Rainilaiarivony

Rainilaiarivony Praiminisitra madagasikara

Rainilaiarivony dia praiminisitra malagasy teraka tamin'ny 1828 tao Antananarivo ary maty tamin'ny taona 1896 tany Alzeria.

Izy io no nandimby ny rahalahiny Rainivoninahitriniony izay praiminisitra talohany nandritry ny telo ambin'ny folo taona.

Amin'ny maha-praiminisitra azy dia nitady ny nampihatsara ny fandraharahan'ny fanjakana izy ary koa mampihamafy ary miaro an'i Madagasikara amin'ireo finiavana politikan'ny britanika ary frantsay. Nalahany ary nataony ho matihanina ny tafika, nataony ho tsy maintsy atrehana ny sekolim-baoaka, ary namoaka lalàna mifototra amin'ny lalàna anglisy izy. Nofeheziny tsimoramora ny fanao toa ny fanandevozana, fakàna vady maro ary fandroaham-bady. Namoaka lalàna mikasika ny fivadihan'ny Fanjakana ho kristianina izy tamin'ny andro nanjakan'i Ranavalona II. Izy ihany koa no nitondra ny tafika malagasy tamin'ireo ady nifanaovan'ny Hova sy ny Frantsay, ary naharo ny firenena hatramin'ny taona 1895. Na dia nihazona azy ho sarobidy aza ny Frantsay dia nesoriny teo amin'ny toerany i Rainilaiarivony izay natao sesitany ho any Aljeria frantsay, tany izay niambohoany tamin'ny volana Aogositra 1896.

Fahatanorana

Misy zavatra tsy ampy anatin'ity fizaràna ity. Ilaina mandray anjara ianao !

I Rainilaiarivony dia teraka ny 30 Janoary 1828 tao Ilafy. Ny rainy, Rainiharo dia mpitondra tafika ka i Rabodomiarana izay vadin'i Rainiharo no niteraka an'i Rainilaiarivony. Dimy taona taorian'izany dia lasa praiminisitra i Rainiharo, toerana izay nosahaniny nanomboka tamin'ny 1833 hatramin'ny taona 1852. Nandritry ny fotoana naha praiminisitra azy dia voafidy ho vadina mpanjaka i Rainiharo, fa notazoniny ho vadiny i Rabodomiarana araka ny fomba an-toerana izay manaiky ny fampirafesana. I Andriantsilavo izay raiben'i Rainilaiarivony dia mpanolotsain'ny mpanjaka Andrianampoinimerina. Avy amin'ny fianankaviamben' Andaviafaratra i Rainilaiarivony sy ny havany, miaraka amin'ny fianankaviamben' Andrefandrovan'i Ambohimanga, izay anisan'ny fianankaviana hova tena natanjaka indrindra tao Imerina tamin'ny taonjato faha-19. Izay andraikitra ambony tsy nomena ny Andriana dia lasan'ny Hova avy amin'ireo fianankaviambe roa ireo.

Tamin'izy enin-taona dia nianatra roa taona tao amin'ireo sekoly roa nosokafan'ny London Missionary Society i Rainilaiarivony, sekoly izay natokana ho an'ireo Andriana ao amin'ny lapa-mpanjaka ao Antananarivo. Nakaton'i Ranavalona I ireo sekoly ireo tamin'ny 1836, fa mbola nanohy ny fianarany niaraka tamin'ny mpianatra be taona noho izy i Rainilaiarivony. Ary rehefa 11 na 12 taona izy dia nanapa-kevitra ireo havany fa efa matotra tsara izy ka afaka hanao ny fiainany eto amin'izao tontolo izao. Nanomboka nividy sy nivarotra savony izy. Rehefa feno 14 taona izy dia nasaina hihaona amin'ny mpanjakavavy Ranavalona I. Nampiaiky volana an-dRanavalona izy ka nahazo ny Voninahitra Fahenina. Nahazo ny Voninahitra Fahafito izy tamin'ny izy 16 taona. Nahazo ny voninahitra Fahavalo ary Fahasivy izy tamin'izy 19 taona. Tsy mbola nisy teo aloha ny hafaingam-piakaram-boninahitra toa izany.

