Jeôgrafian' i Israely

Ny jeôgrafian' i Israely dia miresaka momba ny erana ao amin' ny Fanjakan' i Israely izay firenena ao amin' ny faritra Atsinanana Akaiky, any Azia. Ao amin' ny morontsiraka atsinanan' ny Ranomasina Mediteranea ity firenena ity. Mirefy 20 770 km² ny velarany. Ankehitriny dia manana velarana mirefy 21 946 km² i Israely. Mamaritra an' i Israely ao avaratra i Libàna (na Libanona), ao avaratra-atsinanana i Siria, any atsinanana i Jôrdania sy i Jôrdania Andrefana (na Sisjôrdania), ary any atsimo-andrefana i Ejipta sy ny Salavantanin' i Gaza. I Israely dia manana morontsiraka ao amin' ny ranomasina telo, dia ny Ranomasina Mediteranea ao avaratra, sy ny Ranomasina Maty ao atsinanana, ary ny Ranomasina Mena ao atsimo (izay ampifandraisin’ ny Hoalan' i Aqaba).

Ny vohon' ny tany sy ny rano

Ny vohon' ny tany

Manana halava mirefy 425 km sy sakany eo anelanelan' ny 16 sy 115 km i Israely. Ao atsimo, ny taniefitr' i Negev dia mibahana saika ny antasaky ny velaran' ilay firenena. Ao amin' ny tapany avaratra, ny tany amorontsiraka azo ampiasaina dia mirefy 190 km manamorona ny Ranomasina Mediteranea. Misy korian-drano manasaraka ny Lemak' i Zebolôna, ao avaratr' i Haifa, ny Lemak' i Sarôna, hatrany Haifa ka hatrany Tel-Aviv-Jaffa sy ny Lemak' i Jodea, hatrany Tel-Aviv-Jaffa ka hatrany Gaza.

Izany rehetra izany dia mifarana eo amin' ny Tendrombohitra Karmela izay ahitana ny Lohasahan' i Jezreel miainga avy eo am-potony. Ao amin' ny tendrony avaratra no ahitana an' ireo tendrombohitr' i Galilea, izay manohy ny tandavan-tendrombohitr' i Libanona sy manana ny tampony avo indrindra ao amin' ny Tendrombohitra Meiron (1 208 m). Ireo havoanan' i Samaria, izay mitohy amin' ny Tendrombohtra Karmela ao andrefana, no mampitohy azy ireo amin' ireo tendrombohitr' i Jodea (881 m).

Tabajotran-drano

Ao atsinanan' ireo rehetra ireo ny ony Jordana izay mikoriana ao amin' ny Lempon' i Ghor, mamatsy rano ny Farihin' i Tiberiada (na Farihin' i Tiberiasy, izay antsoina hoe Ranomasin' i Galilea koa) ary mifarana any amin' ny Ranomasina Maty, izay teboka farany iva indrindra ao Israely, 408 m ambanin' ny haavon' ny ranomasina.

I Jordana, izay hany ony lehibe ao amin' ilay faritra, dia nanaovana fanajariana mba hahafahana manao fitarihan-drano ao Galilea sy ao amin' ny ampahany andrefana amin’ ny Lempon' i Ghor ary ao Negev. Ny fampiasana ny ranon' i Jordana no anisan' ny antom-pifandirana lehibe eo amin' i Israely sy ny firenena arabo manodidina sy ny Palestiniana.

Toetany

Ny toetanin' i Israely dia miovaova arakararaka ny faritra, hatramin' ny toetany mediteraneana ka hatramin' ny toetany somary karankaina.

Rotsak' orana

Ny rotsak' orana, izay tsy misy firy raha tsy amin' ny ririnina, dia miovaova be ararakaraka ny faritra: mahatratra 1 015 mm izany ao amin' ireo havoan' i Galilea, 551 mm ao Tel-Aviv-Jaffa, 200 mm ao amin' ny Lempon' i Ghor, ary 25 mm ao amin' ny seranan-tsambon' i Eilat ao amin' ny tendrony atsimo indrindra.

Maripana

Tamin' ny taona 1942 no nahatratrarana ny maripana ambony indrindra tao amin' ny Kôntinenta Aziatika (53,7 °C) tao amin' ny kibotsin' i Tirat-Zvi, any avaratr' i Jordana. Ny maripana ambany indrindra ao amin' ilay firenena (−13,7 °C) dia tao Tel Hatanim ao amin' ny lohasaha Beit Netofa any Galilea Ambany tamin' ny taona 1950, avy eo teo amin' ny kibotsin' i Meron Golan (−14,2 °C) tamin' ny taona 2015.

Zavamaniry sy biby

Zavamaniry

Mihoatra ny 200 tapitrisa ny hazo hita ao israely (indrindra ny hazo seny maitso sy ny kônifera) izay novolena tao nanomboka tamin' ny taona 1948, ary ireo faritra novolena hazo ireo dia mahatratra 8,1 % amin' ny velaran-tanin' i Israely.

Biby

Misy karazany anjatony ny biby misy nono ary misy karazany be dia be ny vorona. Anisan' ny biby mpihaza lehibe ny lotira sy ny lopa ary ny mangosta. Any amin' ny tany efitra no ahitana ny sakaly sy ny hiena.

Loharanon-karena

Nofon-tany

Tsy mamokatra firy ny tany any Israely afa-tsy ny lemaka amorontsiraka izay ahitana tandavan-tanidilatra sy tany azo volena tamin' ny alalan' ny fanamainana ny honahona ao amin' ny Lohasahan' i Jezreek izay tena mamokatra tokoa.

Rano

Anisan' ny olana lehibe ao Israely ny famatsiana rano. Ny telo ampahefatry ny rano ampiasaina ao amin' ilay firenana dia atokana ho an' ny fambolena. Voafetra sady tsy voatsinjara mitovy ny rano. Ny manam-pahefana amin' ny fitantanan-draharaham-panjakana (ny Mekorot) no misahana ny fitrandrahana sy ny fitsinjarana ny rano, ny fitadiavana ny loharano voa-janahary hahazoana rano mamy ary ny fanesorana ny sira amin' ny rano masira. Ny tambajotran-drano manerana ilay firenena, izay ahitana fantson-drano sy tonelina, no miantoka ny fitaterana ny rano avy ao amin' ny Farihin' i Tiberiada (na Tiberiasy) hatrany Negev. Ny fitrohana ny tahirin-drano anaty tany dia hita ao amin' ireo fari-tany voabodo ary ny fampiasana ny ranon' ny Farihy Tiberiada ho an' ny fambolena israeliana dia toherin' ny Palestiniana.

Harena an-kibon' ny tany

Ny ao ambanin' ny tanin' i Negev dia ahitana akorana varahina sy vy sy fôsfaty ary manganezy ary koa ny vatorano (na granita) sy vatovandana (na marbra). Nahitana tahirin-tsolitany sy tahirin' etona voajanahary azo anaovana fitrandrahana ara-barotra koa ao. Ahitana brôma sy pôtasy be dia be koa ny ao amin' ny Ranomasina Maty. Ahitana fompotra sy akoram-by koa ny ao Galilea.

Jereo koa

Tantaran' i Israely