Prôtektôrata Frantsain' i Madagasikara

Ny Prôtektôrata Frantsain' i Madagasikara no satan' i Madagasikara izay voafaritra teo amin' ny vanim-potoana izay nianjeran' ny Fanjakan' i Madagasikara ka nahatonga an' ilay nosy ho eo ambany fiarovana na prôtektôrata frantsay (1882 - 1897), izay nanombohan' ny fanjanahan-tany frantsay teto Madagasikara. Tamin' ny alalan' ny prôtektôrata no nanandrana nifehy ny raharaham-bahiny tao amin' ny Fanjakana Merina tamin' ny alalan' ny solontenany tao Antananarivo i Frantsa.

Nambaran' i Frantsa ny maha prôtektôrata ny Nosy tamin' ny taona 1882, rehefa nanao fifanarahana tamin' i Britaina Lehibe, izay firenena eorôpeana voalohany nanana hery sy fisiana maharitra teo amin' ny Nosy nanomboka tamin’ ny fahatongavan' ireo misiôneran' ny London Missionary Society tamin’ ny taona 1820 tany ho any; nanaiky ny fitakian' ny Frantsay an' i Madagasikara i Britaina Lehibe ho takalon' ny faneken' ny Frantsay ny fitakiany an' i Zanzibar.

Naharitra teo anelanelan' ny taona 1882 sy 1897 ny prôtektôratan' i Madagasikara, talohan' ny nampidirana ny Nosy ho zanatany frantsay. Tamin' ny 28 Janoary 1896 no nametrahan' ny Frantsay an' i Diego-Suarez, Nosy-Be ary ny nosy Sainte-Marie ho ao amin' ny Prôtektôratan' i Madagasikara

Ny tanin' ny Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara dia mifanandrify amin' ny tanin' ny Fanjakan' i Madagasikara teo aloha sy ny zanatany ho avy ary ny Repoblikan' i Madagasikara izay ho lasa mizaka tena amin' ny taona 1958, ary avy eo mahaleo tena amin' ny taona 1960.

Fanamarinan' ny Frantsay ny prôtektôrata

Nohamarinin' ny Frantsay ny fananganana prôtektôrata noho ny fitakiany tany amin' ireo nosy toa an' i Nosy Be sy Nosy Boraha ary noho ny fifanarahana nosoniavin' ny lehiben' ny foko Sakalava any amin' ny morontsiraka andrefana. Mbola nohamarinina izany tamin' ny alalan' ny antontan-taratasy nosoniavin' ny mpanjaka Radama II, anisan' izany ny taratasy nampanaovina sonia, mety am-pitaka, izay niangavy an' i Napoléon III hanohana ny fanonganana an-dRanavalona I, sy ny fifanarahana fananan-tany tamin' ilay mpandraharaha frantsay Joseph-François Lambert izay nofoanana tamin' ny famonoana an-dRadama II tamin' ny taona 1863. Nifarana tamin' ny 1897 izany rehefa lasa zanatany frantsay i Madagasikara.

Fanoherana ny prôtektôrata frantsay

Fanoherana

Nolavin' ny mpitondra nifandimby Ranavalona II sy Ranavalona III ary Rainilaiarivony praiminisitra ny fitakiana ny satan' ny prôtektôrata frantsay ary tsy nety nanaiky ny hisian' ny solontenan' ny Frantsay na nanaiky ny fitakian' ny Frantsay, izay nikasa ny hifehy ny raharaham-bahiny sy ny varotra eto Madagasikara, izy ireo. Nandefa taratasy tany amin' ny mpiara-miombon' antoka ara-diplômasia sy ara-barotra any ivelany, anisan' izany i Britaina Lehibe sy i Etazonia, ny fitondram-panjakana malagasy mba hangataka azy ireo hisolo vava an' i Madagasikara eo anatrehan' i Frantsa momba ny fitohizan' ny fahaleovantenan' ny Malagasy. Nanapoaka baomba tamin' ny tanàna amorontsiraka i Frantsa mba hanamafisany ny fitakiany, saingy mbola nitohy nitantana ny raharahany tsy nisy fitsabahan' ny firenena hafa firy ny Fanjakan' i Madagasikara.

Raha ny marina dia kely na tsy nampiharina ny fepetran' ny prôtektôrata miaraka amin' i Frantsa, izay tsy afaka nisoroka ny fanafihan' ny mpanjanaka frantsay tamin' ny taona 1895.

