Kôntinenta

Avy amin'i Wikipedia
(tonga teto avy amin'ny Kontinenta)
Ny kôntinenta (miisa 5, 6 na 7).

Ny kôntinenta na tanibe dia tany midadasika mitohy hodidinin-dranomasina manontolo na amin' ny ampahany izay lehibe lavitra noho ny nosy sady onenan' ny vahoaka amin' ny firenana maro eto ambonin' ny Tany. Miovaova ny tena famaritana ny hoe kontinenta arakaraka ny taranja iresahana azy ka mahatonga ny isan'ny kontinenta hiôvaova. Misy ohatra ny mpanoratra manao an' i Eorôpa sy i Azia ho kontinenta roa, nefa misy ny manambatra azy ka miantso azy hoe Eorazia noho izy ireo tany mitohy tsy misy fahatapahany. Miova eo anelanelan'ny efatra sy fito noho izany ny isan' ny kôntinenta.

Ireto avy ireo kontinenta dimy eto ambonin'ny Tany: Afrika, Amerika (Amerika Avaratra sy Amerika Atsimo), Azia, Eorôpa ary Ôseania. Indraindray dia isaina ho kôntinenta manokana i Antarktika.

Afrika[hanova | hanova ny fango]

I Afrika dia manana velarana mirefy 30 221 532 km2 miaraka amin' ny nosy manodidina azy. Mahatratra hatramin' ny iray lavitrisa ny isan' ny mponina ao aminy tamin' ny taona 2010. I Afrika dia voafaritry ny Ranomasina Mediteranea any avaratra, ny Lakandranon'i Suez sy ny Ranomasina Mena any avaratra atsinanana, ny Ranomasimbe Indiana any atsinanana ary ny Ranomasimbe Atlantika any andrefana. Misy firenena 48 miaraka amin' i Madagasikara, ary 53 miaraka amin' ny tamba-nosy rehetra i Afrika. Mamaky an' i Afrika ny Fehiben-tany sy ny ny zana-pehintany roa.

Jeografian' i Afrika[hanova | hanova ny fango]

Ny velarantany manontolon' i Afrika dia 30 000 000 km2 izay mahatonga azy ho tanibe faharoa lehibe indrindra. 8 000 km ny halaviran' ny Cap des Aiguilles (ao Afrika Atsimo) amin'ny Ras Ben Sakka (ao Tonizia), ary 7 000 km ny halaviran' ny Ras Hafun (ao Somalia) amin' ny nosin' i Cabo Verde. Ny toerana avo indrindra ao Afrika dia ny tampon'ny tendrombohitra Kilimanjaro izay manana haavo 5 895 m. I Aljeria no firenena lehibe indrindra ao Afrika ary i Nijeria no firenena be mponina indrindra.

Maro samihafa ireo toe-tany hita ao Afrika. Ny faritra avaratra sy atsimo dia manana ny toetany mediteraneanina. Toetanim-pehibe ny toe-tanin' i Afrika Afovoany ary toe-tanin' ny tanimaty (tany efitra) no ananan'ireo faritra izay akaikin' ny zana-pehintanin' ny Asorotany ary ny zanapehin-tanin' ny Adijady.

Firenena ao Afrika[hanova | hanova ny fango]

Firenena ao Afrika Avaratra[hanova | hanova ny fango]

I Afrika Avaratra dia ahitana an' i Ejipta, i Libia, i Tonizia, i Aljeria, i Marôka, i Sahara Andrefana ary i Maoritania.

Firenena ao Afrika Andrefana[hanova | hanova ny fango]

I Afrika Andrefana dia ahitana an' i Benîno, i Borkina Fasô, i Kapvera, i Kôtidivoara, i Gambia, i Ganà, i Ginea, i Ginea Bisao, i Liberia, i Maly, i Maoritania, i Nizera, i Nizerià, i Senegaly, i Siera Leôna ary i Tôgô.

Firenena ao Afrika Atsinanana[hanova | hanova ny fango]

I Afrika Atsinanana dia ahitana an' i Eritrea, i Etiôpia, i Jiboty, i Somalia, i Sodàna Atsimo, i Kenia, i Oganda, i Tanzania, i Roanda, i Borondy, i Seisely, i Kômôro sy i Maiôty, i Maorisy, La Réunion, i Madagasikara, i Malaoy ary i Môzambika.

