Tantara
Fampidirana
[hanova | hanova ny fango]Ny Tantara dia voambolana malagasy natsangana hifanandrify amin'ny voambolana grika manao hoe ἱστορία-historíā. Maro ny fiteny nindrana io voambolana grika io, tahaka ny anglisy na ny frantsay, fa isika kosa nahita fa misy dika mitovy aminy napetraka tamin'ireo rakibolana (frantsay-malagasy na anglisy-malagasy) ka tsara raha hazavaina amin'ny alalan'ny teny niandohana (ôrizinaly) aloha ity lohahevitra ity.
Ny historíā dia anondroana ny fandalinana hatrany hatrany ny fotoana lasa, indrindra fa ny nataon'olombelona mandraka ankehitriny. Halalinin'ny historíā voalohany indrindra ireo soratra loharanon'ny torohay, izay mahatonga antsika hahatakatra ny lasa, fa ny talohan-tantara kosa dia manondro ny fotoana tsy nisian'ny raki-tsoratra na tsy misy na inona na inona azontsika amin'izay voalazan'ny soratra. Tafiditra ao anatin'ny fandalinana ny toe-java-nitranga ny fandraketana azy, ireo tranga nahatonga ireo toe-javatra ireo, ary ny lalàna ankapoben'ny fivoarana ara-tantara.[1]
Amin'ny maha-fandalinana ny tranga efa lasa ny historíā, avy amin'ny loharanom-baovao isan-karazany (tahaka ny boky, gazety, soratra, taratasy) navelan'ny taloha sy ireo fanorenana isan-karazany ary ireo karazana asa-tanana sy fitaovana niangana (vola, fitafiana, hoditra ary taolan'olona na biby) no ahafantaran'ny olona izay nitranga tamin'ny fotoana iray efa lasa. Ny tranomboky, ny arisiva ary ny mozea no manangona sy mitahiry ireo zava-boatonona rehetra eo ambony ireo ahafahan'ny olona mianatra ny tantara. Ny olona mandalina tantara no antsoina hoe mpahay tantara. Ny olona mandalina ny talohan-tantara sy ny tantara amin'ny alalan'ny zavatra navelan'ny kolontsaina fahiny no antsoina hoe arkeôlôgy nefa ny taranja antsoina hoe arkeôlôjia. Ny olona mandalina ny zanak'olombelona sy ny fiarahamonina no antsoina hoe antrôpôlôgy. Ny fandalinana ny loharano sy ny fomba ampiasaina handalinana sy fanoratana ny tantara no antsoina hoe histôriôgrafia.[2]


Ny teny malagasy nanondroana ny historíā
[hanova | hanova ny fango]Ny tantara (na tantaro) dia nanana dika fahiny (tsy voarakitra an-tsoratra fa lovantsofina) hoe vato vavolombelona (vatolahy sy fandriam-bato ao am-pasana), ny voalohany tsangambato naorina ho fahatsiarovana misy soratra fampitadidiana na tsia ary ny faharoa kosa manondro ny fandriam-bato tsy maintsy hiafaran'ny olombelona rehetra (araka ny kolontsaina merina/malagasy) tsy laitra ahisaka na hozongozonina, mafy orina iafaran'ny nofo rahatrizay.
Ny tantaro avy amin'ny voambolana fahiny hoe tantarom-panjakana kosa dia ny satro-boninahitry ny firenena, tsy fisatroka fa solom-paneva mariky ny fiandrianana na mpialoha ny mpanjaka rehefa mivoaka ny lapa amin'ny fomba ofisialy izy (Taonjato faha-19) ka handeha toeran-kafa. Mari-pamantarana sy faneva miorina mafy noho izany ny tantara, izay tsy manan-tantara dia tahaka ny tsy manana fiorenana, tsy manan-kasina ary tsy manam-piafarana na tsy mahafantatra ny lalan-kizorana hanatrarana tanjona iray na maromaro.
