Tsimparifary

Tsimparifary Echinochloa

Ny tsimparifary dia ahitra isan-karazany izay matetika miara-maniry amin' ny vary. Misy karazany maro ny ahitra atao amin' ny teny malagasy hoe "tsimparifary", dia ireo ao amin' ny vondron-karazana Echinochloa sy Panicum ary Sacciolepis izay samy ao amin' ny fianakavian-javamaniry Poaceae. Tsy inona izany fa ny Echinochloa stagnina, ny Echinochloa crus-galli, ny Echinochloa pyramidalis, ny ny Megathyrsus maximus (na Panicum maximum teo aloha) ary ny Sacciolepis africana. Ireto ny anarana ahalalana azy ireo amin' ny teny malagasy: ahibary, ahibava, ahidrano, ahilava, famoa, fantaka, farimanga, karanga, osaosa, sarivary, songolo, tsimparifarifotsy, tsimparifarimanga, tsimparifarimanja, tsimparifarimena, tsimparifary, tsiparifary, veromena, verotsanga.

Fiforonan-teny

Araka ny hevitr' i Ottino, ny teny hoe tsimparifary dia avy amin' ny teny dravidiana ilazana ny vary sy ny momba azy, izay niavian' ny teny maaniany any Bôrneô hoe parei, ny teny javaney hoe pari, ny teny daiàka hoe parey ary ny teny bisaia any Filipina hoe palaï. Ny teny hoe tsimparifary izany dia midika hoe "sahala amin' ny vary". Tsy avy amin' ny teny malagasy hoe fary izany io teny io.

Ny zavamaniry atao amin' ny teny malagasy hoe tsimparifary

Ny Echinochloa

Voan' ny Echinochloa stagnina

Amin' ny faritra manana toetanin-jana-pahin-tany sy antonony mafana no misy ity vondron-karazan-javamaniry ity. Misy karazany 30 hatramin' ny 40. Maniry isan-taona na mandavan-taona, arakaraka ny karazany. Mitsangana na miondika ny fanirin' ny tahony izay mety mahatratra 3,6 m.

Ireto ny karazana misy eto Madagasikara:

• Echinochloa stagnina (Retz.) P. Beauv. (Poaceae) (atao amin' ny teny malagasy hoe ahibary, ahidrano, farimanga, karanga, tsimparifarimanga, tsimparifarimena, ary tsimparifary);
• Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv. Poaceae) (atao amin' ny teny malagasy hoe ahibary, ahidrano, karanga, osaosa, tsimparifarifotsy, ary tsimparifary);
• Echinochloa pyramidalis (Lam.) Hitchc. & Chase (Poaceae) (atao amin' ny teny malagasy hoe ahibava, ahidrano, ahilava, karanga, sarivary, songolo, tsimparifarimanja, ary tsimparifary).

Ny Megathyrsus

Ny Megathyrsus dia vondron-karazan-javamaniry ao amin' ny fianakaviana Poaceae, teratany aty Afrika atsimon' i Sahara sy ny Saikinosy Arabo, izay misy karazany roa.

Ny Panicum

Panicum maximum

Ny Panicum dia vondron-karazan-javamaniry ao amin' ny fianakavian' ny Poaceae, izay ahitana karazana miisa 370 maniry amin' ny faritra manana toetany antonony na toetanin-jana-pehin-tany na ambanin-jana-pahin-tany. Mety maniry isan-taona na mihoatra ny roa taona izy, eo anelanelan' ny 20 hatramin' ny 400 sm ny haavony. Volena ho fihinam-boa na ho hanin' ny biby ny karazany sasany. Ny maro aminy dia ahi-dratsy.

Ity no karazana fantatra indrindra eto Madagasikara:

• Panicum maximum Jacq. (Poaceae) (atao amin' ny teny malagasy hoe famoa, fantaka, tsimparefare, tsimparifary, tsiparefare, veromena, ary verotsanga);

Ny Sacciolepis

Sacciolepis indica

Ny Sacciolepis dia vondron-karazan-javamaniry ao amin' ny fianakavian' ny Poaceae, maniry amin' ny faritra manana toetanin-jana-pehin-tany sy toetany antonony mafana, indrindra aty Afrika. Misy karazana miisa 25 izy ireo. Ny karazany fantatra indrindra amin' ny teny malagasy atao hoe tsimparifary na tsiparifary, dia ny Sacciolepis africana C.E.

Loteratiora

Hainteny

"Na hikambana sy hiray ka hivady aza isika,

Tsy hataon' ny olona toy ny tsimparifary sy ny ketsa,

ka mifankatia vao sarahiny?"

Tsimparifary ao amin' ny Baiboly

Lolium temulentum

Ao amin' ny Evanjely araka an' i Matio (Mat 13:24-30) dia misy fanoharana momba ny ahi-dratsy iray izay nadika ao amin' ny Baiboly amin' ny teny malagasy hoe tsimparifary koa, ao amin' ny lahatsoratra misy fanoharana ny amin' ny mpamafy korontana sy fisamatsamahana. Ny teny nadika hoe "tsimparifary" dia ζιζάνια / zizania (raha maro) na ζιζάνιον / zizanion. Io teny io dia heverina ho manondro ny zavamaniry Lolium temulentum, ahitra izay mitovitovy amin' ny varimbazaha amin' ny fiandohan' ny fitomboany. Noho izany dia tsy anisan' ny Echinochloa na ny Panicum na ny Sacciolepis io zavamaniry io.

Izao ilay lahatsoratra:

²⁴ Ary nanao fanoharana hafa koa taminy Izy ka nanao hoe: Ny fanjakan' ny lanitra dia tahaka ny lehilahy anankiray izay namafy voa tsara tany an-tanimbariny; ²⁵ fa raha natory ny olona, dia avy ny fahavalony ka namafy voan-tsimparifary teny amin' ny vary, dia lasa nandeha. ²⁶ Ary rehefa naniry ny vary ka niteraka dia niposaka koa ny tsimparifary. ²⁷ Dia avy ny mpanompon-dralehilahy ka nanao taminy hoe: Tompoko, tsy voa tsara va no nafafinao tany an-tanimbarinao? koa avy taiza kosa ny tsimparifary? Dia hoy izy taminy: ²⁸ Fahavalo no nanao izany. Ary ny mpanompony nanao taminy hoe: Koa tianao va handehananay hanongotra sy hanangona azy ²⁹ Fa hoy izy: Tsia, fandrao, raha manongotra ny tsimparifary ianareo, dia hongotanareo miaraka aminy koa ny vary. ³⁰ Aoka ihany hiara-maniry izy roroa ambara-pihavin' ny fararano; ary amin' ny fararano dia holazaiko amin' ny mpijinja hoe: Angony aloha ny tsimparifary, ka ataovy amboarany mba hodorana; fa ny vary dia taomy ho any an-tsompitro. (Mat 13:24-30, Ny Baiboly)