Firenena ao faritra amin' ny Atsimo ao Afrika[hanova | hanova ny fango]

Ny Faritra Atsimo ao Afrika dia ahitana an i Afrika Atsimo, i Angôla, i Bôtsoana, i Kômôro, i Esoatiny (na Soazilandy teo aloha), i Lezôtô, i Madagasikara, i Malaoy, i Maorisy, i Môzambika, i Namibia, i Zambia, ary i Zimbaboe.

Firenena ao Afrika Afovoany[hanova | hanova ny fango]

I Afrika Afovoany dia ahitana an' i Angôla, i Kamerona, i Gabôna, i Ginea Ekoatôrialy, ny Repoblikan' i Afrika Afovoany, ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô, ny Repoblikan' i Kôngô, i Saô Tôme e Prinsipe, i Tsady, i Malaoy, i Zambia, i Zimbaboe, i Borondy ary i Roanda.

Amerika[hanova | hanova ny fango]

I Amerika dia kôntinenta faritan' ny ranomasimbe Pasifika any andrefany, ny ranomasimbe Atlantika any atsinanany, ny ranomasimbe Arktika any avarany ary ny ranomasimbe Atsimo any atsimony. Ny faritra tena misongadina dia i Amerika Avaratra sy i Amerika Atsimo. izay heverina ho samy kontinenta mahaleo tena avy indraindray. Ny velarany dia 42 tapitrisa km2 ary ny isan' ny mponina dia 930 tapitrisa eo ho eo tamin' ny taona 2009.

Jeografian' i Amerika[hanova | hanova ny fango]

I Amerika Avaratra avy amin'ny farany avaratra hatramin' ny farany atsimo dia mirefy 15 000 km. Raha isaina avokoa ny velarantany manontolon' i Amerika Avaratra sy ny velarantany manontolon' i Amerika Atsimo dia kontinenta faharoa lehibe indrindra eto an-Tany i Amerika (velarantany manontolo: 42,44 tapitrisa km²). Avy amin' ny lafiny andrefana hatrany amin' ny lafiny atsinanana dia ahitana karazan' endri-paritra telo:

  • Ny morontsiraka andrefana dia ahitana tendrombohitra avo (mahatakatra hatrany amin' ny 6 959 m ny tendrombohitra Aconcagua): ao Amerika Atsimo no ahitana ny tangorombohitra lava indrindra ivelan-dranomasina (6 000 km ny avy any atsimo mianavaratra).
  • Eo amin' ny morontsraka atsinanana indray no ahitana tany lemaka. Misy ihany ny tendrombohitra anefa ny haavony dia tsy mihoatra ny 3 000 m mihitsy; ohatra izao ny tangorombohitr' i Appalaches any avaratra, na ny tany avo brazilianina any atsimo.
  • Ny faritra afovoan' ny kôntinenta amerikanina roa indray dia ahitana na tany lemaka (eo amin' ny faritra afovoan' i Amerika Avaratra), na alabe rehefa manakaiky ny Fehibe (alan' i Amazonia, any Amerika Atsimo). Ny toerana misy an' ireo tany lemaka sy alabe ireo dia tany lemaka iva ikambanan' ny renirano (bassin).

Firenena ao Amerika[hanova | hanova ny fango]

Firenena ao Amerika Avaratra[hanova | hanova ny fango]

Ireto ny fienena ao Amerika Avaratra: i Kanada, i Etazonia, ary i Meksika.

Firenena ao Amerika Afovony[hanova | hanova ny fango]

Ireto ny fienena ao Amerika Afovoany: i Goatemala, i Belizy, i Hôndorasy, i Salvadôro, i Nikaragoa, i Kôsta Rika ary i Panama.

