Betlehema

I Betlehema dia tanàna ao amin' ny Jôrdania Andrefana, ao amin' ny Fizaràn-tany palestiniana voabodo, 10 km eo atsimon' i Jerosalema. Ny velarany dia 10,61 km². Ity tanàna ity dia nisy mponina 28.591 tamin' ny taona 2017, indrindra ny Palestiniana mozilmana. Izy io koa dia fonenan' ny Kristianina palestiniana vitsy, izay anisan' ny vondrom-piarahamonina kristiana tranainy indrindra eran-tany. Ny faritry ny tanànan' i Betlehema dia mipaka hatrany amin' ny tanànan' i Beit Jala sy i Beit Sahour.

Amin' ny teny hebreo izy dia atao hoe בֵּית לֶחֶם / Bet Lekhem fa amin'ny teny arabo kosa dia بَيْت لَحْم, Bayt Laḥm.

Foibem-pivavahana lehibe ilay tanàna. Ny lovantsofina jiosy, izay miantso azy koa hoe Efrata, dia mahatonga azy io hoheverina fa toerana nahaterahan' i Davida, mpanjakan' i Isiraely. Toerana masina ao amin' ny jodaisma koa izy io, satria ahitana ny fasan' i Rahely (na Rasela), eo amin' ny fidirana amin' ilay tanàna. Ny Kristiana dia mihevitra azy ho ny tanàna nahaterahan' i Jesoa, araka ny voasoratra ao amin' ny Baiboly. Toerana fanaovana fivahiniana masina i Betlehema, izay miteraka asa ara-toekarena lehibe mandritra ny vanim-potoan' ny Krismasy.

Nanomboka tamin' ny taona 1995, araka ny fepetran' ny Fifanarahana tany Oslo, ny tanànan' i Betlehema dia eo ambany fitantanan' ny Fahefana Palestiniana, na dia i Israely no mitantana n ampahany be amin' ilay tanàna (85%).

Tantara sy lanjany

Ao amin' ny jodaisma

Ao amin' ny Testamenta Taloha

Ao amin' ny Genesisy, i Betlehema no toerana nahafatesan' i Rahely (na Rasela) sy nahaterahan' i Benjamina, zanakalahy faharoan' i Rahely sady faralahy tamin' ny zanakalahin' i Jakôba. Miseho imbetsaka ao amin' ny Baiboly ilay fomba fiteny hoe "Betlehema ... amin' ny lalana mankany Efrata".

Ao amin' ny Bokin' i Rota, dia nanambady an' i Rota mpitondratena mahantra tonga hitsimpona tany an-tsahany i Bôaza, tompon-tany manankarena avy any Betlehema. Avy amin' ny taranany no hahaterahan' i Davida, mpanjakan' i Isiraely.

Ao amin' ny Bokin' i Samoela, i Davida mpanjaka dia zanak' i Jese avy any Betlehema, ka izany no nahatonga an' i Mika mpaminany nanao azy ho tanindrazan' ny Mesia ho avy: "Ary hianao, ry Betleema Efrata, kely tsy tokony ho isan' ireo arivon' i Jodà akory, avy aminao no hivoaka ho ahy ilay tsy maintsy ho Mpanapaka amin' Israely, ary ny niandohany dia efa hatramin' ny andro fahagola, hatramin' ny andro mandrakizay." (Mikà 5:1- Ny Baiboly Masina).

Ankehitriny

Toerana masina maromaro no hita ao Betlehema ka anisan' izany ny fasan' i Rahely.

Ao amin' ny kristianisma

Ao amin' ny Testamenta Vaovao

Ao amin' ny Testamenta Vaovao, araka ny voalazan' i Matio sy i Lioka, dia i Betlehema any Jodea (na Jodia) no toerana nahaterahan' i Jesoa; raha nanapaka i Publius Sulpicius Quirinius, dia nankany ny ray aman-dreniny mba hosoratana anarana any, dia i Jôsefa, taranak' i Davida, izay tompon-tany avy any^[1].

