Fivavahana amin' ny razana

Fanatitra ho an' ny razana tanterahin' ny olona any Sina

Ny fivavahana sy fankamasinana ny razana dia fanaovana fanompoam-pivavahana amin' ny fanahin' ny maty, izay heverina fa afaka mitahy sy miaro ny olona mbola velona izay ankasitrahany, na manasazy izay olona tsy ankasitrahany. Fanao iraisan' ny fivavahana tsy iantsoana mivantana andriamanitra (na an' Andriamanitra) ny fivavahana amin' ny razana. Nivavahana ny fanahin' ny maty tany Ejipta sy tany Rôma. Mbola hita izany fanao izany eto Madagasikara, any Sina, any Vietnamy, any Kôrea Atsimo ary any Meksika. fa nampiditra ny fivavahana amin' ny razana hatramin' ny fiforonany ny fivavahana tatsinanana. Na ao Eorôpa koa dia ahitana io fanao io amin' ny fampifangaroana azy amin' ny fivavahana kristiana. Ao Afrika sy any Amerika Avaratra koa dia ahitana ny fivavahana amin' ny razana. Manam-pifandraisana hentitra amin' ny fahafantarana ny tetiaran' ny taranaka tany aloha ny fivavahana amin' ny razana.

Ny fankamasinana ny razana tamin' ny Andro Taloha

Tany Kanaana

Mino ny Kanaanita fa aorian' ny fahafatesan' ny vatana dia miala ny fanahy (npš na npsh) ka mankany amin' ny tanin' ny andriamanitra Mot ("Rafahafatesana"). Alevina miaraka amin' ny fananana natokana ho an' izany ny vatana sady anaovana fanatitra sakafo sy zava-pisotro mba tsy hanelingelina ny fiainan' ny velona. Ivavahan' ny havany mbola velona ny fanahin' ireo maty ka matetika angatahany fanampiana. Mivavaka amin' ny fanahin' ny havany maty ny isam-pianakaviana izay mihevitra azy ireo ho andriamanitry ny isan-tokantrano.

Teo amin' ny Rômana

Ny Rômana, toy ny vahoaka mediteraneana maro, dia mihevitra ny tenan' ny maty ho maloto. Nandritra ny vanim-potoana klasika nanjakan' i Rôma dia matetika dorana ny faty, ary apetraka anaty fasana ivelan' ny mandan' ny tanàna ny lavenona. Ny ampahany be amin' ny volana Febroary dia natokana ho an' ny fanadiovana sy fanavotana ary fanajana ombam-pivavahana amin' ny maty, indrindra fa amin' ny fety Parentalia mandritra ny sivy andro, izay anomezan' ny fianakaviana voninahitra ny razambeny. Mitsidika fasana ny fianakaviana ary miara-mizara mofomamy sy divay, na amin’ ny endrika fanatitra ho an’ ny maty, na amin’ ny endrika fiaraha-misakafo. Ny Parentalia dia mifarana amin' ny 21 Febroary miaraka amin' ny Feralia izay fety maizina kokoa, fetin' ny sorona sy fanatitra ho an' ny Manes, ny fanahin' ny maty mety hanao ratsy ka izany dia mitaky fanavotana. Ny iray amin' ny andian-teny mahazatra indrindra amin' ny epitafa latina dia ny hoe Dis Manibus, hafohezina amin' ny hoe D.M, "ho an' ny andriamanitra Mana", izay hita eny amin' ny fasana kristiana sasany koa aza. Ny Caristia izay ankalazaina amin' ny 22 Febroary dia fankalazana ny fianakaviambe izay mitohy hatramin' izao.

Nisy fianakaviana rômana hajaina izay mampiseho ny sarin’ ny razambeny (imagines) ao amin’ ny tablinum ao an-tranony (domus). Ny loharanom-baovao sasany dia milaza fa sary hatreo ambany tratra ireo sary ireo, fa ny hafa kosa milaza fa misy ihany koa ny saron-tava momba ny fandevenana. Ny saron-tava, izay azo inoana fa azo amin' ny savoka natao tamin' ny tavan' ny maty, dia anisan' ny fombafpmba momba ny fandevenana rehefa maty ny olona ambony rômana. Nanao saron-tava sy famantaran' ny razamben' ny maty ny mpisaona matihanina rehefa entina miala avy ao an-trano ny maty ka mamakivaky ny arabe, ary mankany amin' ny toeram-pialan-tsasatra farany.