Firenena ao Amerika Atsimo[hanova | hanova ny fango]

Ireto ny fienena ao Amerika Atsimo: i Arjentina, i Bôlivia, i Brezila, i Silý, i Kôlômbia, i Ekoadora, i Goiana, i Paragoay, i Però, i Sorinama, i Orogoay ary i Venezoela

Azia[hanova | hanova ny fango]

I Azia dia voafaritry ny Ranomasimbe Arktika ao avaratra, ny andilan-dranomasin' i Bering sy ny Ranomasimbe Pasifika ao atsinanana, ny Ranomasimbe Indiana ao atsimo, ary ny Ranomasina Mena sy ny Ranomasina Mediteranea ao atsimo-atsinanana. Ny sisiny manasaraka an' i Azia sy Eorôpa dia nifanarahana fa ny tendrombohitra Oraly (Ural). Manana velarana 32 tapitrisa km2 i Azia ka izy no be velarana indrindra amin' ny kôntinenta rehetra. Izy koa no be mponina indrindra. Ahitana firenena miisa 46 ny ao amin' io kôntinenta io.

Jeôgrafan' i Azia[hanova | hanova ny fango]

Firenena ao Azia[hanova | hanova ny fango]

Ireto ny firenena ao Azia araka ny faritra misy azy sy araka famaritan' ny Firenena Mikambana ireo faritra ireo.

Firenena ao Azia Avaratra[hanova | hanova ny fango]

Fizaràm-paritra any Azia

I Azia Avaratra dia ahitana an' i Siberia izay ampahany amin' i Rosia. Ao koa no ahitana an' i Môngôlia sy i Mantsoria izay atambatra amin' i Azia Atsinanana amin' ny ankapobeny.

Firenena ao Azia Afovoany[hanova | hanova ny fango]

I Azia Afovoany dia ahitana an' i Kazakstàna, i Ozbekistàna, i Tajikistàna, i Torkmenistàna ary i Kirgizistàna.

Firenena ao Atsinanana Afovoany[hanova | hanova ny fango]

I Atsinanana Afovoany dia ahitana an' i Arabia Saodita, i Iràka, i Iemena, i Ômàna, i Iràna, i Siria, i Jôrdania, i Israely, i Palestina ary i Torkia.

Firenena ao Azia Atsimo[hanova | hanova ny fango]

I Azia Atsimo dia ahitana an' i Afganistàna, i Bangladesy, i Botàna, i India, ireo nosy Maldiva, i Nepaly, i Pakistàna ary i Srilanka.

Firenena ao Azia Atsinanana[hanova | hanova ny fango]

I Azia Atsinanana dia ahitana an' i Sina, i Kôrea Avaratra, i Kôrea Atsimo, i Japàna ary i Taioàna. Manampy azy ireo i Môngôlia (izay indraindray tao isan' i Azia Afovoany) sy i Vietnamy sy i Singaporo (noho ny antony ara-kolontsaina, atambatra matetika amin' i Azia Atsimo-Atsinanana).

Firenena ao Azia Atsimo-Atsinanana[hanova | hanova ny fango]

Ny Azia Atsimo-Atsinanana dia ahitana an' i Mianmara, i Tailandy, i Malezia, i Indônezia, i Filipina, i Vietnamy, i Laôsy, i Broney ary i Kambôdia.

Eorôpa[hanova | hanova ny fango]

I Eorôpa dia ao amin' ny ila-bolantany avaratra sady manana ny ampahany be amin' ny taniny ao amin' ny ila-bolantany atsinanana, izay voafaritry ny kôntinentan' i Azia avy ao atsinanana, ny Ranomasina Mediteranea avy ao atsimo, ny Ranomasimbe Atlantika sy ny Ranomasin' i Nôrvezy avy ao andrefana, ary ny Ranomasimbe Arktika avy ao avaratra i Eorôpa.

Matetika dia zaraina ho faritra efatra i Eorôpa ka ahitana an' i Eorôpa Avaratra, i Eorôpa Andrefana, i Eorôpa Afovoany, i Eorôpa Atsinanana ary i Eorôpa Atsimo. Misy firenena dimampolo ao Eorôpa, ary i Rosia no ngeza indrindra amin' ireo, ary i Vatikàna no firenena kely indrindra.

Jeôgrafan' i Eorôpa[hanova | hanova ny fango]

Firenena ao Eorôpa[hanova | hanova ny fango]

Firenena ao Eorôpa Andrefana[hanova | hanova ny fango]

I Eorôpa Andrefana dia ahtana i Alemaina, i Aotrisy, i Belzika, i Danemarka, i Espaina, ny Fanjakana Mitambatra, i Finlandy, i Frantsa, i Irlandy, i Islandy, i Italia, i Liechtenstein, i Loksemborga, i Nederlandy, i Norvezy, i Pôrtogaly, i Soeda, ary i Soisa.