Fianakaviana

Tamin'ny taona 1848, dia nanambady i Rainilaiarivony izay efa 20 na 21 taona. Radilifera no nalainy ho anarany, ary nanaiky nanambady an'i Rasoanalina izy. Zaza enina ambin'ny folo no nentiny tam-bohoka nandritry ny fanambadian'izy roa ireo. Miampy an'ireo zaza ireo ny zana-dRasoanalina, Ratsimatahodriaka (Radriaka) izay niteraka talohan'ny nivadiany tamin'i Rainilaiarivony. Natsangan'i Rainilaiarivony ho zanany i Ratsimatahodriaka, ary nataony ho mpandimby azy, fa voapoizina ilay tovolahy ary maty noho ny fitsambikinana tamin'ny lavarangana.

Maro ireo zanak'i Rainilaiarivony nahavita namelatra ny fahafahany feno. Ny zanany iray atao hoe Rafozehana dia matin'ny delirium tremens; ny zanany hafa atao hoe Ratsimandresy sy Ralaiarivony dia maty tanaty herisetra. Nalefa tany Frantsa Randravalahy fa niverina talohan'ny nahazoany mari-pahaizana izy ka tsy fantatra izay tena niafarany. Nianatra ho dokotera Ramangalahy fa tratry ny aretina ka maty. Lasa mpaneloka ny zanany telo mirahalahy: Rajoelina izay nandika ny lalànan'ny fireneny amin'ny alalan'ny fivarotana volamena antsokosoko amin'orinasa anglisy; i Penoelina izay nianatra tany Angletera alohan'ny niverenany tao Madagasikara noho ny antom-pahasalamana; ary Ramariavelo izay namorona vondron-dahalo mamaky tranon'olon-tsotra. Maty noho ny fanalan-jaza ny iray amin'ny zanaka vavin'i Rainilaiarivony, ary ny sasany dia nanambady sady tsy nalaza teo amin'ny vahoaka.

Mpitondra tafika

Ny fahafatesan'ny praiminisitra Rainiharo tamin'ny volana Febroary 1852 dia namela ny mpanjakavavy tsy hanam-bady, tsy manam-panorohevitra ary tsy manam-pitondra tafika. Araka izany dia nahazo ny Voninahitra Faharoambinifolo avy amin'ny mpanjakavavy i Rainilaiarivony ho fiomanana amin'ny andraikiny ara-politka sy ara-tafika. Taorian'izany, dia naneho ny fitiavany tamin'i Rainilaiarivony ny mpanjakavavy. Nandà ilay tovolahy noho ny elanelan-taona, efapolo taona antitra noho izy ny mpanjakavavy, ary noho ny tsi-fahamendrehana mety ho vokatry ny fiarahana amin'ny sakaizan-drainy taloha. Nitana ny fihetseham-pony mandritra ny androm-piainany i Ranavalona, fa tsy naneho lolom-po noho ny fandavany ny hamaly azy ireo, ka naka an'i Rainijohary – izay manam-pahefana ambony iray hafa – ho vady. Tao anatin'ny herintaona, dia nomena an'i Rainilaiarivony izay 24 taona tamin'izany fotoana izany ny andraikitra hitondra tafika, ary nasandratra ho sekreteram-panjakana sy mpiambina ny tombon-kasem-panjakana ary mpanara-mason'ny Mpitam-bolam-panjakana izy.

Taona maro talohan'ny nahafatesany, ny praiminisitra taloha Rainiharo dia nitondra tafika hifehezan'Imerina ny tany any atsimon'ny Nosy. Nahatonga ny fifanaraham-pitsaharan'ady tamin'ny foko Bara any atsimo ny fanafihana. Nomena fizakan-tena izy ireo mba ho foko anelanelan'ny Sakalava any andrefana ary ny Tanala sy ny Antemoro sy ny Antefasy ary foko hafa any atsimo atsinanana. Nikomy tamin'ny Merina ireo foko tatsimo-atsinanana ireo rehefa nahalala momba ny fahafatesan'i Rainiharo. Nandefa an'i Rainivoninahitriniony sy ny tafiny i Ranavalona mba hampitsahatra izany fikomiana izany ary koa mba hanavotra ireo Merina voafahirano tao atsimo.