Tany Ejipta

Na dia milaza aza ny mpahay tantara sasany fa ny fiarahamonina ejipsiana fahiny dia "mpivavaka amin' ny fahafatesana" noho ny fasan' izy ireo sy ny fombafomban' ny fanaovana mômy, dia ny mifanohitra amin' izany no izy. Ny filôzôfia izay manao hoe "izao tontolo izao dia tsy inona fa lohasahan-dranomaso" sy hoe "ny ho faty sy hiaraka amin’ Andriamanitra dia fiainana tsara kokoa noho ny eto an-tany", dia mbola tsy fantatry ny Egiptiana fahiny. Tsy midika akory izany fa tsy nahafantatra ny hamafin’ ny fiainana izy ireo; fa ny toetran' izy ireo kosa dia nahitana ny fahatsapana ny fitohizan' ny fiainana eto amin' ity fiainana ity sy ny ho avy. Ny Egiptiana dia tia kolontsaina sy fomba amam-panao ary fivavahana amin' ny fiainany andavanandro ka naniry ny hanohy izany amin' ny ho avy — na dia mety misy aza ny manantena toerana tsara kokoa any Andrafana Mahafinaritra (ny tontolo any an-koatra ho an' ny Egiptiana).

Fitoerana any an-koatra ny fasana, ka naorina sy voaravaka tsara, toy ny trano ho an' ny velona. Fomba iray itehirizana ny faty ny fanaovana mômia mba hahafahan' ny fanahin' ny maty (ka) hiverina handray ny fababam-panatitra ny zavatra nahafinaritra azy fony fahavelony. Raha toa ka tsy takatry ny vola ny manao mômy dia natao ny sary sokitry ny "ka" izay manahaka ny maty. Nantsoina hoe akhu, na "mamirapiratra" (raa tokana: akh) ireo Maty Sambatra. Voalaza fa "mamirapiratra toy ny volamena ao an-kibon' i Nut" (grija. Nuit) izy ireo, ary tena aseho ho toy ny kintana volamena eo amin’ ny tafon’ ny fasana sy tempoly maro.

Ny dingana arahina nahatonga ny ka ho lasa akh dia tsy mandeha ho azy rehefa maty; tafiditra ao anatin' izany ny dia 70 andro mamakivaky ny duat, na tontolo any an-koatra, izay mitarika ho amin’ ny fitsarana eo anatrehan’ i Wesir (grika. Osiris), Tompon' ny Maty izay handanjana ny fon' ny ka amin’ ny mizana hanohitra ny Volom-boron' ny Ma’at (izay misolo tena ny Fahamarinana). Na izany aza, raha tsy voaomana tsara ny ka, dia mety ho feno fandrika mampidi-doza sy demonia hafahafa io dia io; noho izany ny sasany amin' ny asasoratra ara-pivavahana voalohany hita, toy ny Papirosian' i Ani (fantatra amin' ny anarana hoe Ny Bokin' ny Maty) sy ny Lahatsoratry ny Piramida dia tena nosoratana ho mpitari-dalana hanampy ny maty hahomby amin' ny fitetezana ny duat.

Raha nifanaraka tamin' ny Volom-boron' ny Ma'at ny fo dia afaka amin' ny fitsarana ny ka ary mahazo miditra any Andrefana Mahafinaritra ho toy ny akh izay ma'a heru ("marina amin' ny feo") mba honina eo miaraka amin' ny andriamanitra mar sy ny akhu hafa. Amin' io fotoana io ihany no iheverana ny ka ho mendrika hohajain' ny velona amin' ny alalan' ny fombafomba sy ny fanatitra. Ireo izay very ao amin' ny duat na ninia nanalavitra ny fitsarana dia lasa mutu nampalahelo (ary indraindray mampidi-doza), ny Maty tsy manam-mpitsaharana. Ho an' ireo vitsy izay nanana fo tena ratsy navasatra kokoa noho ny Volom-borona, dia miandry amim-paharetana ao ambadiky ny fitsaran' i Wesir ny andriamanibavy Ammit mba handevona azy ireo. Ity andriamanibavy ity dia fitambaran-javatra mitovy amin' ny telo amin' ny biby mahafaty indrindra tany Ejipta: ny voay sy ny hipôpôtama ary ny liona. Ny fanomezana ho sakafo an' i Ammit dia atolotra ny Foana Mandrakizay, ho "tsy vita" amin' ny maha ka azy.

