Amberivatry
Ny amberivatry dia karazana zavamaniry ao amin' ny fianakaviana Fabaceae, izay maniry isan-taona. Ny anarany siantifika dia Cajanus cajan na Cajanus indicus. Tondrahana amin' ny ranon' orana fambolena amberivatry izay voamaina volena amin' ny faritra trôpikaly somary maina. Ireto koa ny anaran' io zavamaniry io amin' ny teny malagasy: antsotry, ambarivatry, amberovatry ary ambatry.
Tantara
[hanova | hanova ny fango]Efa 3 000 taona fara fahakeliny ny nambolen' ny olona ny amberivatry. Any India no azo inoana fa fiavian' ity zavamaniry ity, izay niely tao Afrika Atsinanana ary avy eo, niaraka amin' ny varotra andevo, nankany Amerika. Amin' izao fotoana izao dia ambolena betsaka manerana ny faritra trôpikaly sy ny manodidina azy ao amin' ny Tontolo Tranainy sy Tontolo Vaovao ny amberivatry.
Faritra ambolena azy
[hanova | hanova ny fango]
Ny Zana-Kôntinenta Indiana sy i Afrika Atsinanana ary i Amerika Afovoany, araka io filaharana io, no faritra telo lehibe mpamokatra amberivatry eto amin' izao tontolo izao. Maniry any amin' ny firenena trôpikaly sy ny manodidina maherin' ny 25 ny amberivatry, izay atao voly tokana na voly mifandimby amin' ny voamaina hafa toy ny ampemba (Sorghum bicolor), sy ny ampemby perla (Pennisetium glaucum), na ny katsaka (Zea mays) na volena miaraka amin' ny voamaina hafa toy ny voanjo (Arachis hypogaea).
Fampiasana azy
[hanova | hanova ny fango]
Sady voly fanao sakafo (voamaina, lafarinina, voa maitso na anana maitso) no voly fanao vilona fandrakofana ny amberivatry. Misy prôteinina sy asidra amino betsaka (metiôninina sy lizinina ary triptôfanina) ny voan' ny amberivatry. Sakafo mifandanja ny amberivatry ampiarahina amin' ny voamadinika (vary, katsaka, sns).
Any India dia anisan' ny voamaina be mpitia indrindra ny amberivatry vakivaky noho ny fisian' ny prôteinina betsaka ao aminy izay tsara ho n' ny olona tsy mihinan-kena.
Any Etiôpia dia ahandroina hatao sakafo ny pepan' ny amberivatry sy ny tsimoka tanora ary ny raviny.
Ity legioma ity koa dia hita matetika any amin' ny toerana toa an' i Hawaii. Sakafo nentim-paharazana any amin' ny Repoblika Dôminikanina, any Pôrtô Rikô, atsy Kômôro, any Trinite-sy-Tôbagô ary any Grenada ny nahandro vita amin' ny vary sy amberivatry maitso, izay ahitana zana-karazany antsoina hoe pelau, ampiarahina amin' ny hena omby na vorona, ary indraindray karazana voatavo (Cucurbita pepo subsp. pepo) sy rambon-kisoa.
Laoka mahazatra amin' ny Noely ny amberivatry, ary saika amin' io fotoana io no tena ihinanana azy, any Guadeloupe sy Martinique.
Any Tailandy dia ambolena ny amberivatry mba hapiantranoana ny bibikely atao amin' ny anarana siantifika hoe Kerria lacca, izay mamokatra dity fanaovana varinesy fiarovana ny fanaka vita amin' ny hazo.
Tahaka ny voamaina rehetra, ny amberivatry dia mahabetsaka azôta ao anaty nofon-tany amin' ny alalan' ny fihazonany azôta. Noho izany dia zezika maitso manome azôta 40 kg isaky ny hektara ny amberivatry.
Ny akora mafy tsiraka avy amin' ny amberivatry dia azo atao kitay na fefy na tafo.
Eto Madagasikara, ny ravin' ny amberivatry sy ny tahony dia ampiasaina hanadiovana nify, atao sakafon' ny landibe (Borocera madagascariensis) ary ny voany dia fihinana.