Miaramila miisa iray alina manam-basy aman-tsabatra no tafika baikoin'ny ralahiny. Mpitondra entana miisa valo alina, mpahandro sakafo ary mpanompo no nanaraka ny tafika. Olona iray alina no matin'ny miaramila Merina, ary araka ny lovan-tsofina dia nisy koa ny navarotra ho andevo tao Imerina. Naka andevo valopolo i Rainilaiarivony, ary mahery ny 160 no andevo nalain'ny ralahiny. Na dia izany aza, nahomby tamin'ny fanajanonana ny fikomiana fotsiny ilay fanafihana, ary kely ny gejan'ny Merina manerana ny Nosy nandritry ny taonjato faha-19.

Fanakanam-panonganam-panjakana voalohany

Rehefa nitombo ho olon-dehibe Radama zanaky ny mpanjakavavy, dia lasa diso fanantenana tamin'ny isan'ny maty noho ny ady entin-dreniny sy ny fomba fanaovana ny fitsarana Radama. Kivy amin'ny fandavana ny kolontsaina eoropeanina ihany koa izy. Nifandray tsara tamin'ireo vazaha mbola navelan-dRanavalona hijanona ao amin'ny lapa ity andriana ity, anisan'izy ireo i Jean Laborde sy Joseph-François Lambert. Nifanaraka tamin'i Lambert mikasika ny fitrandrahan-tany Radama. Mihatra izay fifanarahana izay rehefa tonga manjaka Radama. Io fifanarahana io dia manome an'i Lambert ampahan-tany lehibe sy zo tsy ananan-kafa mamoron-dalana, mitrandraka vato, ala ary koa zavatra hafa maro eo amin'ny Nosy. Tamin'ny volana Mey 1857, rehefa sivy amby roapolo taona Rainilaiarivony, dia nasain'i Lambert ny printsy Radama sy Rainivoninahitriniony sy Rainilaiarivony aryny mpitondra tafika hafa maro mba hanongana an-dRanavalona

Rehefa mby hanongana i Radama dia nilaza an'i Lambert i Rainivoninahitriniony fa mety tsy ho tohanan'ny tafika izy, ka tokony hajanona ilay tetika. Ny iray amin'ireo mpitondra tafika dia nino fa nisy namadika tao ka nihevitra ny hiala maina tamin'ny alalan'ny fitoriana azy ireo amin'ny mpanjaka. Ny nataon'ny mpanjaka dia nandroaka ny vazaha ary nanatangena ny mpitondra tafika Merina izay nilona tanatin'ilay tetika. Tsy nanatangena an'i Radama, sy an'i Rainilaiarivony ary ny rahalahiny ny mpanjaka, satria mbola natoky azy ireo ny mpanjakavavy nandra-pahafatiny.

Fanakanam-panonganam-panjakana faharoa

Tamin'ny fahavaratra 1861 dia 33 taona i Rainilaiarivony. Nisy ny tombantombana mikasika ny olona handimby azy. Efa nilaza matetika ny mpanjakavavy fa ny zanany Radama izay nanohana ny eoropeanina no handimby azy, na dia tsy ankasitrahan'ny mpiara-monina aza izany. Nanohana an-kinafinafina an-dRamboasalama, izay notononin'ny mpanjaka ho mpandova fanjakana tany aloha tany, ireo mpandala ny mahazatra. Ramboasalama dia tsy mbola nanantena ny hitaky ny lova nomena azy vetivety tany aloha.

Araka ny fomba dia vonoina avokoa ireo olon-kafa afaka mitaky ny fitondram-panjakana rehefa mametraka ny mpanjaka vaovao. Nanohitra an'izany zavatra izany Radama II ka nangataka ny rahalahiny hanohana azy ho lohan'ny fanjakana amin'ny andro hahafatesan'ny mpanjakavavy. Fotoana vitsy talohan'ny nahafatesan-dRanavalona dia nasain'i Rainilaiarivony tao amin'ny lapan'ny Praiminisitra i Radama sy i Rainivoninahitriniony ka nasaina nametraka ny satroboninahitra tamin'ny mpanjaka eo anoloan'ny miaramila, ohatra ireny hoe efa maty ny mpanjakavavy. Nentina tao amin'ny lapa Ramboasalama ary noterena haneho mari-panohanana ampahibemaso an-dRadama.

