Jeôgrafian' i Kômôro

Ny jeôgrafian' i Kômôro dia jeôgrafian' ny fitambaran' ny nosy mandrafitra an' i Kômôro, ao amin' ny Lakandranon' i Môzambika, any avaratra-andrefan' i Madagasikara, izay manana velaran-tany mitambatra mirefy 2 236 km². Ireto ireo nosy ireo: i Ngazidja (na Kômôro Lehibe) sy i Nzwani (na Anjouan) ary i Mwali (na Mohéli). I Karthala no tendrombohitra avo indrindra ao, izay mirefy 2 361 m, ao Ngazidja, sady mbola misy afotroa velona.

Toerana misy an' i Kômôro

Ny Firaisan' i Kômôro dia ao amin' ny tendrony avaratra amin' ny Lakandranon' i Môzambika, eo anelanelan' i Môzambika sy i Madagasikara. Ao amin' ny Tamba-nosin' i Kômôro ity firenena ity. I Moroni renivohiny dia 297 km atsinanan' ny morontsiraky ny faritanin' i Cabo Delgado (Môzambika), fa 400 km kosa no manasaraka ireo sisin-dranomasina ireo amin' ny nosy Nzwani.

Firafitry ny tanin' i Kômôro

Ny nosy ao amin' ny tamba-nosin' i Kômôro dia fantatra indrindra amin' ny anarana frantsay nefa ny governemanta kômôriana dia miantso azy ireo amin' ny anarana soahily na kômôrina, dia i Ngazidja (na Grande Comore), i Mwali (na Mohéli), i Nzwani (na Anjouan). Ireo nosy kômôriana telo ireo dia manana velaran-tany 2 234 km². I Ngazidja no ao amin' ny farany avaratra-andrefana amin' ilay tamba-nosy, izay 40 km miala an' i Mwali, 80 km miala an' i Nzwani ary 200 km miala an' i Mayotte. Mahatonga ny fitaterana sy ny fifandraisana ho sarotra ny tsy fisian' ny seranan-tsambo arifomba.

I Karthala ao Ngazidja no tendro farany avo ao amin' ilay tamba-nosy, izay manana haambo mirefy 2 316 m. Nanomboka tamin' ny 17 hatramin' ny 19 Avrily 2005 dia nanipy lavenona sy etona ny afotroa Karthala ka nahatonga ny fandosiran' ny olona miisa 10 000 any ho any.

I Ngazidja

I Ngazidja na Kômôro Lehibe no nosy lehibe indrindra sy be mponina indrindra (nisy mponina 410 736 tamin' ny taona 2016) ao amin' ny tamba-nosin' i Kômôro. I Ngazijda dia manana halava mirefy 77 km sy sakany mirefy 27 km ary velarana 1 146 km². Izy no nosy zandriny indrindra ao amin' ilay tamba-nosy, izay vokatry ny fipoahana afotroa. Roa ny afotroa izay mandrafitra an' io nosy io, dia ny afotroa La Grille ao avaratra (1 087 m) izay mihalevona vokatry ny fikao-tany, sy i Karthala ao atsimo (2 361 m) izay nipoaka farany tamin' ny taona 1977.

Ny lembalemba, izay manana salan-kaambo 600 hatramin' ny 700 m dia mampitohy tendrombohitra roa. Amin' ny maha zandriny indrindra an' i Ngazidja dia manify sady be karao-bato ny taniny ka tsy mitazona rano. Noho izany, ny ranomamy ampiasain' ny mponina amin' io nosy io dia rano tahirizina mandritra ny fiavian' ny oram-be. Ahitana alan' orana midadasika ny eny amin' ny solampin' i Karthala.

Tsy ahitana harandriaka ny nosy Ngazidja, ary tsy ahitana seranan-tsambo arifomba hiantsonan' ny sambo. Ao amin' io nosy io no misy an' i Moroni renivohitr' i Kômôro nanomboka tamin' ny taona 1962.

