra eto ambonin' ny tany mba hanimba ny fisainan' ny olombelona. Tsy misy afa-tsy 90 %n' ny Mpiambina no nafatotr' Andriamanitra sy nopotehiny, fa ny 10 % kosa navelany hotarihin' i Mastema. Ireo fanahin' ny rapetonolona ireo dia atao hoe koa "zazasary" ao amin' ny vavaka fanalana ny ratsy atao hoe Hiran' ny Olon-kendry, izay mitanisa ny anaran' ny demony horoahin' ny mpitantara^[4].

Ao amin' ny Bokin' ny Jobily

Ny demony dia indraindray tafiditra ao amin' ny fivoasana ny lahatsoratry ny Baiboly. Ohatra, ao amin' ny tantaran' ny Paska jiosy dia mitantara ny Baiboly araka ny Bokin' ny Eksodosy, fa "nony namatonalina Iahveh dia namono ny lahimatoa rehetra tany amin' ny tanin' i Egipta, hatramin' ny lahimatoan' i Farao izay nipetraka teo ambonin' ny seza fiandrianany ka hatramin' ny lahimatoan' ny babo izay tao amin' ny tranomaizina, mbamin' izay voalohan-teraky ny biby fiompy rehetra." (Eks. 12.29). Ao amin' ny Bokin' ny Jobily, izay boky kanonikan' ny Fiangonana ôrtôdôksa etiôpiana^[5], anefa dia tantaraina amin' ny fomba hafa izany zavatra izany: "Ny herin' i Mastema (demony) rehetra dia novotsorana hamono ny voalohan-teraky ny tanin' i Egipta ... Ary ireo herin' ny Tompo dia nanao araka izay nandidian' ny Tompo" (Jobily 49.2-4).

Ao amin' ny fitantarana ny Safodrano ao amin' ny Bokin' ny Genesisy "dia hitan' Andriamanitra ny tany, ka, indro, efa simba izy; fa ny nofo rehetra samy efa nanimba ny lalany avy tambonin' ny tany." (Gen. 6.12). Ao amin' ny Bokin' ny Jobily, ny fahotan' ny olombelona dia avy amin' ny "demony tsy madio [izay] nampania ny zanaky ny zanaka lahin' i Noa, sy namitaka ary nanimba azy ireo" (Jobily 10.1).

Ao amin' ny Bokin' ny Jobily dia tsy natoky ny fanajan' i Abrahama an' Andriamanitra i Mastema ka niteny tamin' Andriamanitra mba hanirahany azy hanao ny zanany ho fanatitra dorana eo amin' ny alitara, ka hohitany raha hanatanteraka izany fanirahana izany i Abrahama na tsia (Jobily 17.16). Ny tsy fifanarahana eo amin' ny fitantaran' ny Bokin' ny Jobily sy ny an' ny Bokin' ny Genesisy (Gen. 22) dia ny fisian' ny anaran' ny demony Mastema ao amin' ilay boky deoterôkanônika na apokrifa: i Mastema (hebreo: מַשְׂטֵמָה/ Mastema; gezy: መኰንነ፡ መሰቴማ) no mampaniraka hampanao sorona.

Fomba fijery hafa

Tsy ny Kristiana rehetra anefa no mino ny fisian' ny demony ara-bakiteny. Ao ireo mihevitra fa ny filazan' ny Testamenta Vaovao ny amin' ny fandroahana fanahy ratsy dia ohatra iray momba ny fitenenana tamin' ny fotoan' androny izay nampiasaina hilazalazana ny fanasitranana an' ireo aretina antsoina ankehitriny hoe epilepsia (androbe), aretin-tsaina, sns^[6].

Jereo koa

Loharano sy fanamarihana

↑ "Hebrew Concordance: ū·śə·'î·rîm – 1 Occurrence". Biblesuite.com. Notsidihina tamin'ny 12/03/2014.
↑ Hanneken Henoch, T. R., Angels and Demons in the Book of Jubilees and contemporary Apocalypses, 2006, pp. 11–25.
↑ VanderKam, James C., "The Angels strory in the Book of Jubilees", in Pseudepigraphic Perspectives: The Apocrypha And Pseudepigrapha In Light Of The Dead Sea Scrolls, 1999, pp. 151–170.
↑ Vermes, Geza, The complete Dead Sea scrolls in English. London: Penguin, 2011, p. 375.
↑ Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985. Io boky io dia ataon'ny Protestanta sy ny Katolika romana ary ny Ortodoksa tatsinanna ho boky apokrifa na pseodepigrafa.
↑ "The Devil, Satan And Demons". www.realdevil.info.

[1] "Hebrew Concordance: ū·śə·'î·rîm – 1 Occurrence". Biblesuite.com. Notsidihina tamin'ny 12/03/2014.

[2] Hanneken Henoch, T. R., Angels and Demons in the Book of Jubilees and contemporary Apocalypses, 2006, pp. 11–25.

[3] VanderKam, James C., "The Angels strory in the Book of Jubilees", in Pseudepigraphic Perspectives: The Apocrypha And Pseudepigrapha In Light Of The Dead Sea Scrolls, 1999, pp. 151–170.

[4] Vermes, Geza, The complete Dead Sea scrolls in English. London: Penguin, 2011, p. 375.

[5] Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985. Io boky io dia ataon'ny Protestanta sy ny Katolika romana ary ny Ortodoksa tatsinanna ho boky apokrifa na pseodepigrafa.

[6] "The Devil, Satan And Demons". www.realdevil.info.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]