Tônga
.svg)
I Tônga dia firenena nosy ao Pôlinezia, anisan' i Ôseania any amin' ny faritra andrefana amin' ny Ranomasimbe Pasifika atsimo. 744 km atsinanana-atsimo-atsinanan' ny nosy Fiji sy 875 km atsimon' i Wallis-Futuna ity firenena ity. Eo amin' ny fehintany 20° Atsimo sy zarahasina 175° Andrefana, ity vondonosy ity, izay nantsoina taloha hoe Nosin' ny Mpinamana. Atao hoe Tonga /ˈtoŋa/ na Pule'anga Fakatu'i 'o Tonga ("Fanjaka-mpanjakan' i Tônga) ity fitenena ity amin' ny fiteny tôngiana; fa Tonga and Kingdom of Tonga kosa amin' ny teny anglisy.
Jeôgrafia
Mizara ho vondronosy telo lehibe ity firenena ity sady ahitana nosy sy nosikely 171 ilay firenena - ka ny 45 amin' ireo no misy mponina. Toetanin-jana-pehin-tany mafana sy mando ny toetany any; mety hahatratra 2 000 mm isan-taona ny rotsak' orana. Manana velarana mirefy 748 km2 i Tônga ary miparitaka amin' ny velarana mihoatra ny 700 000 km2 any amin' ny faritra atsimo amin' i Ôseana Pasifika ny nosy mamorona azy ary mivelatra amin' ny halavana 800 km eo ho eo avy avaratra mianatsimo. I Nukuʻalofa (midika hoe "tanindrazan' ny fitiavana" amin' ny fiteny tôngana), izay ao amin' ny nosy Tongatapu, nosy lehibe indrindra any, no renivohiny.
Voahodidin' i Fijy sy i Wallis-et-Futuna (an' i Frantsa) any avaratra-andrefana, i Samôa any avaratra-atsinanana, i Nouvelle-Calédonie (an' i Frantsa) ary i Vanoato any andrefana, i Nioe (fizaràn-tanim-pirenena hafa akaiky indrindra) any atsinanana, ary i Kermadec (an' i Zelandy Vaovao) any atsimo-andrefana. I Tônga eo amin' ny 1 800 km eo ho eo avy eo amin' ny North Island -an' i Zelandy Vaovao).
Ny toetany any dia trôpikaly, mafana sy mando; mety mahatratra 2 000 mm isan-taona ny rotsak' orana.
Mponina
Tamin' ny taona 2021, araka ny Johnson's Tribune, dia nisy mponina 104 494 ny tao Tônga, ka ny 70 % amin' izy ireo no mipetraka ao Tongatapu izay nosy lehibe indrindra any.
Tantara
I Tônga dia nisy ny Sivilizasiônan' i Lapita 2 500 taona teo ho eo voalohany i Tônga, izay Pôlineziana mpiavy izay namolavola tsikelikely ny maha-izy azy sy ny fiteny ary ny kolontsaina manokana sy matanjaka amin' ny maha vahoaka Tôngana azy. Vetivety izy ireo dia nanangana toeram-pamaharana matanjaka tao manerana an' i Pasifika Atsimo, ary io vanim-potoan' ny fanitaran-tany hanjakazakana sy fanjanahantany tôngana io dia fantatra amin' ny anarana hoe Empira Tuʻi Tonga.
Nanomboka tamin' ny fitondran' ny mpanjaka tôngiana voalohany, atao hoe ʻAhoʻeitu, dia nanjary natanjaka tao amin' ny faritra misy azy i Tônga. Izy no fanjakana nanjakazaka an-dranomasina izay naharesy sy nifehy ny faritra ao Pasifika tsy mbola nisy toy izany, nanomboka tamin' ny ampahany maro amin' ny Vondronosy Sôlômôna sy i Nouvelle-Calédonie manontolo ary i Fijy any andrefana ka hatrany Samôa sy Nioe ary hatrany amin' ny ampahany amin' i Pôlinezia Frantsay ankehitriny any atsinanana. Nanjary nalaza noho ny fajnakazakany ara-toekarena sy ara-poko ary ara-kolotsaina tao Pasifika i Tuʻi Tonga, izay natanjaka hatrany na dia taorian' ny Revôlisiôna Samôana tamin' ny taonjato faha-13 sy tamin' ny nahitan' ny Eorôpeana ireo nosy ireo tamin' ny taona 1616.
Nanomboka tamin' ny taona 1900 ka hatramin' ny 1970 dia nanana ny satan' ny fanjakana arovan' ny britanika (prôtektôrata) i Tônga. Ny Fanjakana Mitambatra dia nisahana ny raharaham-bahiny tany Tônga tao anatin' ny fifanaraham-pisakaizana, saingy i Tônga dia tsy nanary ny fiandrianany ho an' ny firenena vahiny.
Tamin' ny taona 2010 dia nandray fepetra hentitra ka niala amin' ny fanjaka-mpanjaka tsy refesi-mandidy i Tônga ary lasa fanjaka-mpanjaka manaraka tapany ny lalàmpanorenana, taorian' ny fanavaozana ny lalàna izay nanokatra lalana ho amin' ny fifidianana antenimiera voalohany.
I Tônga dia mpikambana ao amin' ny Commonwealth of Nations, ao amin' ny Firenena Mikambana, ao amin' ny Pacific Islands Forum, ary ao amin' ny Alliance of Small Island States.
Toekarena
Ny toekaren' i Tônga dia toekarena somary tsy dia misy fampiasana vola firy, voamariky ny maha firenena nosy azy, izay miankina amin' ny fandefasana vola avy amin' ny zanaka am-pielezana, sy amin' ny fambolena voly fanondrana sy ny jono ary amin' ny hetsika isan-karazany toy ny filatelia.
Jereo koa
[hanova | hanova ny fango]- Firenena ao Ôseania: Aostralia - Nosy Koky - Fijy - Kiribaty - Nosy Marsaly - Mikrônezia - Naoro - Nioe - Zelandy Vaovao - Palaô - Papoazia-Ginea-Vaovao - Nosy Sôlômôna - Samôa - Tônga - Tovalo - Vanoato.