Ohatra, nahazo tantara ny tanànan'i Lazaina ho orimbaton'ny fifankatiavana na fihavanana eo amin'ny Tsimahafotsy sy ny Tsimiamboholahy. Tanànan'ny Zana-dRalambo amin'Andrianjaka io tanàna io, izany hoe tanànan'Andriana, nefa natao ho orimbatom-pihavanan'ny samy Hova na Folovohitra.
Avy amin'ny fiteny sanskrity तन्त्र / tantra ny teny malagasy hoe tantara. (jereo ny dinika azafady!)
Ankapobeny
[hanova | hanova ny fango]Tsy fitantarana fotsiny ny zava-niseho efa lasa ny tantara, fa ezaka hananganana indray sy handikana ny lasa, mba ahafahana manazava/mandika ny ankehitriny sy haminavinana izay hitranga tsy ho ela. Amin'ny maha-siansa mivoatra azy dia tsy mitsaha-miova ny fahatakarana ary mihamivelatra sy mihamaro ny fomba fiasa ara-tantara.[3]
Hadihadìn'ny mpahay tantara ny fironan'ny fiaraha-monina amin'ny vanim-potoana samihafa, any amin'ny sehatra samihafa, ny toe-karena, ny fivoaran'ny kolontsaina sy ny siansa sy ny filozofia ary ny zavakanto. Misy ny tantara iray an'ireo firenena, ny tantara iray an'ny mozika, ny tantara iray an'ny tantara, ny tantara iray an'ny maritrano, sns.[4]
Tsy mitovy anefa ny hevitr’ireo mpahay tantara amin'izy io, ny sasany mihevitra azy io ho siansa nefa ny hafa manao azy ho zavakanto. Samy manana ny hevitra avoakany anefa ny mpahay tantara izay miezaka araka izay azony atao hametraka ny tantara ho tsy mitongilana, tahaka ny eo amin'ny filôzôfian'ny tantara amin'ny ankapobeny. Misy noho izany ny karazana filaza eo amin'ny tantara, tsy mamorona fa miainga amin'ny torohay eo am-pelantanana.[5]
Jereo koa
[hanova | hanova ny fango]- ↑ Nadika sy naravona avy amin'ny fanomboham-pitantaran'ny teny frantsay sy ny teny anglisy.
- ↑ History is the study of past events. People know what happened in the past by looking at things from the past including sources (like books, newspapers, scripts and letters), buildings and different types of artifacts (like pottery, tools, coins and human or animal remains.) Libraries, archives, and museums collect and keep these things for people to study history. A person who studies history is called a historian. A person who studies pre-history and history through things left behind by ancient cultures is called an archaeologist. A person who studies mankind and society is called an anthropologist. The study of the sources and methods used to study and write history is called historiography. (Wikipedia teny anglisy tsotra)
- ↑ Η ιστορία δεν αποτελεί απλή αφήγηση τετελεσμένων γεγονότων, αλλά προσπάθεια αναδόμησης και ερμηνείας του παρελθόντος, με στόχο συνήθως την ερμηνεία του παρόντος και την πρόβλεψη του μέλλοντος. Ως εξελισσόμενη επιστήμη υφίσταται διαρκείς αλλαγές και μετασχηματισμούς, παράγοντας διαφορετικές ιστοριογραφικές προσεγγίσεις. (wikipedia teny grika)
- ↑ Ο ιστορικός ερευνά τις τάσεις της κοινωνίας σε διάφορες περιόδους και σε διάφορους τομείς, τις οικονομικές συνθήκες, την εξέλιξη του πολιτισμού, της επιστήμης, της φιλοσοφίας και της τέχνης. Υπάρχει ιστορία των εθνών, ιστορία της μουσικής, ιστορία της ιατρικής, ιστορία της αρχιτεκτονικής κ.λ.π. (wikipedia teny grika)
- ↑ Οι ιστορικοί πάντως εκφράζουν διάφορες απόψεις για το αντικείμενο τους, θεωρώντας το άλλοι επιστήμη και άλλοι τέχνη. Επίσης, διαφορετικές απόψεις εκφράζονται και για τη δυνατότητα της ιστορίας να είναι αντικειμενική, όπως γενικά και για τη φιλοσοφία της ιστορίας. (wikipedia teny grika)