I Rainilaiarivony no tompon'andraikitry ny tribonaly nitsarana ireo mpanohana an-dRamboasalama. Voaheloka ho mpamadika izy ireo ary nomelohina amin'ny fandroahana miampy sazy hafa. Nasaina nonina tany Ambohimirimo miaraka amin-dRamaroa Rasoaray vadiny – rahavavin'i Rainilaiarivony – i Ramboasalama, ary tany no nahafatesany tamin'ny volana Aprily 1862. Nofoanana ny sata maha praiminisitra an'i Rainijoary izay natao sesintany ka manela ny minisitra lefitra Rainivoninahitriniony ho praiminisitra tokana. Miaraka amin'izay koa dia nataon-dRadama II ho Sefon-tafika i Rainilaiarivony.

Famoronana tany entina mpanjaka voafehy

Tamin'ny naha sefon-tafika an'i Rainilaiarivony dia tsy dia nanao politika firy izy nandritra ny taona nanjakan'ny mpanjaka vaovao, Radama II, satria nikarakara ny miaramila beba kokoa. Mandritra izany, ny tsififanarahan'i Rainivoninahitriniony sy Radama dia lasa nitranga matetika noho ny fitondran'ilay mpanjaka fiovana be dia be izay tsy tena ankasitrahan'ny Andriana. Tonga tamin'ny faratampony izany tsififanarahana izany rehefa te hamela ny adin'olon-droa ny mpanjaka Radama II. Ireo mpanohitra izany adin'olon-droa izany dia milaza fa ho lasa tany tsy misy fanjakana raha izany no mitranga. Nampisambotra an'ireo menamaso (mpanoro hevitry ny mpanjaka) ny praiminisitra. Nasain'i Rainilaiarivony hitandro ny fandriampahalemana ao an-drenivohitra ny rahalahiny. Nefa kosa dia niharatsy ny fandehan-javatra, ka maty tamin'ny marain'ny 12 Mey ny manjaka Radama II izay nampanakendain'ny Praiminisitra.

Tsy nilona tao amin'ilay fanonganam-panjakana i Rainilaiarivony, ka nanoro ny rahalahiny sy ny mpiara-monina tamin'ny mpanjaka sisa tavela izay nifampitolona noho ny haratsian'ny zavatra natao. Ny soso-keviny dia ny tsi-fananan'ireo mpanjaka ho avy ny fahefana feno, fa tsy maintsy ankatoavan'ny Andriana. Neken'ny andriana hampiharina amin-dRasoherina izay vadin-dRadama II ny karazan'andian-teny naroson'i Rainilaiarivony. Tamin'ny fanjakana vaovaon'i Rainilaiarivona dia tsy maintsy mila fankatoavana avy amin'ny andriana ny mpanjaka vao afaka manameloka ho faty na mamoaka lalàna vaovao, ary noraràna ny fandravana ny tafika. Nohamafisina tamin'ny fanambadiana ara-politikan'ny mpanjakavavy sy ny praiminisitra ny fizaram-pahefana vaovao.

Noho ireo fifehezam-pahefana napetrak'i Rainilaiarivony mihatra amin'ny mpanjaka merina ho avy, dia zavatra lehibe kokoa noho ny fanonganam-panjakana ny fampanakendana an-dRadama II: ny fahafatesany no fiantombohan'ny fanjakana entin-kova manan-karena sy ny fihenan'ny fahefan'ny andriana izay nandova ny fahefany avy amin'ny raiamandreny ary ny hasin'ny sokajin'andriana manjaka.

Praiminisitra

Fahatongavana teo amin'ny fahefana

Misy zavatra tsy ampy anatin'ity fizaràna ity. Ilaina mandray anjara ianao !

