Aristôtelisma
Ny aristôtelisma na aristôtelianisma dia fotopampianarana ara-pilôzôfia miainga avy amin' ny asan' i Aristôty, izay matetika no miavaka noho ny fampiasana ny lôjika nanatsoa-kevitra hentitra sy ny fomba fiasa mamaritra fitsipika avy amin' ny fanandramana ampiharina amin' ny fandalinana ny filôzôfia natoraly sy ny metafizika. Mamaly fanontaniana hoe nahoana izy io amin' ny alalan' ny kisarin' antony efatra, anisan' izany ny tanjona na ny teleôlôjia, sady manantitrantitra ny etikan' ny hatsaran-toetra. I Aristôty sy ny sekoliny dia nanoratra momba ny fizika, ny biôlôjia, ny metafizika, ny lôjika, ny etika, ny estetika, ny tononkalo, ny teatra, ny mozika, ny fahaiza mandaha-teny (retôrika), ny psikôlôjia, ny haiteny, ny toekarena, ny pôlitika, ary ny governemanta. Ny sekolim-pisainana rehetra izay maka ny iray amin' ny fomba fisanana mampiavaka an' i Aristôty ho fiaingana dia azo raisina ho "aristôteliana" amin' ny hevitra malalak' io teny io. Midika izany fa rijan-kevitra (na teôria) aristôteliana samihafa (ohatra amin' ny etika na amin' ny ôntôlôjia) dia mety tsy hisy zavatra lehibe itoviana raha ny tena votoatiny no resahina ankoatra ny fiaingana avy amin' ny hevitr' i Aristôty iraisan' izy ireo.
Tamin' ny andron' i Aristôty dia nahitana ny filôzôfia natoraly - izay nialoha ny fahatongavan' ny siansa môderina nandritra ny Revôlisiôna Siantifika - ny filôzôfia. Tamin' ny voalohany dia narovan' ny mpikambana tao amin' ny Sekoly Peripatetisiana ny ny asasoratr' i Aristôty, ary taty aoriana dia narovan' ny Neôplatônista, izay namoaka heviteny maro momba ny asasoratr' i Aristôty. Tamin' ny vanim-potoanan' ny Andro Volamena Silamo dia nandika ny asasoratr' i Aristôty ho amin' ny teny arabo i Ibn Sina (na Avicenna) sy i Ibn Rushd (na Averroes) ary tamin' ny andron' izy ireo, niaraka tamin' ny filôzôfa toa an' i Al-Kindi sy i Al-Farabi, dia lasa ampahany lehibe teo amin' ny filôzôfia islamika voalohany ny aristôtelisma.
Nandray ny aristôtelisma avy amin' ireo manam-pahaizana silamo ireo i Mosesy Maimônida ary nanorina tamin' izany ny Torolalana ho an' ny sahiran-tsaina" (arabo: دلالة الحائرين / Dalālat al-ḥā'irīn; hebreo: מורה הנבוכים / Moreh HaNevukhim), ary izany no fototry ny filôzôfia skôlastika jiosy. Na dia fantatr' i Eorôpa Andrefana aza ny sasany amin’ ny asasoratra momba ny lôjika nataon' i Aristôty, dia vao tamin' ny fandikan-teny latina tamin' ny taonjato faha-12 sy ny fisadratan' ny skôlastika no nanjary nalaza ny asasoratr' i Aristôty sy ny Arabo mpanao heviteny momba izany. Nandika sy nandamina ny asasoratr' i Aristôty hifanaraka amin' ny teôlôjia katôlika ny manam-pahaizana toa an' i Albertus Magnus sy i Tômasy avy any Akoino (na Thomas Aquinas).
Rehefa nihemotra noho ny tsikera avy amin' ny mpanao filôzôfia natoraly môderna ny fiheverana aristôteliana miavaka momba ny teleôlôjia, dia niampita tamin' ny alalan' i Christian Wolff sy Kant hatramin' i Hegel, izay nampihatra izany tamin' ny tantara manontolo. Na dia izany aza dia notsikerain' i Trendelenburg sy i Brentano ho tsy aristôteliana ity tetikasa ity, ankehitriny dia lazaina matetika fa tompon' andraikitra amin' ny fandraisan' i Marx ny aristôtelisma ny fiantraikan' ny fisainan' i Hegel.
Ny filôzôfia etika sy pratika aristôtelisiana vao haingana, toy ny an' i Gadamer sy i John McDowell, dia matetika mifototra amin' ny fandavana ny filôzôfia metafizika na teôrika mahazatra ao amin' ny aristôtelisma. Araka io fomba fijery io, ny fomba môderina mahazatra voalohany momba ny repoblikanisma ara-pôlitika, izay mihevitra ny res publica, ny sehatra ho an' ny daholobe na ny Fanjakana ho voaforon' ny asa tsara ataon' ny olom-pirenena ao aminy, dia mety hiseho tanteraka ho aristôteliana.
Filôzôfa aristôteliana malaza izay nanampy tamin' ny famerenana indray ny etika momba ny hatsaran-toetra i Alasdair MacIntyre, tao amin' ny bokiny mitondra ny lohateny hoe After Virtue. Nanavao ny aristôtelisma i MacIntyre, tamin' ny tohan-kevitra izay ilazany fa tanteraka amin' ny alalan' ny fandraisana anjara amin' ny fanao ara-piarahamonina ny ny tsara ara-nofo (tsy ara-panahy) avo indrindra, izay ao anatin' ny olombelona.