Vokatry ny fanoherana

Vokatry ny fanoherana ny prôtektôrata dia nisy tafika frantsay nibodo an' Antananarivo tamin' ny Septambra 1895 ary nampigadra ny mpanjakavavy Ranavalona III sy ny praiminisitra Rainilaiarivony.

Fomba fiasa sy rafitra

Fomba fiasa

Io prôtektôrata io dia mitovitovy foto-kevitra amin' ny Prôtektôrata Frantsain' i Tonizia sy ny Prôtektôrata Frantsain' i Marôka, izay mitazona ny fitantanan-draharahan' ny Fanjakana Merina manontolo sy ny fitsipika sy lalàna nentim-paharazana malagasy sady nametraka "résidents généraux" izay solontena miaro ny tombontsoan' i Frantsa. Ny sata mifehy ny fizakan-tena kosa dia eo anelanelan' ny fahaleovantena sy ny satan' ny zanatany.

Ny mpanjaka nandritra ny prôtektôrata

1882-1883: Ranavalona II, zanak' olo-mpiray tam-po amin-dRasoherina, no teo amin' ny fitondrana nanomboka ny taona 1868. Vadin' ny praiminisitra Rainilaiarivony izy. Tamin' ny fitondrany dia niely nanerana ny Nosy ny kristianisma, ary ny prôtestantisma izay niovany fo dia lasa fivavahan' ny fanjakana tokoa. Niezaka ny hihazona ny fifandanjana eo amin' i Frantsa sy Angletera izy. Nataon' i Frantsa ho prôtektôrata i Madagasikara tamin' ny taona 1882.
1883-1896: Ranavalona III, zanak' anabavin-dRadama II, no vadin' ny praiminisitra Rainilaiarivony.

Ny résidents généraux sy ny governora

Ny résidents sy ny governora tamin' ny fanjanahantany dia:

Fanombohan' ny fotoam-pitantanana	Fiafaran' ny fotoam-pitantanana	Anarana	Andraikitra
17 Desambra 1885, fifanarahana frantsay-malagasy
28 Avrily 1886	Mars 1888	Charles Le Myre de Vilers	Résident général
Marsa 1888	12 Desambra 1889	Paul Augustin Jean Larrouy	Résident général
12 Desambra 1889	11 Oktobra 1890	Maurice Bompard	Résident général
11 Oktobra 1890	Oktobra 1892	Jean Aurélien Lacoste	Nanao ny asan’ ny Résident général
Oktobra 1892	1894	Paul Augustin Jean Larrouy	Résident général
1894	1 Desambra 1895	Charles Le Myre de Vilers	Résident général
1 Oktobra 1895, prôtektôrata frantsay
1 Desambra 1895	28 Septambre 1896	Hippolyte Laroche	Résident général
6 Aogositra 1896, fanakambanana an' i Madagasikara amin' i Frantsa

Fihetseham-bahoaka sy fiafaran' ny prôtektôrata

Tamin' ny Janoary 1897, i Frantsa dia nanambara an' i Madagasikara ho zanatany frantsay ary nanao sesitany ny praiminisitra Rainilaiarivony tany Alzeria, izay maty tsy ela taorian' izay. Nofoanana ny fanandevozana sy ny sarangam-poko (andevo - hova - andriana) ary ny fitondrà-mpanjaka.

Nisy ny fametrahana governora sivily sy ny fampidirana am-ponja sy famonoana ny mpanohitra. Navela hanohy ny fitantanana ny raharaha anatiny sasany ny mpanjakavavy.

Nipoitra ilay hetsika fanoherana malaza, dia ny fikomian' ny Menalamba, ho setrin' ny kolikoly sy ny tsy fahombiazan' ny fitondran' ny mpanjaka, sy noho ny fitomboan' ny fisian' ny Eorôpeana sy ny heriny teto amin' ny Nosy, ary noho ny fielezan' ny kristianisma. Taorian' ny famongorana tamin-kerisetra ny fikomiana tamin' ny 1897, dia novonoin' ny Frantsay ireo izay anisan' ny fianakavian' ny mpanjaka, ary nalefany sesitany tany La Réunion aloha ny mpanjakavavy, ary tatỳ aoriana tany Alzeria, ary tany no nahafatesany tamin' ny taona 1917.