Kely fotsiny ny fotoana naha praiminisitra an'i Rainivoninahitriniony. Nahatonga ireo andriana hanohitra azy ny herisetrany miaraka amin'ny fidarondaronana an-dRasoherina. Amin'ny naha mpitondra tafika an'i Rainilaiarivony dia nanandrana nanoro hevitra an-dralahiny izy, sady niezaka nampionona ny Sakalava nikorontana sy ireo foko hafa izy, izay nahita mari-piraviravian'ny Fanjakana Merina tamin'ilay fanonganana. Novalian'ny praiminisitra tamin'ny fampijaliana mamam-boninaihitra ambony sy tamin'ny fandrahonana an'i Rainilaiarivony tamin'ny sabany ireo ezaka ireo.

Nanery an'i Rainilaiarivony haka ny toeran'ny rahalahiny Praiminisitra ireo havany mba hampitsahatra ny henatra entin'i Rainivoninahitrininony amin'ny fianankaviany. Rehefa nandanjalanja ilay hevitra i Rainilaiarivony dia nanatona an-dRasoherina miaraka amin'ilay soso-kevitra. Nanaiky ny mpanjakavavy ary nanampy azy tamin'ny fahazoana ny fanohanan'ireo andriana tao amin'ny lapa. Tamin'ny 14 Jolay 1864 na herintaona kely taorian'ilay fanonganana dia nandroaka an'i Rainivoninahitrininony sady nisara-bady taminy i Rasoherina ary nanao sesitany azy tamin'ny taona nanaraka. Voatendry ho Praiminisitra i Rainilaiarivony. Raikitra ny fifanarahana ary naka an-dRasoherina ho vadiny i Rainilaiarivony ary nanatsontsorika ny vadiny Rasoanalina ho vady faharoa. Nambarany tamin'ny namany – rehefa mby ho faty izy – fa tiany toa ny vadiny voalohany i Rasoherina. Tsy niteraka taminy ireo mpanjakavavy nifandimy teo am-pahefana izay samy nalainy ho vady.

Politika sy fiovana

Misy zavatra tsy ampy anatin'ity fizaràna ity. Ilaina mandray anjara ianao !

Fifandraisana amin'ny any ivelany

Misy zavatra tsy ampy anatin'ity fizaràna ity. Ilaina mandray anjara ianao !

Fionganana ary sesintany

Sesin-tanin'ny Praiminisitra Rainilaiarivony any Alzeria (l'Illustration)

Nahatonga ny Frantsay hampiantomboka ny Ady Hova-Frantsay faharoa ny fitsaharan'ny fifandraisana ara-diplomatika tamin'i Frantsa. Niafara tamin'ny Septambra 1895 ny Ady Hova-Frantsay rehefa tonga tao Antananarivo ny miaramila frantsay ka nanomboka nitifitra ny lapan'ny mpanjaka amin'ny tafondro sy fitaovam-piadiana mavesatra izay nahagoaka ny tafon'ny Lapa ary nahafaty tandapa maro dia maro. Nandefa olona i Rainilaiarivony mba hitondra saina fotsy amin'ny mpitondra tafika Frantsay ary hangataka ny fifonana. Dimy amby efapolo minitra taorian'izay izy dia nanampy azy ny zanany lahimatoa Radilifera, hitaky ireo fepe-pileferana. Nekena avy hatrany izy ireo. Nanasonia fifanarahana manaiky ny sata maha-prôtektoraty frantsay an'i Madagasikara ny Mpanjakavavy Ranavalona III. Navela hijanona ao an-dapa ary hitantana an'i Madagasikara araka ny baikon'ny Frantsay ny Mpanjaka sy ny tandapa.