Taty aoriana

Tamin' ny taonjato faha-11, i Bernard de Clairvaux dia nanitatra ny famotoran-teny hebreo momba an' i Betlehema ("tranon' ny mofo") tao amin' ny fampiasana kristiana: ka i Jesoa izay teraka tao Betlehema no lasa "Mofo velona nidina avy any an-danitra"^[2]. Toerana masina maromaro no hita ao Betlehema ka anisan' izany ny Bazilikan' ny Fahaterahana sy ny Lavabaton-dRonono.

Toerana nahaterahan' i Jesoa

Momba ny toerana nahaterahan' i Jesoa, dia nisalasala ny mpahay tantara teo fisafidianana an' ii Nazareta izay toerana nisy ny fianakaviany, izay nandaniany ny fahazazany sy ny fahatanorany manontolo, sy ny tanànan' i Kafarnahoma na Kapernaomy (Kfar Nahoma, "Tanànan' i Nahoma") izay hita ao amin' ny Filazantsara izay maneho azy ho foiben' ny asa fitoriana nataony, eny fa na dia ny tanànan' i Kôrazaina na Kôrazina izay niraiketan' ny fon' i Jesoa indrindra.

Ny fitantaran' i Lioka sy ny an' i Matio, izay samy milaza fa tao Betlehema any Jodea no nahaterahan' i Jesoa, dia mahatonga ny mpamakafaka ny Baiboly hirona amin' ny fandraiketana an-tsoratra ara-teôlôjia fa tsy araka ny zava-misy, - satria i Betlehema no tanànan' i Davida mpanjaka izay tsy maintsy hiavian' ny Mesia andrasan' ny Jiosy na Jody, araka ny voalazan' ny faminanian' i Mikà.

Ao amin' ny fitantaran' izy ireo ny nahaterahan' i Jesoa, ireo evanjelista ireo dia nanao fandrafetana ara-bakiteny izay manome fanazavana ny antony maha Mesia an' i Jesoa, amin' ny alalan' ny fanakarana taty aoriana (satria ny lovantsofina momba an' i Betlehema dia tsy nanomboka any alohan' ny fiafaran' ny taonjato voalohany).

Ny Filazantsaran' i Lioka sy ny an' i Matio dia mitatitra fa i Betlehema no toerana nahaterahan' i Jesoa, ny an' i Marka sy ny an' i Joany kosa nanomboka amin' ny fiainan' i Joany Batista, avy eo ny an' i Jesoa, nefa tsy milaza na inona na inona momba ny fahazazany.

Araka ny voalazan' i Hierônimo avy any Stridôna (Epistola, 58:3), izay nipetraka tany Betlehema tamin' ny faran' ny taonjato faha-4, dia efa nohajaina sahady ny lavabato nisy ny nahaterahan' i Kristy, tamin' ny andron' i Hadriano, izay nanorina tempoly natokana ho an' i Adônisy teo, mba hanakanana an' io fanomezam-boninahitra io; voalaza fa ity emperora rômana ity dia nanao toy izany koa tany Jerosalema tao amin' ny Tempolin' i Jerosalema sy ny tao amin' ny Fasana Masina.

Raha voamarina ny fanambaràn' ilay apôlôjeta momba ny Fasana Masina, ny fanambaràn' ity apôlôjeta kristiana ity dia tsy voamarin' ny zavatra hita tamin' ny fikarohana arkeôlôjika tao Betlehema izay tsy nahitana soritra toeram-ponenana tamin' ny andron' i Jesoa hatramin' izao. Ankoatr' izany dia toa nisy koa ny toerana nivavahana amin' ny Fahaterahana, talohan' ny Bazilika Kônstantiniana, na dia teo aza ny firesahana ankolaka nataon' ny apôlôjeta Jostino avy any Nablosy sy Ôrigenesy.

