Fisarahan' ny Fiangonana Tatsinanana sy Tandrefana

Ny Fisarahan' ny Fiangonana Tatsinanana sy Tandrefana, izay fantatra ihany koa amin' ny anarana hoe Fisaraham-bazana Lehibe na Fisaraham-bazan' ny taona 1054, dia fahatapahan' ny fiombonana nisy teo amin' ny Fiangonana katôlika rômana sy ny Fiangonana ôrtôdôksa tatsinanana nanomboka tamin' ny taona 1054. Tombanana fa, taoriana kelin' ny nitrangan' ilay fisaraham-bazana, dia Kristiana tatsinanana ny ankamaroan' ny Kristiana eran-tany; Kristiana tandrefana ny ankamaroan' ny ambiny. Nisy tsy fitovian-kevitra maro momba ny fitondram-piangonana sy ny teôlôjia teo amin' ny Grika any Atsinanana sy ny Latina any Andrefana nialoha ny fisarahana tanteraka izay nitranga tamin' ny taona 1054. Nisongadina tamin' izany ny filaharan' ny Fanahy Masina (Filioque), ny mofo misy na tsy misy masirasira no tokony hampiasaina amin' ny Eokaristia, ny fahambonian' ny evekan' i Rôma, ary ny toeran' ny Patriarkata Ekiomenikan' i Kônstantinôpla ao amin' ny Pentarkia.

Tamin' ny taona 1053, ny hetsika voalohany dia natao hitarika ho amin' ny fisaraham-bazana ara-dalàna: tsy maintsy manaraka ny fomba amam-panao latina ny fiangonana grika any atsimon' i Italia, noho ny fandrahonam-panakatonana. Ho setrin' izany dia nandidy ny hanakatonana ny fiangonana latina rehetra tao Kônstantinôpla ny patriarka Mikaela I Kerolariôsy any Kônstantinôpla. Tamin' ny taona 1054 dia nandeha tany Kônstantinôpla ny solontenan' ny papa nirahin' i Leô IX mba handà ny anaram-boninahitr' i Kerolariôsy hoe "patriarika ekiomenika" sady hanizingizina fa manaiky ny filazàn' ny papa tena ho lohan' ny fiangonana rehetra. Ny tanjona lehibe indrindra amin' ny fisoloan-tena ny papa dia ny hitady fanampiana avy amin' ny amperora bizantina, Kônstantinôsy IX Mônômakôsy, noho ny fandresen' ny Nôrmana ny faritra atsimo ao Italia, ary hamaly ny famelezan' i Leôna any Akridôsy ny fampiasana ny mofo tsy misy masirasira sy ny fomba amam-panao tandrefana hafa, famelezana izay nahazo ny fanohanan' i Kerolariôsy. Nilaza i Axel Bayer, mpahay tantara, fa nalefa ny solon-tenan' ny papa, ho valin' ny taratasy roa, ny iray avy amin' ny emperora mitady fanampiana mba hikarakarana hetsika ara-tafika iraisana ataon' ny Empira Atsinanana (Bizantina) sy ny Empira Andrefana hanoherana ny Nôrmana, ary ny faharoa avy amin' i Kerolariôsy. Rehefa fantatry ny lehiben' ny fisoloan-tena, ny kardinaly Homberto any Silva Kandida, benediktina, fa tsy nety nanaiky ny fitakiana i Kerolariôsy dia noroahina  tsy ho anisan' ny fiangonana izy, ary ho setrin' izany dia nandroaka an' i Homberto sy ireo solontena hafa i Kerolariôsy. Araka ny voalazan' i Timothy Ware, "Na dia taorian' ny taona 1054 aza dia nitohy ihany ny fifandraisan' ny Tatsinanana sy ny Tandrefana. Mbola tsy nahalala ny hantsana lehibe mampisaraka azy ireo ny ampahany roa amin' ny kristianisma. ... Nijanona ho zavatra tsy fantatry ny Kristiana tsotra tany Atsinanana sy tany Andrefana ilay fifandirana".

Mampisalasala ny maha-ara-dalàna ny fihetsiky ny solontena tandrefana satria maty ny papa Leô ary ny fandroahana an' i Kerolariôsy irery ihany no nihatra tamin' ireo solontena ireo. Na izany aza dia nizarazara ara-poto-pampianarana, ara-teôlôjia, ara-piteny, ara-pôlitika, ary ara-jeôgrafia ny Fiangonana, ary tsy sitrana na oviana na oviana ny korontana fototra: indraindray dia nifampiampanga ho nanao fivavahan-diso sy nanomboka ny fisarahana ny andaniny sy ny ankilany. Nananosarotra kokoa ny fampihavanana vokatry ny Kroazada notarihan' ny Latina, ny fandripahana ny Latina tamin' ny taona 1182, ny famalian' ny Tandrefana tamin' ny fanaovana fahirano an' i Tesalônika tamin' ny taona 1185, ny fanafihana fakana sy fandrobana an' i Kônstantinôpla nandritra ny Kroazada fahefatra tamin' ny taona 1204, ary ny fametrahana an-keriny ny patriarika latina. Ny fametrahana ambaratongam-pahefana latina tao amin' ireo fanjakan' ny mpanao kroazada dia nidika fa nisy mpifaninana roa nifanandrina amin' ireo patriarikan' i Antiôkia sy ny an' i Kônstantinôpla ary ny an' i Jerosalema, ka nazava ny fisian' ny fisarahana. Tsy nahitam-bokany ny ezaka fampihavanana maro.

Tamin' ny taona 1965, ny papa Paoly VI sy ny patriarka ekiomenika Atenagôrasy I dia nanafoana ny fifanonganana tamin' ny taona 1054, na dia fanafoanana ny fepetra noraisina tamin' ny olona vitsivitsy fotsiny aza izany, ho fanehoana hatsaran-tsitrapo fotsiny fa tsy hahatonga firaisana indray. Ny tsy fisian' ny fiombonana feno eo amin' ny samy fiangonana aza dia voatonona miharihary rehefa manome alalana ny mpitondra fivavahana katôlika hanao ny sakramentan' ny fivalozana sy ny Eokaristia ary ny fanosorana ny marary ho an' ny mpino ao amin' ny fiangonana tatsinanana toy ny Fiangonana ôrtôdôksa atsinanana (toy izany koa ny Fiangonana ôrtôdôksa tatsinanana sy ny Fiangonan' ny Atsinanana) sy ny mpino ao amin' ny fiangonana tandrefana toa ny Fiangonana Katôlika Tranany ny Fehezan-dalàna Kanônika, rehefa mangataka izany ireo mpino ireo. Nitohy hatrany ny fifandraisana eo amin' ny roa tonta. Isan-taona dia misy iraka avy amin' ny an-daniny sy ny an-kilany manatevin-daharana ny hafa amin' ny fetin' ny olomasina mpiahy, i Md Piera sy i Md Paoly (29 Jona) ho an' i Rôma ary i Md Andrea (30 Nôvambra) ho an' i Kônstantinôpla, ary misy ny fitsidihana maromaro nataon' ny lohan' ny Fiangonana tsirairay. Ny ezaky ny patriarka ekiomenika momba ny fampihavanana amin' ny Eglizy Katôlika dia matetika no lasibatry ny fanakianana mafy avy amin' ny Ôrtôdôksa hafa.

Jereo koa

• Tantaran' ny kristianisma