Ankoatry ny fihinanan' i Ammit, ny zavatra ratsy indrindra mety hiaretan' ny ka aorian' ny fahafatesana ara-batana dia natao hohadinoina. Noho izany antony izany, ny fankamasinana ny razana tany Ejipta fahiny dia fombafimba enti-mahatsiaro manan-danja natao mlba hitazonana ny ka ho "velona" amin' izao fiainana izao sy amin' ny fiainana hoavy. Nanao fifanarahana tamin’ ny pretra teo an-toerana ny mpanjaka sy ny andriana ary ny mpanankarena mba hanao vavaka sy fanaovam-panatitra any amin’ ny fasan’ izy ireo. Ho setrin’ izany dia navela hihazona ampahany amin’ ny fanatitra ny mpisorona ho tambin’ ny fanompoana natao. Ny soratra sasany eny amin' ny fasana dia manasa ny olona mandalo mihitsy mba hanonona amin' ny feo avo ny anaran' ny maty ao anatiny (izay nanampy amin' ny fitadidiana azy ireo mandrakizay ihany koa), ary mba hanolotra rano, vavaka na zavatra hafa raha izay no faniriany. Ao amin' ny tranon' ny olona tsy dia manankarena dia misy akany maro natao sokitra eo amin' ny rindrina mba hametrahana ny sarin' ny akhu an' ny fianakaviana sy ho alitara fankamasinana.

Maro amin' ireo finoana ara-pivavahana ireo sy ireo fomba fanao amin' ny razana ireo no mbola atao amin' izao fotoana izao ao amin' ny fivavahan' ny Ôrtôdôksia Kemetika.

Ny fivavahana sy fankamasinana ny razana any Azia

Any Sina

Hatramin' ny andro ela tany aloha dia nitana ny anjara toerany lehibe teo amin' ny fisainana sy fivavahan' ny Sinoa ny fivavahana amin' ny razana. Izany fivavahana izany dia matetika mifangaro amin' ireo fivavahana sy fisainana taôista, bodista, silamo, kristiana na marksista. Noho ny fifanakaikezany amin' ny fisainana kônfosiana izay manindry ny fitiavan' ny zanaka manompo ny ray, dia azo lazaina fa fanao efa hatry ny ela ny fivavahana amin' ny razana ao Sina. Inoan' ny mpanaraka azy ho mampifandray ny velona sy ny maty (razana) iIzany fivavahana izany. Noho izany dia anaovana fanatitra sakafo ny maty amin' ny fotoan' ny firavoravoana (sahala amin' ny fetin' ny maty) izay mety ho ny fitsingerenan' ny andron' ilay maty na ny an' ny razamben' ny fianakaviana (fanao matetika izany amin' ny fianakavian' ny saranga ambony).

Ny latabatra kely natokana ho an' ny maty dia matetika apetraka ao amin' ny efitrano natokana ho amin' izany ao an-trano, fa ny tempolin' ny razana kosa dia ao amin' ny tapany atsimo-atsinanan' ny tokontany. Fanao ny mandoro emboka manitra sy vola taratasy. Fanao koa ny mamangy ny fasan-drazana mba hanadiovana azy amin' ny fotoan' ny atao hoe Qingmingjie ("fahadiovan' ny rivotra") (ampahefatra amby roapolon' ny taona sinoa izay mifanandrify amin' ny herinandro roa voalohany ao amin' ny volana Avrily).

Araka ny lovantsofina dia ny mpanjaka irery ihany no afaka manao sorona ho an' ireo razany hatramin' ny taranaka fahafito, ny andriandahy hatramin' ny taranaka fahadimy, ny manamboninahitra ambony hatramin' ny taranaka fahatelo, ary ny olon-tsotra hatramin' ny razany iray ihany. Ny emperora kosa, izay miantso ny Zanaky ny Lanitra, dia manao sorona amin' ny Lanitra sy amin' ny Tany, izay atao hoe "rainy sy reniny".

Any Ôseania

Hita ao amin' ny mponina miteny aostrôneziana toa an' ireo nosy ao Ôseania ny fivavahana sy fankamasinana ny razana. Izany no mampisy firesahana ny amin' ny fanaovana andriamanitra ny razana ao amin' ny literatiora pôlineziana, izay tsy maintsy ivavahana. Ireo atao hoe Moai (sariolona goavambe vita amin' ny vato) ao amin' ny Nosin' ny Paska dia heverin' ny arkeôlôga ho sarin' ny razana tonga zanahary.

Any Indônezia

Any Indônezia dia nahitana ny fivavahana amin' ny razana teo amin' ny mponina sasany. Ny atao hoe Podom (vato nosokirina anaovana vata miendrika lakana na trano hametrahana ny maty) ao amin' ny vahoaka Batàka Tôba (Batak Toba) any amin' ny nosy Somatra, ny Varoga (Waruga) ao amin' ny foko Minahasàna ao Solaoesy avaratra ary ny vatam-paty ao amin' ny foko Karo ao Somatra avaratra dia ohatra vitsy amin' ny endrika isehoan' ny fivavahana amin' ny razana.