I Nzwani

I Nzwani dia nosy ao amin' ny tamba-nosin' i Kômôro koa. I Mutsamudu no renivohiny ary misy mponina miisa 327 382 izy tamin' ny taona 2017. Mirefy 424 km² ny velerany. Miendrika telolafy izy. Telo ny tendrombohitra miavaka ao amin' io nosy io. I Mtingui (1 575 m) no tendro avo indrindra ao. I Nzwani dia antitra kokoa noho i Ngazidja, matevina kokoa ny nofon-tany, nefa ny fitrandrahana tafahoatra azy dia miteraka fikao-tany lehibe. Ahitana harandriaka ny eny akaikin' ny sisin-dranomasina. I Mutsamudu no seranan-tsambo lehibe ao aminy.

I Mwali

I Mwali na Moheli no nosy farany kely sady be mpizaha tany indrindra ao amin' ireo nosy telo mitambatra ao amin' ny Firaisan' i Kômôro. Misy mponina 52 360 izy tamin' ny taona 2015. Mirefy 290 km² io nosy io ary manana lavany mirefy 30 km sy sakany 12 km. Izy no kely indrindra amin' ireo nosy telon' i Kômôro. Mahatratra 860 m ny haambon' ny tandavan-tendrombohitra ao aminy. Manana alan' orana toa an' i Ngazidja i Mwali. I Fomboni no renivohiny.

Ny vohon' ny tany sy ny toetany

Ny vohon' ny tany

Niforona vokatry ny fipoahana afotroa ny nosy ao aminy. Firenena be tendrombohitra i Kômôro, izay manerinerina eo amin’ ireo tany lemaka teritery amorontsiraka. Ny tendro farany avo indrindra Karthala (mirefy 2 361 m) ao Ngazidja, dia afotroa mbola velona nefa ny fipoahany farany dia tamin’ ny taona 1977 ary ny fivoahan' ny tsiranok' afotroa farany dia tamin' ny taona 2005.

Ny toetany

I Kômôro dia manana toetanin-jana-pehin-tany izay tsiofin' ny Mousson ao amin’ ny Ranomasimbe Indiana amin’ ny volana Novambra hatramin’ ny Mey. Mahazo azy koa ny Alizay, izay manjaka amin’ ny ampahany sisa amin’ ny taona. Ny sala-maripana dia eo anelanelan’ ny 23 °C sy 26 °C. Misy fahasamihafana be anefa ny maripana isan-toerana. Ny rotsakorana dia miovaova arakaraka ny haambon-toerana. Mahazo orana 2 600 mm isan-taona i Moroni, nefa ny tangorom-bohitr’ i Karthala dia mahazo 6 000 hatramin’ ny 8 000 mm isan-taona.

Ny biby sy ny zavamaniry

Ny biby

Roussette des Comores (*Pteropus livingstonii*).

Mifamatotra amin' ny zavamaniry sy ny biby ao Madagasikara ny an’ i Kômôro. Manana karazan-javamanan’ aina tsy hita afa-tsy ao an-toerana i Kômôro, tahaka ny iguane de Comores (Oplorus comorensis) sy ny roussette de Comores (Pteropus livingstonii), ny fanihy lehibe mpihinam-boankazo izay heverina ho fanihy tsy fahita firy maneran-tany (miisa 400 fotsiny). Mitsotsorika midina ny isan’ ireo biby ireo ka tandindomin’ ny fahalany tamingana raha tsy misy fandraisana andraikitry ny fanjakana sy ny fiarahamonim-pirenena, araka ny ny Fikambanana Iraisam-Pirenena ho an' ny Fitahirizana ny Zavaboary (frantsay: Union internationale pour la conservation de la nature -- UICN – anglisy: International Union for Conservation of Nature -- IUCN).. Ahitana karazana gidro miisa folo ny ao Kômôro, ka isan’ izany ny lémur mongoz (Lemur mongoz) sy ny maki de Mayotte (Lemur fulvus mayottensis). Manodidina ny zato ny karazam-borona ary manodidina ny arivo ny karazam-bibikely voarakitra anarana. Ny biby an-dranomasina dia ahitana ny cœlacanthe des Comores (Latimeria chalumnae) izay tsy fahita firy sady noheverina fa efa tsy misy intsony, nefa hita indray tamin’ ny taona 1938.