Rehefa voasonian'ny Mpanjaka tokoa ny fifanarahana tamin'ny frantsay dia nesorina tamin'ny toerany i Rainilaiarivony. Ny minisitry ny raharaham-bahiny Rainitsimbazafy no voatendry ho mpandimby azy. Natao sesi-tany tany Alzeria i Rainilaiarivony na dia mbola nijanona volana maromaro tao Antananarivo aza izy. Tamin'ny 15 Oktobra 1895 dia gadra an-trano ny praiminisitra taloha, ary nambenan'ny miaramila soanagaly ny tranony tao Amboditsiry. Tamin'ny 6 Febroary 1896 dia niakatra tanaty sambo nankany Alger izy ary niala tamin'ny nosin-drazany. Niaraka tamin-dRatelifera zafikeliny sy mpandika teny iray ary mpanompo efatra izy. Tamin'ny 17 Martsa 1896 dia tonga tao amin'ny seranan'i Alger ny sambony ary ao no hipetrahany mandritry ny volana vitsivitsy mialoha ny fahafatesany.

Nametraka an'i Rainilaiarivony tao amin'ny faritanànan'i Geryville ny Frantsay, anisan'ny faritra simbasimba eo amin'ny tanàna. Voatendry ho mpanampiny ny mpiambina frantsay ataohoe Joseph Vassé, iray niandraikitra tamin'ny antsipiriany ny asan'i Rainilaiarivony nandritra ny sesi-taniny tao Alzeria.

Ny haranitan-tsainy sy ny fahaizany mandanjalanja ary ny fahaizany mitarika dia nahazoany fankasitrahana avy amin'ireo olona maro nahafantatra azy, hatramin'i Le Myre des Vilers izay mahita azy ho sady fahavalo no namana. Rehefa nahare ny toe-piainany tao Alger i Le Myre des Vilers dia nandresy lahatra ny governemanta frantsay mba hitady trano fitoerana tsara kokoa. Araka izany dia nahita trano vaovao tao amin'ny Villa des Fleurs tao amin'ny faritanànan'i Mustapha Supérieur i Vassé, izay akaikin'ny trano onenan'ny mpanjakan'i Annam natao sesitany.

Nahafaly an'i Rainilaiarivony tamin'ny fiainany vaovao tao Alger ny hatsaran-tarehin'ny Villa des Fleurs ary ny fandraisan'olona azy tao Alzeria. Tsara laza tokoa izy tamin'ny olona ambony sata, izay nahalala azy ho olona tsara fanahy, nanan-tsaina, nalala-tanana ary nahafatifaty. Rehefa nisy fikomiana nanohitra ny Frantsay tao Madagasikara dia nanoratra taratasy tamin'ny gazety malagasin'ny 5 Jolay 1896 i Rainilaiarivony izay nanameloka ireo mpandray anjara tamin'ilay fikomiana izay noheveriny fa tsy nahay nankasitraka ny tombon-tsoa azo avy amin'ny Frantsay tonga tao amin'ny Nosy. Nivoaka farany tamin'ny 14 Jolay 1896 i Rainilaiarivony hijery ny afomangan'ny fetim-pirenena frantsay. Rehefa teny amin'ny arabe handeha hijery afomanga tokoa izy dia norahabaina sy notehafin'ireo mpandeha sy mpijery hoe «Vive le Ministre» («Ho ela velona anie ny Minisitra»)

Fahafatesana

Sary:Fandevenan'ny praiminisitr'i Madagasikara Rainilaiarivony tao Antananarivo.jpg

Sarin'ny fandevenana, Antananarivo (avy amin'i LMS)

Nahareraka ny praiminisitra ny hafanana be tany ivelany tamin'ny andro fetim-pirenena frantsay tamin'ny 14 Jolay. Nafana hoditra ny praiminisitra ny hariva. Tsy natory firy izy ary nokorontanin'ny nofy nahitany ny mpanjakavavy Rasoherina nipetraka teo anilany ary nilaza hoe «Miomana ianao, amin'ny anaran'ny rahalahinao Rainivoninahitriniony». Nolazain'ny mpanompo azy any amin'i Vassé ny nofiny, izay nilaza fa ho avy tsy ho ela ny fahafatesan'i Rainilaiarivony. Nijanona tao am-pandriana ny praiminisitra nandritry ny andro nanaraka ary nahery hatrany ny hafanan-kodiny ka narary an-doha izy. Teo anilany avokoa ny olon-tiany ary ny namany akaiky. Natory tsy nifoha i Rainilaiarivony ny 17 Jolay 1896.