Firenena ao Eorôpa Avaratra[hanova | hanova ny fango]

I Eorôpa Avaratra dia ahitana an' i Nôrvezy, i Danemarka, i Soeda, i Islandy, i Finlandy ary i Estônia.

Firenena ao Eorôpa Atsimo[hanova | hanova ny fango]

I Eorôpa Atsimo dia ahitana an' i Albania, i Andôra, i Bôsnia-Herzegôvina, i Espaina, i Gresy, i Italia, i Krôatia, i Makedônia Avaratra, i Malta, i Môntenegrô, i Pôrtogaly, i San-Marîno, i Serbia, i Slôvenia, ary i Vatikàna.

Firenena ao Eorôpa Afovoany[hanova | hanova ny fango]

Ny Eorôpa Afovoany dia ahitana an' i Alemaina, i Aotrisy, i Hongaria, i Pôlônia, i Repoblika Tseky, i Slôvenia ary i Krôasia. I Krôasia sy i Romania koa tsindraindray dia sokajiana ao amin' ny firenen' i Eorôpa Afovoany.

Firenena ao Eorôpa Atsinanana[hanova | hanova ny fango]

I Eorôpa Atsinanana dia ahitana an' i Bielôrosia sy i Rosia ary i Okraina. Amin' ny heviny mivelatra dia mety ho taniaina aokoa i Krôatia, i Slôvenia, i Aotrisy, i Tsekia, i Hôngria, Pôlônia, i Slôvakia, i Litoania, i Letônia ary i Estônia.

Ôseania[hanova | hanova ny fango]

I Ôseania dia fitambaran' i Aostralia sy ny nosy anarivony maro manodidina ao amin' ny faritra atsimon' ny ranomasimbe Pasifika. Ahitana firenena miisa 14 ny ao Ôseania. Manana velarana 8 523 655 km2 eo ny kontinentan' i Ôseania. Ny 90 % n'izay dia Aostralia. Izy no kontinenta kely indrindra eto an-tany.

Jeôgrafan' i Ôseania[hanova | hanova ny fango]

Firenena ao Ôseania[hanova | hanova ny fango]

Firenena ao Mikrônezia[hanova | hanova ny fango]

Ireto ny firenena ao Mikrônezia: i Mikrônezia, ny Nosy Marsaly (Marshall), i Kiribaty (Kiribati), i Naoro (Nauru) ary i Palaô (Palaos).

Firenena ao Melanezia[hanova | hanova ny fango]

Ireto ny firena ao Melanezia: ny nosy Fijy (Fiji / Fidji), ny Nosy Sôlômôna, i Vanoato, i Ginea Vaovao (izay mizara roa: i Papoazia-Ginea-Vaovao sy i Ginea Vaovao Andrefana -- izay an' i Indônezia).

Firenena ao Pôlinezia[hanova | hanova ny fango]

I Pôlinezia dia hitana ireto fireena ireto: ny Nosy Koky (Cook Islands), i Zelanda Vaovao, i Kiribaty (Kiribati), i Nioe (Niue), i Samôa (Samoa), i Tônga (Tonga) ary i Tovalo (Tuvalu);

Firenena ao Aostralazia[hanova | hanova ny fango]

I Aostralazia dia ahitana an' i Aostralia sy i Zelandy Vaovao.

Antarktika[hanova | hanova ny fango]

I Antarktika dia ilay kontinenta misy ny tendrontany atsimo. Manana velarantany 14 tapitrisa km2 izy. Ny 98 %n' ny velarantaniny dia ranomandry manana hatevina mety mahatratra 1 600 m. Mangatsiaka sy maina ary be rivotra indrindra eto an-tany i Antarktika. Zavamaniry sy biby mahazaka ny hatsiaka sy ny aizaina ary ny hamaina ihany no miaina any.

Jeôgrafan' i Antarktika[hanova | hanova ny fango]

Jereo koa[hanova | hanova ny fango]