Helena (renin' i Kônstantino)
I Helena na Flavia Jolia Helena na Helena avy any Kônstantinôpla na Masimbavy Helena (ao amin' ny kristianisma), dia emperoravavy tao amin' ny Empira Rômanina sady renin' ny emperora Kônstantino Lehibe. Atao hoe Ἑλένη / Helénē; izy amin' ny teny grika. Teraka tamin' ny taona 248/250 tany Deprana (izay atao hoe Helenôpôlisy taty aoriana ho fanomezam-boninahitra azy) any amin' ny tanàna grikan' i Bitinia any Azia Minora ary maty tamin' ny 18 Aogositra 330 tany Nikômedia izy.
I Helena dia manana toerana ambony ao amin' ny tantaran' ny kristianisma. Tamin' ny taona farany niainany dia nanao fitsidihana ara-pivavahana tany Siria-Palestina sy tany Jerosalema izy, izay lazan' ny lovantsofina fa nahitany ny "Hazofijaliana Marina" miendrika T nanomboana an' i Jesoa. Ny Fiangonana Ôrtôdôksa Tatsinanana, ny Eglizy Katôlika, ny Fiangonana Ôrtôdôksa Atsinanana, ny Fiombonambe Anglikana, ary ny Fiangonana Loterana dia manaja azy ho olo-masina.
Fivahiniana masina sy fahitana relika[hanova | hanova ny fango]
Araka ny voalazan' i Eosebiôsy dia niova ho kristiana tamin' ny alalan' i Kônstantino i Helena. Notendren' i Kônstantino ho Augusta izy, ary nomeny fahafahana miditra tsy misy fetra ao amin' ny tahirim-bolan' ny Empira mba hitadiavana ny relika mahakasika ny lovantsofina kristiana. Tamin' ny taona 326–28 taor. J.K. dia nandeha nankany Palestina i Helena. Araka ny voalazan' i Eosebiôsy, izay mirakitra ny antsipirian' ny fivahinianany tany Palestina sy tany amin' ny faritany atsinanana maro hafa, sy i Sôkratesy Skôlastikôsy, dia izy no tompon' andraikitra tamin' ny fanorenana na fanatsarana ny Fiangonan' ny Fahaterahana any Betlehema (izay lazain' ny lovantsofina fa nahaterahan' i Kristy), sy ny Fiangonan' i Eleôna eo amin' ny tendrombohitra Ôliva (izay lazain' ny lovantsofina fa niakaran' i Kristy any an-danitra). Ny angano eo an-toerana dia manao an' i Helena ho nibaiko ny fanorenana fiangonana iray any Ejipta mba hamantarana ny roimemy mirehitra tany Sinay. Ny lasapelin' ny Mônasteran' i Masimbavy Katerina — izay antsoina matetika hoe Lasapelin' i Masimbavy Helena — dia tamin' ny taona 330.
Ny Hazofijaliana Marina sy ny Fiangonan' ny Fasana Masina[hanova | hanova ny fango]
Mbola naorina indray i Jerosalema taorian' ny fandravan' i Titosy azy tamin' ny taona 70. Naorin' ny emperora Hadriano nandritra ny taompolo 130 ny tempolin' i Venosy teo ambonin' ilay heverina fa nisy ny fasan' i Jesoa teo akaikin' ny havoana Kalvary, ary novana anarana hoe Aelia Capitolina ilay tanàna. Tsy mitovy ny fitantarana raha natokana ho an' i Venosy na i Jopitera ilay tempoly. Araka ny voalazan' i Eosebiôsy dia "nisy tempolin' i Venosy teo amin' io toerana io. Noravan' ny mpanjakavavy (Helena) izany". Araka ny lovantsofina dia nandidy ny handravana ilay tempoly i Helena ary, araka ny angano izay nipoitra tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-4, dia nisafidy toerana iray hanombohana fihadiana, izay nitarika ho amin' ny fahitana hazofijaliana telo samihafa. Misy angano ao amin' ny asasoratr' i Ambrôsio hoe Ny Fahafatesan’ i Teôdôsiôsy (maty tamin’ ny taona 395) ary ny lahatsoratra lavabe ao amin' ny toko maromaro nosoratan' i Rofino natovana amin' ny fandikana amin' ny teny latina ny Tantaram-Piangonana nataon' i Eosebiôsy, izay tsy miresaka momba ilay zava-nitranga ny tenaben-dahatsoratra. Avy eo, hoy ny fitantaran' i Rofino, dia tsy nety nanaiky zavatra tsy misy porofo marim-pototra ilay emperoravavy, ka nanao fitsapana. Azo inoana fa tamin' ny alalan' ny eveka Makariôsy avy any Jerosalema no nampanantsoany vehivavy saika ho faty hoentina avy ao amin' io tanàna io. Nikasika ny hazofijaliana voalohany sy faharoa ilay vehivavy nefa tsy niova ny toe-pahasalamany, fa rehefa nikasika ny hazofijaliana fahatelo farany kosa izy dia sitrana tampoka, ary dia nanambara i Helena fa ilay hazo fijaliana izay nokasihin' ilay vehivavy no "Hazofijaliana Marina".
Teo amin' ilay toerana nahitana izany i Kônstantino dia nandidy ny hananganana ny Fiangonan' ny Fasana Masina. Fiangonana maro koa no naorina teo amin' ny toerana hafa hitan' i Helena.
Hoy ny "Taratasy avy amin' i Kônstantino ho an' i Makariôsy avy any Jerosalema", ao amin' ny Fiainan' i Kônstantino nosoratan' i Eosebiôsy:
Lehibe ny fahasoavan' ny Mpamonjy antsika ka tsy misy herin' ny fiteny ampy hamaritana ny toe-javatra mahafinaritra izay horesahiko. Fa ny tsangambaton' ny Fijaliany masina indrindra, izay nalevina hatry ny ela tao ambanin' ny tany, izay tokony ho tsy fantatra nandritra ny taona maro, mandra-pisehony indray amin' ny mpanompony izay nafahana ankehitriny noho ny fanalavirana an' ilay fahavalo niombonan' ny rehetra, dia zava-misy mihoatra ny fiderana rehetra. Izaho tsy manan-draharaha lehibe ankoatry ny hoe ahoana no handravahana amin' ny fomba tsara indrindra amin' ny rafitra tsara tarehy io toerana masina io, izay, teo ambany fitarihan' Andriamanitra, dia nesoriko toy ny vesaran' ny fanompoana sampy maloto [ny tempolin' ny Rômana]; toerana izay noheverina ho masina hatrany am-piandohana araka ny fitsaran' Andriamanitra, nefa mbola miseho ho masina kokoa ankehitriny, satria efa nampiharihary tsara ny fahatokiana mazava ny amin' ny fijalian' ny Mpamonjintsika.
I Sôzômenôsy sy i Teôdôretôsy dia nilaza fa nahita ny fantsiky ny hazofijaliana koa i Helena. Mba hampiasana ny heriny mahagaga hanampiana ny zanany lahy, hono, dia nasain’ i Helena natao teo amin’ ny fiarovan-dohan’ i Kônstantino ny iray, ary ny iray hafa teo amin' ny lamboridin’ ny soavaliny. Araka ny lovantsofina iray dia nahazo ny akanjo lava masin' i Jesoa (ilay nanaovan' ny miaramila antsapaka) tamin' ny diany tany Jerosalema ary nandefa izany tany Trier.