Nalevina tao Alger ny fatin'i Rainilaiarivony. Tamin'ny taona 1900 dia nentina ho any Madagasikara ny fatiny ary nalevina tao amin'ny fasam-pianakaviana naorin'i Jean Laborde tao Isotry. Samy nandray fitenenana ny Jeneraly Gallieni sy ny zafikelin'i Rainilaiarivony tamin'ny fandevenana izay natrehan'olona avo sata malagasy sy frantsay. Hoy i Gallieni : «Mendrika ny nitondra anareo i Rainilaiarivony. Hisy tsangam-bato ho fahatsiarovana azy ve amin'ny taona ho avy? Tokony ho adidin'ny Malagasy ny fahafahana manao izany. Efa naka an'i Madagasikara i Frantsa, ka na inona na inona ny zava-mitranga dia efa tapaka ny hevitra. Izany dia fankasitrahana an-dRainilaiarivony tamin'ny fiarovany [an'i Madagasikara] tamin'ny fomba nataony.» Taorian'ny fandevenana dia nisy takelaka fahatsiarovana napetraka teo amin'ny fasan'i Rainilaiarivony, izay ahitana soratra hoe «Rainilaiarivony ex Premier Ministre et Commandant en chef de Madagascar, Commandeur de la Légion d'honneur».

Voninahitra

Voninahi-pirenena

• Lakraonina lehibe Voromahery Lehibe.
• Laharana Radama II.
• Laharam-pahamendrehana.
• Laharan'i Ranavalona.

Voninahi-pirenena vahiny

• Commandeur de la Légion d'Honneur (18/01/1887).

Jereo koa

• Madagasikara
• Praiminisitra malagasy
• Registers of Rainilaiarinony (1864-1895) (British Library - Endangered Archives Programme) Archived Martsa 3, 2016 at the Wayback Machine

References

• Ade Ajayi, J.F. (1998). General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s. Paris: UNESCO.
• Brown, M. (1995). A History of Madagascar. Cambridge, U.K.: Damien Tunnacliffe.
• Campbell, Gwyn (2005). An economic history of Imperial Madagascar, 1750–1895: the rise and fall of an island empire. London: Cambridge University Press.
• (1953) Un homme d'etat malgache: Rainilaiarivony (in French). Paris: Editions Diloutremer.
• Cousins, William Edward (1895). Madagascar of to-day. London: The Religious Tract Society.
• Daughton, J.P. (2006). An Empire Divided: Religion, Republicanism, And the Making of French Colonialism, 1880–1914. New York: Oxford University Press.
• Deschamps, H. (1994). From C. 1790 to C. 1870: Volume 5 of the Cambridge history of Africa. Cambridge: Cambridge University Press.
• Heseltine, N. (1971). Madagascar. New York: Praeger.
• Ministère de la marine et des colonies (1884). Revue maritime et coloniale, Volume 81 (in French). Paris: Gouvernement de la France.
• Montgomery-Massingberd, Hugh (1980). Burke's Royal Families of the World: Africa & the Middle East. London: Burke's Peerage.
• Nativel, D. (2005). Maisons royales, demeures des grands à Madagascar (in French). Antananarivo, Madagascar: Karthala Editions.
• (2009) Madagascar revisitée: en voyage avec Françoise Raison-Jourde (in French). Paris: Karthala Editions.
• (1985) The Cambridge History of Africa: From c. 1870 to c. 1905. London: Cambridge University Press.
• (1885) The true story of the French dispute in Madagascar. London: British Library.
• Oliver, S.P. (1886). Madagascar: An Historical and Descriptive Account of the Island and its Former Dependencies, Volume 1. New York: Macmillan and Co.
• Raison-Jourde, Françoise (1983). Les souverains de Madagascar (in French). Antananarivo: Karthala Editions.
• (2001) Société et luttes anticoloniales à Madagascar: de 1896 à 1946 (in French). Paris: Karthala Editions.
• (2009) Madagascar: A Short History. University of Chicago Press.
• (1964) The Great Red Island. New York: Scribner.
• (1965) The Malagasy Republic: Madagascar today. San Francisco, California: Stanford University Press.