Ny zavamaniry

Manan-karena i Kômôro raha ny karazan-javamaniry no heverina, noho ny fisian’ ny tany lonaka ao amin’ ireo alananahary. Tsy misy ny fanisana nataon’ ny manam-pahaizana nefa tombanana any amin’ ny 1 500 any ny karazan-javamaniry mitera-dranony ao. Ahitana karazan-javamaniry teratany miisa 600 any ho any (ka maherin’ ny 100 no tsy hita afa-tsy ao Kômôro), ary misy karazan-javamaniry nampidirina avy any ivelany miisa tsy latsaky ny ny 350 (ka isan’ izany ny ilangilangy sy ny vanila ary ny jirofo). Anisan' ny hazo hita any ny renialan' i Afrika (Adansonia digitata). Ny 9 %n' ny velaran-tanin' i Kômôro no rakotra ala, izay tsy mitsahatra simban' ny olona (raha mbola 16 % izany tamin' ny taona 2009).

Ny biby sy ny zavamaniry kômôriana dia iharan’ ny fanimbana ny toerana ivelomany (fanimbana ala sy ny fiitaran' ny toeram-pambolena ary ny fitomboan' ny mponina). Ny tamba-javamaniry amorontsiraka sy amin’ ny tany iva ohatra dia tena efa simba. Ny alananahary eny amin’ ny tany avo ihany, indrindra ny amin’ ireo tany tena misolampy, no mbola azo lazaina fa voatahiry; na dia izany aza dia mitohy ny fanimbana ala ka mety ho ringana ny alananahary.

Ny mponina

Araka ny fanisam-bahoaka natao tamin' ny taona 2004 dia 646 400 ny isan' ny mponina ao Kômôro (31 200 ny ao Mwali, 363 200 ny ao Ngazidja, ary 252 000 ny ao Nzwani). Betsaka anefa ireo Kômôriana am-pielezana any Frantsa (indrindra any Marseille, Paris, Lyon, Bordeaux, Toulouse, Dunkerque ary Nice) sy ao La Réunion sy Mayotte izay mihoatra io isa io.

Tamin' ny taona 2008 dia niisa 731 775 ny mponina tao Kômôro, hakitroka 337 mp/km² izany. Mahatratra 35,1 ‰ ny fitombon’ ny mponina teo anelanelan’ ny taona 1995 sy 2005. Tamin’ ny taona 2008 dia nahatratra 35,8 ‰ny taham-pahafatesana. 4,9 isam-behivavy ny isan' ny zaza. 63,1 taona ny salan-kaelavelona tamin’ ny taona 2008, ka 60,7 taona ny lehilahy fa 65,5 taona ny vehivevy.

Araka ny vinavina nataon' ny CIA dia misy 787 678 ny mponina ao Kômôro tamin' ny taona 2016^[1]. Tombanana any amin' ny 850 886 ny mponina ao Kômôro tamin' ny taona 2019^[2].

Ny foko sy ny vondron' olona ao Kômôro

Isan-karazany ny vahoaka monina ao Kômôro, ka hita ao ny Antalaotra (vahoakan’ ny ranomasina izay heverina fa mponina tonga voalohany tao). Taorian’ ny fahatongavan’ ny Arabo sy ny Persiana (na Persa) voalohany tany Zanzibar sy tao amin’ ny morontsiraka atsinanan’ i Afrika, dia tonga koa nanorim-ponenana tao Kômôro koa ny Malagasy sy ny Indiana miozolmàna.

Jereo koa

Loharano sy fanamarihana

↑ "Comoros Archived Desambra 23, 2018 at the Wayback Machine", (tahiry) The World Factbook.
↑ "World Population prospects – Population division". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved 9 November 2019.

[1] "Comoros Archived Desambra 23, 2018 at the Wayback Machine", (tahiry) The World Factbook.

[2] "World Population prospects – Population division". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved 9 November 2019.

[1]

[2]