Ny fivavahana sy fankamasinana ny razana aty Afrika

Manjaka eran' i Afrika ny fankamasinana ny razana, ary fototry ny fivavahana maro. Matetika izy io dia miaampy ny finoana ny fisian' ny Avo Indridra, fa ny vavaka sy/na ny sorona dia matetika atolotra ho an' ny razana izay mety ho lasa karazana andriamanitra kely. Mijanona eo amin' ny Afrikana maro ny fankamasinana ny razana, indraindray miaraka amin' ny fivavahana kristiana noraisina taty aoriana (toy ny tany Nizerià teo amin' ny vahoaka Igbô), sy ny silamo (eo amin' ny foko Mande samihafa sy ny Bamoma ary ny Bakôsy) any amin' ny ampahany be amin' ny kôntinenta. Ao amin' ny fivavahana serera ôrtôdôksa, ny Pangool (olo-masina fahiny sy fanahin’ ny razana) dia hajain' ny Serera.

Ao amin' ny Serera

Ny vahoaka Serera ao Senegaly sy Gambia ary Maoritania izay mifikitra amin' ny foto-kevitra ny amin' ny A ƭat Roog (fivavahana serera) dia mino ny fankamasnana ny pangool (olomasina serera fahiny sy ny fanahin' ny razana). Misy karazany maro ny pangool (fangol, raha tokana), samy manana ny fomba fankamasinana azy.

Eto Madagasikara

Fandihizana atao amin' ny famadihana

Ny fivavahana amin' ny razana dia fanao be mpanaraka eto Madagasikara ka hita amin' ny fomba fanaovana fasana izany any afovoan-tany, izay manatanteraka ny famadihana, izay amoahana ny taolan' ny havana maty avy ao am-pasana mba hamonosan-damba azy sy hampidirana azy am-pasana indray. Izany fanao izany dia ataon' ny Malagasy mbola mandala ny fivavahan-drazana, ka mitazona sy mampitombo ny fifandraisan' ny velona sy ny razana. Ahatsiarovana ireo razana sy ivorian' ny fianakaviana sy ny mpiara-monina ny famadihana ary anaovana lanonana. Ny mponina ao amin' ireo tanàna manodidina dia asaina koa mba hanatrika ny lanonana izay izaràna sakafo sy toaka sady ihainoana hiragasy na hira sy mozika hafa.

Aseho amin' ny alalan' ny fanajana ny fady koa ny fivavahana amin' ny razana izay hajaina mandritra na aorian' ny andro nahavelomany. Inoana fa ny fanehoam-panajana ny razana amin' ny alalan' ny fanajana ny fady dia mahatonga ny razana hitahy ny velona. Inoana fa miteraka fahavoazana ny fanadinoana ny razana na ny tsy firaharahana ny hafatra navelany. Ny famonoana omby atao sorona no fomba anehoana ny fanajana ny razana na ampitsaharana ny fahatezeran' izy ireo.

Azo atao koa ny maneho fanajana ny razana amin' ny alalan' ny fanidinana toaka avy amin' ny tavoahangy vao nosokafana mba hanomezana ny anjarany, eo amin' ny zoro avaratra-atsinanan' ny trano (zoro firarazana) no anaovana izany.

Ao Afrika Avaratra

Any Ejipta dia misy endrika fampiantranoana fanahy mifamatotra amin' ny fankamasinana ny maty, izay nantsoin' ny akademisiana iray hoe "matoatoa mpitaingina". Ny matoatoa izay mitoetra amin' ny olona dia omem-boninahitra amin' ny tsangambaton' ny maty na toerana masina natokana hanaovan' ny mponina eo an-toerana fanatitra sy fianiana. Ireo izay mianiana tsy marina dia mety hosazin' ilay matoatoa. Ity matoatoa ity dia heverina ho sady mahery no zavatra atahorana. Ireo matoatoa ireo dia tsy voatery ho olo-masina (raha ny marina, ireo izay manana izany finoana izany dia mino fa ny olona tena masina dia tsy hipetraka amin' olon-kafa toy izany, satria eo anatrehan' Andriamanitra mandrakariva izy ireo), fa toy ny olo-masina, dia miasa toy ny mpanelanelana amin' Andriamanitra izy ireo. Amin' ny toe-javatra sasany dia mety ho toeram-pivavahan' ny fianakaviana izany, izay tsy andehanan' ny vahiny matetika, fa ny sasany (matetika ny fitoerana masina tranainy) dia matetika no alehan' ny maro. Rehefa mangataka fanampiana amin' ny iray amin' ireo fanahy ireo ny olona iray dia mety hanao sorona biby matetika rehefa misy fanampiana azo, izay atao amin' ny olo-masina koa.

Jereo koa

• Razana
• Famadihana
• Fitampoha

• Fivavahana abrahamika
• Fivavahana taôika
• Fivavahan-drazana afrikana
• Fivavahana iraniana
• Fivavahana darmika

Rohy ivelany

• "Les Croyances à Madagascar" Madasite.