Voatabia
Ny voatabia dia zavamaniry volena na maniry isan-taona izay mandady marindrano na manaroka miakatra, karazana voninkazo, ao amin' ny vondron-karazana Solanum, ao amin' ny fianankaviana Solanaceae, avy any amin' ny ilany avaratra-andrefan' i Amerika Atsimo, indribndra any Meksika, ambolena hahazoana voany. Anisan' ny voankazo fihinan' ny olombelona sy azo hanina manta na masaka ny voatabia. Avy any Amerika Atsimo ny voatabia no niely eran’ izao tontolo izao. Lycopersicon esculentum na Solanum lycopersicum no anarany ara-tsiansa.
Manondro ny voany izay misy nofony koa ny teny hoe "voatabia": ny voatabia dia hianina toa legioma voankazo, na manta na masaka. Lasa singa tena ilaina amin' ny nahandro any amin' ny firenena maro, indrindra any Amerika, ny voatabia. Manana sampan-karazany vitsivitsy ny voatabia, anisan' izany ny "voatabia serizy" sy ny karazana ambolena an' arivony (sampan-karazana fantatra amin' ny anarana na marika ara-barotra).
Ambolen' ny tantsaha sy ny mpamboly voninkazo eny an-tsaha na ambany aloka saika amin' ny laharam-pehintany rehetra, amin' ny velaran-tany maherin' ny efatra tapitrisa hektara, ity zavamaniry ity. Raha ny habetsahany no heverina dia io no voan-javamaniry volena indrindra eran-tany. Nahatonga ny fivoaran' ny indostrian' ny fanodinana lehibe ny voatabia, amin' ny famokarana ny voatabia marihitra, ny saosy voatabia, ny indrindra ny saosy ketchup, ny ranon-degioma ary ny voatavia am-boaty.
Zava-dehibe ara-toekarena lehibe ny voatabia, ary fikarohana siantifika maro no atao momba azy. Heverina ho zavamaniry filamatra eo amin' ny fandalinana ny fototarazo izy. Niteraka ny zavamaniry voaova ara-pototarazo voalohany izay nahazoana alalana ny fambolena azy sy ny fivarotana azy vetivety tany Etazonia tamin' ny taompolo 1990.
Fielezan' ny fambolena voatabia
[hanova | hanova ny fango]Avy any Amerika Atsimo (Kôlômbia, Venezoela, Ekoadôra, Però, Silỳ Avaratra) ny voatabia no niely eran’ izao tontolo izao. Tamin' ny taonjato faha-16 no nampidiran' ny Espaniôla tany Eorôpa ny fambolena voatabia, tao Espaina aloha (1523) avy eo tany Italia (1544). Any Eorôpa ny voatabia dia voankazo manan-danja ao amin' ny fanaovana nahandro, indrindra any Grisia (72 kg/mpo./taona)[1], any Italia, any Espaina ary any Frantsa (anisan' ny Vondrona Eorôpeanina).
Tamin' ny taona 2013 dia ireto ny firenena voalohany sasany mamokatra voatabia betsaka maneran-tany: i Sina (50 552 000 t), i India (18 227 000 t), i Etazonia (12 598 000 t), i Torkia (11 820 000 t), i Ejipta (8 534 000 t), i Iràna (6 174 000 t), i Italia (4 932 000 t), i Brezily (4 188 000 t) ary i Espaina (3 684 000 t). Manaraka azy ireo i Meksika, i Rosia, i Ozbekistàna, i Okraina, i Pôrtogaly ary i Nizeria.
Toerana ambolena azy
[hanova | hanova ny fango]Volena eny an-tsaha na anaty trano tantera-pahazavana mitazona hafanana ny voatabia, amin' ny faritra ambanin' ny fehin-tany rehetra (faritra manana toetany mafana). Telo tapitrisa hektara ny velaran-tany ambolena voatabia (30 % amin' ny velaran-tany ambolena legioma izany). Zavamaniry mila toetany antonony mafana ny voatabia. Eo anelanelan' ny 15 °C (amin' ny alina) sy 25 °C (amin' ny andro) ny maripana ilain' ny voatabia. Mila masoandro koa izy sady mila hamandoana antonony. Maharitra dimy na enim-bolana ny fitomboany madra-piotazana azy.
Toetran' ny voatabia
[hanova | hanova ny fango]Maro karazana ny voatabia ka samy manana ny voany, ary samihafa habe sy endrika ary loko ny karazana tsirairay, ny sasany boribory, ny sasany miendrika atody, ny sasany lavalava, ny sasany miloko mavo, ny sasany miloko mena, ny sasany miloko anelanelan’ ny mavo sy mena. Betsaka mineraly sy otrikaina A sy C ny voatabia.
Jereo koa
[hanova | hanova ny fango]Tsiahy
[hanova | hanova ny fango]
|