Teo anelanelan' ny taona 1992 sy 2003, i Aviram Oshri, arkeôlôga israeliana, dia nanao fikarohana fanavotana tao amin' ny tanàna mitovy anarana antsoina hoe Betlehema any Galilea, 6 km andrefan' i Nazareta. Navoakany tao ny sisa tavela tamin' ny fonenana jiosy tao tamin' ny Vanim-potoana Herôdiana (taonjato voalohany tal JK sy taor JK) ary tamin' ny taonjato faha-6, ny an' ny basilika kristiana iray, mifandray amin' ny mônasitera sy toerana fandraisam-bahiny. Araka ireo zavatra hita ireo dia nanatsoaka hevitra izy fa nisy ny fivahiniana masina kristianina ary nihevitra izy fa ny tanànan' i Betlehema any Galilea no toerana nahaterahan' i Jesoa marina.

Amin' izao fotoana izao

Lalana ao amin' ny tanànan' i Betlehema ankehitriny

Amin' izao fotoana izao dia mihena isa ny Kristiana manerana an' i Palestina, indrindra fa ao Betlehema izay misy vondrom-piarahamonin' ny Kristiana maherin' ny 11 000, izany hoe 20 % amin' ny mponina ao an-tanàna, ka ny 40 % amin' izany dia Katôlika. Tamin' ny taona 2016 dia ny 12 % amin' ny mponina Kristiana, hoy ny ben' ny tanàna ao an-toerana. Tamin' ny taona 1950 dia ny 86 % amin' ny mponina tao Betlehema sy ny tanàna manodidina dia Kristiana.

Ny Bazilikan' ny Fahaterahana

Taorian' ny namonoan' i Kônstantino I ny emprora vavy rômana Faosta (Fausta) sy an' i Krispo (Crispus), dia nitsidika ny toerana masina ny emperora vavy Helena, renin' i Kônstantino I, ary ity farany ity nanangana ny Bazilikan' ny Fahaterahana ao Betlehema. Nandeha nitoetra tany amin' ny zohy teo akaiky teo i Hierônimo (na i Jerôma) avy any Stridôna, ary nandika ny Baiboly hebreo tamin' ny teny latina, tao amin' ny dikan-teny antsoina hoe Vulgata.

Naverin' i Jostiniano tamin' ny laoniny ny Bazilikan' ny Fahaterahana ary io irery no fitoerana masina tsy noravan' ny Persiana rehefa nanafika an' i Palestina izy ireo. Mbola naverin' ny Kroazada tamin' ny laoniny izy io tamin' ny taonjato faha-12.

Ao amin' ny silamo

Ny Môskean' i Omar dia naorina tamin' ny taona 1860 ary natokana ho an' ny kalifa Omar ibn al-Khattab izay nandresy sy naka an' i Jerosalema ary nankany Betlehema tamin' ny taona 637, araka ny lovantsofina silamo. Nohavaozina izy io tamin' ny taompolo 1950.

Jereo koa

Nazareta

Loharano sy fanamarihana

↑ "Ary rehefa teraka Jesosy tao Betlehema an' i Jodia, tamin' ny andron' i Heroda mpanjaka, indreo, nisy Magy avy tany atsinanana tonga tany Jerosalema [...]" (Matio 2:1- Ny Baiboly). "Ary Josefa koa niakatra avy tany Galilea avy tao an-tanàna Nazareta hankany Jodea ho ao an-tanànan' i Davida atao hoe Betlehema, fa taranaka sy fianakavian' i Davida izy," (Lioka 2:4 - Ny Baiboly Masina)
↑ Bernard de Clairvaux, De laude Novae Militiae, 1129 [PDF] (Arsiva), chapitre VI, 21.

[1] "Ary rehefa teraka Jesosy tao Betlehema an' i Jodia, tamin' ny andron' i Heroda mpanjaka, indreo, nisy Magy avy tany atsinanana tonga tany Jerosalema [...]" (Matio 2:1- Ny Baiboly). "Ary Josefa koa niakatra avy tany Galilea avy tao an-tanàna Nazareta hankany Jodea ho ao an-tanànan' i Davida atao hoe Betlehema, fa taranaka sy fianakavian' i Davida izy," (Lioka 2:4 - Ny Baiboly Masina)

[2] Bernard de Clairvaux, De laude Novae Militiae, 1129 [PDF] (Arsiva), chapitre VI, 21.

[1]

[2]