Ngazidja
I Ngazidja na Kômôro Lehibe dia nosy sady fanjakana mizaka tena ao amin' ny Firaisan' i Kômôro, ao amin' ny Tamba-nosin' i Kômôro. Izy no nosy lehibe indrindra sy be mponina indrindra (410 736 tamin' ny taona 2016) ao amin' ny Tamba-nosin' i Kômôro. I Moroni no renivohiny, izay renivohitr' ilay firaisam-panjakana mizaka tena.
Manana halava mirefy 77 km sy sakany mirefy 27 km ary velarana 1 146 km2 i Ngazijda. Izy no nosy zandriny indrindra ao amin' ilay tamba-nosy, izay vokatry ny fipoahana afotroa. Roa ny afotroa mandrafitra an' io nosy io, dia ny afotroa La Grille ao avaratra (1 087 m) izay mihalevona vokatry ny fikao-tany, sy i Karthala ao atsimo (2 361 m).
Jeôgrafia[hanova | hanova ny fango]
Endri-tany[hanova | hanova ny fango]
I Ngazidja, izay mirefy 77 km ny halavany ary 27 km ny sakany, dia manana tora-pasika fotsy marobe nefa iharan' ny fandrobana. Na izany aza, nanomboka tamin' ny taompolo 1990 dia nisy ny drafitra fanentanana natao mba hiarovana ny tontolo iainana. Ny mety hisian' ny firoboroboan' ny fizahan-tany dia mety hamporisika ny mponina hieritreritra ny vokatr' izany fanimbana izany. Io fasika io mantsy, na dia tena ratsy kalitao aza, satria masira, dia ampiasaina amin' ny fomba tsy ara-dalàna amin' ny fanorenana.
Tsy ahitana haran-driaka ny nosy Ngazidja, ary tsy ahitana seranan-tsambo arifomba hiantsonan' ny sambo. Ao amin' io nosy io no misy an' i Moroni renivohitr' i Kômôro nanomboka tamin' ny taona 1962.
Vohon-tany sy rano[hanova | hanova ny fango]
I Karthala, izay volkano haoaiana mirefy 2 361 m, no toerana avo indrindra ao amin' ilay nosy. Nitranga tamin' ny taona 2005 sy 2006 ny fipoahany farany.
Ny lembalemba, izay manana salan-kaambo 600 hatramin' ny 700 m dia mampitohy tendrombohitra roa. Amin' ny maha zandriny indrindra an' i Ngazidja dia manify sady be karao-bato ny taniny ka tsy mitazona rano. Io lembalemba midadasika ao Ngazidja io dia tsy ampy rano, ka manakana ny fanitarana ny fambolena izany. Mba hamahàna izany olana izany dia betsaka ny tahirin-drano ambanin' ny tany no anaovana fitrohana noho ny famatsiam-bola omen' ny fandaharan' asa fanampiana ho an' ny fampandrosoana. Na izany aza dia mbola tsy ampy ny rano azo ampiasana amin' ny fambolena midadasika.
Ao amin' ny tapany avaratry ny nosy Ngazijda, amin' ny vava volkano efa maty, no ahitana ny farihy Niamawi izay miavaka hoho izy masira. Rano tahirizina mandritra ny fiavian' ny oram-be ny ranomamy ampiasain' ny mponina amin' io nosy io. Ahitana alan' orana midadasika ny eny amin' ny solampin' i Karthala.
Tantara[hanova | hanova ny fango]
Talohan' ny fanjanahantany[hanova | hanova ny fango]
Ny tahirin-kevitra voasoratra voalohany tamin' ny teny arabo dia tamin' ny taona 1500 tany ho any. I Ngazidja dia nahitana soltanata maro, anisan' izany i Bambao, i Itsandra, i Mitsamiouli, i Bajini, i Hambu, i Washili, i Hamahamet, i Mbude, i Hamamvu, i Mbaku ary i La Dombe. Ity vanim-potoana ity dia fantatra amin' ny anarana hoe "Vanimpotoan' ny Soltana Miady".
Ny fampiraisana an' i Ngazidja dia nanomboka raha tsy tamin' ny taona 1886 teo ambany fitondran' ny soltana Said Ali bin Said Omar tamin' ny alalan' ny Fifanarahana tao Bambao. Tamin' ny 24 Jona 1886 dia niditra an-tsehatra i Frantsa mba hamahana ny disadisa anatiny tao amin' ilay nosy. Natao sesitany tamin' ny 19 Septambra 1893 tany Diégo-Suarez, tanàna any avaratra amin' i Madagasikara ny soltana, ary avy eo tany La Réunion tamin' ny taona 1897).
Faha fanjanahantany[hanova | hanova ny fango]
Nandritra ny prôtektôrata dia ny Résidents izay eo ambany fahefan' ny governoran' i Mayotte no nitantana an' i Kômôro. Ny voalohany amin' izy ireo, i Léon Humblot, izay bôtanista sy voanjo, no lehilahy matanjaka indrindra tao amin' ilay nosy. Folo taona tatỳ aoriana, tamin’ ny taona 1897, dia nesorin' ny manam-pahefana frantsay tamin' ny fitondrana izy mba hampitsahatra ny fanararaotam-pahefana nataony. Izany fanesorana izany dia zara raha manaisotra ny fahefany: izy no voanjo natanjaka indrindra tao amin' ilay vondronosy, satria izy no tompon' ny roa ampahatelon' ilay fari-tany iasan' ny Kômôriana maro.
Nanomboka tamin' ny taona 1911 dia nampidirin' i Frantsa ho anisan' ny tanim-pireneny ilay nosy (nankatoavina tamin' ny 23 Febroary 1914). Noho izany dia niankina amin' i Madagasikara i Kômôro avy eo
Tamin' ny taona 1946 dia sambany teo amin' ny tantarany no namoronan' ireo nosy ireo ny vondrona ara-pitantanana mitambatra sady nankatoavina (lasa "territoire d'outre-mer") tsy miankina amin' i Madagasikara.
Faha fahaleovan-tena[hanova | hanova ny fango]
Tamin' ny 6 Jolay 1975 dia nahaleotena indray i Ngazidja tao anatin' ny fanjakana kômôrianina.
Taorian' ny krizim-pisarahana tamin' ny taona 1997, tamin' ny 7 Avrily 2002 dia namorona niaraka amin' i Nzwani sy i Mwali ny Firaisan' i Kômôro, izay nahazoan' ireo nosy ireo fizakan-tena lehibe.
Jereo koa[hanova | hanova ny fango]
Nosy ao amin' ny Tamba-nosin' i Kômôro: