Paska jiosy

Ny Paska jiosy na Paka jody izay atao hoe Pesa'h amin' ny teny hebreo dia fety lehibe amin' ny Jiosy izay ankalazana sy ahatsiarovana ny fialan' ny Zanak' i Isiraely avy tao Ejipta sy ny niampitan' izy ireo ny Ranomasina Mena teo ambany fitarihan' i Mosesy (na Môizy); izany dia voatantara ao amin'ny Bokin' ny Eksôdôsy ao amin' ny Baiboly. Ankalazaina isan-taona anatin' ny fito na valo andro manomboka amin' ny faha-14n' ny volana Nisana amin' ny filentehan' ny masoandro ny Paska jiosy na Pesa'h. Tsy afangaro ny Pesa'h sy ny Paska kristiana.

Anaran' ilay fety

Avy amin' ny teny latina hoe pascha izay avy amin' ny teny hebreo hoe פֶּסַח / pesa'h na pesa'kh, izay midika hoe "fandalovana eo ambony" ny teny nogasina hoe paska na paka. Izany dia mampahatsiahy ny nandalovan' ny fahafatesana teo ambonin' ny tranon' ireo Hebreo ka tsy namely afa-tsy ny voalohan-teraky ny Ejipsiana nandritra ny fisehoan' ny loza folo tao Ejipta^[1].

Ny Pasaka jiosy araka ny Baiboly

Ny Pasaka jiosy araka ny Testamenta Taloha

Fitambarana fankalazana roa samy voalaza ao amin' ny Testamenta Taloha ny paska jiosy.

Ny voalohany dia ny fanaovana fanatitra amin' ny andron' ny Pesa'h (hebreo: kornban pesa'h) anaovana sorona ondrilahy kely iray taona tsy misy kilema izay tanterahin' ny loham-pianakaviana amin' ny harivan' ny faha-14n' ny volana Aviva (na Abiba na Nisana). Talohan' ny namelezan' ny loza fahafolo an'i Ejipta no nandidian' Andriamanitra ny hanatanterahana izany mba hiarovana izay manatanteraka izany. Natsatsika ny henan' ilay ondrilahy kely ary tsy misy masirasira (na lalivay) ny mofo hanina miaraka aminy (hebreo: matzot) sady nafangaro anana mangidy. Natao eo amin' ny tolam-baravarana ny ran' ilay zanak' ondry mba ho famantarana satria hoy Andriamanitra tamin' izay: "ho fantaro izany ra izany ary izaho handalo eo amboninareo (hebreo: וּפָסַחְתִּי עֲלֵכֶם / ufasa'hti alekhem); ny loza dia tsy hahazo anareo"^[2].

Ny faharoa dia fankalazana ny mofo tsy misy masirasira (hebreo: hag haatzot) izay ahatsiarovana ny fivoahana avy ao Ejipta. Maharitra herinandro ny fankalazana sady tsy azo ihinanana mofo misy masirasira. Tsy tokony hitahiry masirasira (na lalivay) (hebreo: hametz) ao an-tokantranony ny Hebreo na Jiosy tsirairay raha tsy te-hesorina tsy ho isan' ny vahoakan' Andriamanitra. Atao ho fivoriana masina ny andro voalohany sy fahafito ^[3]. Tsy zavatra mifangaro sady tsy mitovy hevitra ny fetin' ny fandalovana sy ny fetin' ny mofo tsy misy masirasira ^[4] na dia niara-notanterahina taorian' ny fivoahana avy any Ejipta^[5]. Tanterahina amin' ny harivan' ny faha-14n'ny volana voalohany ny paska jiosy, mba hankalazana ny fanafahana avy ao Ejipta. Ilay fety faharoa kosa dia ankalazaina mandritra ny fito andro manomboka amin' ny andro faha-15, sady mifandray amin' ny fitsimohan' ny ôrza sy ny fitsingerenan' ny fanombohan' ny fotoam-pambolena isan-taona; miaraka amin' io koa ny fanaovana fanatitra ny omera izay alaina amin' ny voaloham-bokatry ny fiotazana sy ny fijinjana voalohany ary isaina manomboka amin' io ny fito herinandro hanaovana izany fanatitra izany ka rehefa tapitra ireo herinandro ireo dia ankalazaina ny Fetin' ny Fijinjana (na Fetin' ny Loha-vokatra)^[6].

Ny Paska jiosy dia notanterahina raha avy nandresy ny fahavalony i Jôsoa tao Gilgala^[7]; tsy misy resaka momba izany ao amin' ny Tanakh hatramin' izay ka hatramin' ny nanjakan' i Hezekia (Ezekiasa) sy Jôsia (Jôsiasa), na dia nankalazaina izany tamin' ny andron' i Samoela sy i Salômôna, araka ny Bokin' ny Tantara; izany elanelam-potoana izany dia mety ho vokatry ny fisarahan' ny firenena tamin' ny andron' ireo Mpitsara sy noho ny fanompoan-tsampy tafiditra tamin' ny andron' i Jerôbôama^[8]. Nisy fankalazàna hafa koa tamin' ny fiverenana tao Ziôna taorian' ny Fahababoana araka ny voalazan' ny Lalàna sy mba ho mariky ny firavoravoana^[9].

Ny Paska jiosy araka ny Testamenta Vaovao

Ny Filazantsara telo voalohany dia manambara fa ny teny hoe Pesa'h dia manondro, ho an' ny Apôstôly sy ho an' ny Fariseo, ny Paska jiosy sy ny fetin' ny mofo tsy misy masirasira ary ny fanatitra atao amin' ny andro paska^[10]. Araka ny Filazantsara sinoptika, dia nohomboana tamin' ny faha-15n' ny volana Nisana i Jesosy, tamin' ny andro voalohan' ny fety, ary ny Fiaraha-misakafo farany dia tamin' ny faha-14n'io volana io. Manan-danja amin' ny fivavahana kristiana io andro io fa nihinanan' i Jesosy sy ny mpianany ny paska sady nanaovan' i Jesosy lahateny fanazavana ny fahafatesany ho zavatra ilaina hahazoam-panavotana^[11]. Ny Evanjelin' i Joany anefa dia milaza fa nohomboana tamin' ny faha-14n' ny volana Nisàna i Jesosy, tamin' ny ora voatondro hanatanterahana ny fanatitry ny Paska^[12] ary ny fiaraha-misakafo farany dia tamin' ny faha-13n' io volana io. Tsy araka ny tena fanisana andro izany fahasamihafana izany fa araka ny hevitra teôlôjika tian' ilay evanjelistra havoitra, satria tiany haseho ho ilay zanak' ondrin' ny Paska i Jesosy^[13].

Ny hevitr' ny mpanao fitsikerana ara-tantara

Araka ny fomba fijerin' ireo mpanao fitsikerana ny Baiboly, lahatsora-dalàna avy amin' ny lovantsofin' ny mpisorona ny Paska jiosy izay natomboka tao Ejipta. Nampiditra ny fombafomba tranainy ny mpandrafitra ny Tanakh sady namadika izany ho ara-tantara sady nanisika azy ao amin' ny fitantarana ny fivoahana avy ao Ejipta^[14].

Jereo koa

Fetim-pivavahana jiosy: Rosh ha-Shana ("fiantombohan' ny taona"); Yom Kippur ("andron' ny famelan-keloka"); Sukkot ("fetin' ny trano lay" na "fetin' ny tabernakely"); Shemini Atseret ("valo andro fivoriana"); Simkhat Torah ("hafaliana ny amin' ny Lalàna"); Khanukka ("fetin' ny fanorenana"); Tu bi-Shevat ("dimy ambin' ny folo andron' ny Shevat"); Purim; Pesakh (Paska jiosy); Shavuot ("herinandro").

Tsiahy:

↑ Philippe Haddaddate - mars 2013, « Le Seder de Pessah » Archived Septambra 20, 2013 at the Wayback Machine [archive], sur Akadem.
↑ Jereo Eksodosy 12.1-13; 13.4 sy Deoteronomia 16.1.
↑ Jereo: Eksodosy 12.14-20.
↑ Jereo: Eksodosy 12.14-20.
↑ Eksodosy 12.11 sy Deoteronomia 16.3.
↑ Jereo : Eksodosy 23.15-16 ; Levitikosy 23.10-16 ; Nomery 9.1-12; 28.26.
↑ Jereo: Josoa 5.10
↑ 2Mpanjaka 23.21-23; 2Tantara 8.12-13; 30.1-27; 35:1-19.
↑ Ezra 6.19-22.
↑ Encyclopedia Judaica 2008, Passover, The Gale Group, 2008 (vakio an-tranokala [tahiry]).
↑ Marka 14.22 sy 24.
↑ Joany 19.14 ; jereo koa18.28.
↑ Joany 1.29 sy 19.36. voatsiahy ao amin'ny Encyclopedia Judaica 2008.
↑ John Van Seters, The Life of Moses: The Yahwist as Historian in Exodus-Numbers, Westminsters-Koks, 1994, p. 118.

[1] Philippe Haddaddate - mars 2013, « Le Seder de Pessah » Archived Septambra 20, 2013 at the Wayback Machine [archive], sur Akadem.

[2] Jereo Eksodosy 12.1-13; 13.4 sy Deoteronomia 16.1.

[3] Jereo: Eksodosy 12.14-20.

[4] Jereo: Eksodosy 12.14-20.

[5] Eksodosy 12.11 sy Deoteronomia 16.3.

[6] Jereo : Eksodosy 23.15-16 ; Levitikosy 23.10-16 ; Nomery 9.1-12; 28.26.

[7] Jereo: Josoa 5.10

[8] 2Mpanjaka 23.21-23; 2Tantara 8.12-13; 30.1-27; 35:1-19.

[9] Ezra 6.19-22.

[10] Encyclopedia Judaica 2008, Passover, The Gale Group, 2008 (vakio an-tranokala [tahiry]).

[11] Marka 14.22 sy 24.

[12] Joany 19.14 ; jereo koa18.28.

[13] Joany 1.29 sy 19.36. voatsiahy ao amin'ny Encyclopedia Judaica 2008.

[14] John Van Seters, The Life of Moses: The Yahwist as Historian in Exodus-Numbers, Westminsters-Koks, 1994, p. 118.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]