Afrikanera (vahoaka)

Ankizy afrikanera ao Namibia

Ny Afrikanera na Afrikandera, izay antsoina koa hoe Boora, dia vahoaka ao Afrika Atsimo, taranaky ny Hôlandey sy ny Frantsay, izay miteny afrikansa. Ny fiteniny, ny fomba amam-panaony ary ny fivavahany dia nivoatra nandritra ny taonjato telo mahery tao amin' io faritra io. Ny Afrikanera no mandrafitra ny antsasaky ny mponina fotsy hoditra ao Afrika Atsimo.

Fiforonan-teny

Ny teny hoe Afrikanera na Afrikandera, dia avy amin' ny teny neerlandey hoe Afrikaaner na Afrikaander, izay midika ara-bakiteny hoe "Afrikana". Ny teny hoe Boora kosa dia avy amin' ny teny neerlandey hoe Boers izay midika hoe "mpiompy", vakina hoe [bu:r].

Firenena misy azy ireo

Olona maherin' ny 3 tapitrisa maneran-tany no milaza ho Afrikanera, na 60 % amin' ny fotsy hoditra 4,6 tapitrisa ao Afrika Atsimo.

Afrika Atsimo

I Afrika Atsimo no firenena niavian' ny Afrikanera. Araka ny fanisam-bahoaka natao tamin' ny 2001 dia misy olona 2 536 906 azo heverina fa Afrikanera (araka ny fepetra mampiaraka ny fihodirana fotsy sy ny fitenin-dreny afrikaansa) ny ao Afrika Atsimo. Ny 60 % amin' ny fotsy hoditra samihafa fiaviana rehetra monina ao amin' io firenena io ny Afrikanera. Nihena be ny isan' ny fotsy hoditra sy ny Afrikanera monina ao amin' ity firenena ity nanomboka amin' ny taona 1996. Ohatra amin' izany, tamin' ny taona 2006, ny South African Institute Of Race Relations (SAIRR) dia nanamarika fa efa manakaiky ny iray tapitrisa ny Afrikana Tatsimo fotsy hoditra -- izany hoe ampahefatry ny fitambaran' ny fotsy hoditra ao amin' ilay firenena -- izay nandao an' i Afrika Atsimo nanomboka tamin' ny taona 1994. Manodidina ny 2 700 000 ny isan' ny Afrikanera ao Afrika Atsimo ankehitriny (2023).

Namibia

I Namibia no firenena faharoa ahitana Afrikanera betsaka indrindra. Eo anelanelan' ny 100 000 sy 183 000 ny isan' izy ireo ankehitriny. Araka ny fanisam-bahoaka natao tamin' ny taona 2001 dia misy mponina 133 324 miteny afrikansa i Namibia, izany hoe 9,5 % amin' ny fitambaran' ny mponina ao aminy. Ity antontan' isa ity dia mampiditra koa ny safiotra sy ny mainty hoditra izay manao ny fiteny afrikansa ho fitenin-dreniny. Amin' ny 8 % n' ny fotsy hoditra ao amin' io firenena io, dia mihoatra ny 60 % amin' izy ireo no Afrikanera raha 32 % ny miteny alemana, ny 7 % miteny anglisy ary ny 1 % miteny pôrtogey. Ny ankamaroan' ny Afrikaneran' i Namibia dia monina ao Windhoek sy ao amin' ny Distrikan' i ǁKaras.

Firenena hafa

Nanomboka tamin' ny taona 1980 na tamin' ny taona 1994 aza, dia misy Afrikana Tatsimo fotsy hoditra miteny anglisy sy Afrikanera mpila ravinahitra nanorim-ponenana any Kanada (15 000 any ho any), any amin' ny Fanjakana Mitambatra (100 000 any ho any), any Etazonia, any Nederlandy (25 000 any ho any), any Aostralia (eo anelanelan' ny 40 000 sy 45 000), ary any Zelandy Vaovao (90 000 any ho any). Ahitana Afrikanera vitsy anisa koa ny ao Môzambika, ny ao Bôtsoana, ny ao Lesôtô, ny ao Esoatiny ary ny ao Zimbaboe.

Tantara

Tamin' ny voalohany

Fahatongavan' i Jan van Riebeeck tao Cape tamin' ny taona 1652.

Fianakaviana Boora tamin' ny taona 1886.

Niditra voalohany tany Afrika Atsimo ny Hôlandey tamin' ny taona 1652 ary nanorim-ponenana teo amin' ny tendrony atsimon' ny Kôntinenta Afrikana izay nanorenan' izy ireo an' i Kaap die Goeie Hoop (anglisy: Cape of Good Hope; frantsay: Cap de Bonne Espérance). Nifangaro tamin' ny vondrona mpitsoa-ponenana prôtestanta frantsay (atao hoe Hogenôta, frantsay: Huguenots) izy ireo taorian' izay, ka izy ireo no Afrikanera voalohany.

Amin' ny maha Kalvinista radikaly azy ireo dia nametraka ny pôlitikan' ny  fanavakavahana manilika ny vahoaka mainty hoditra Kôikôy (na Hôihôy) sy Banto izy ireo. Rehefa nanomboka nonina tamin' ilay faritra ny Britanika tamin' ny taona 1795, dia efa nandroaka ny ankamaroan' ny tompontany ny Afrikanera.

Tamin' ny fanjanahan-tany britanika

Great Trek

Taorian' ny nahazoan' ny Britanika an' i Cape ho zanatany tamin' ny taona 1814, sy taorian' ny fanamafisana ny fanjanahantany, dia maro ny Bora tsy nanaiky an' io fahefana vaovao io ka nifindra monina nankany afovoan-tany. Ny fananganana ny Orange Free State sy ireo faritanin' i Transvaal dia vokatry ny "Great Trek" (ireo fifindrà-monina lehibe ireo).

Ny fanoheran' ny Boora ny Britanika dia niteraka ilay atao hoe Adin' ny Boora (taona 1899-1902), izay niafara amin' ny fahareseny sy ny fampidirana an' i Transvaal sy ny Orange Free State ho eo ambany fanapahan' ny mpanjaka britanika. Nanomboka tamin' ny Act of Union (fifanaraham-pampiraisana) tamin' ny taona 1910, ary hatramin' ny taona 1994, ny lehiben' ny governemanta afrikana tatsimo nifandimby dia Boora foana.

Fanavakavaham-bolon-koditra

Tamin' ny taona 1948 dia nampiharin' izy ireo, niaraka amin' ny fanohanan' ny vahoaka britanika mpandala ny nentin-drazana, ny pôlitikan' ny fanavakavaham-bolon-koditra (apartheid), atao hoe "fampandrosoana misaraka", izay nampisaraka tanteraka ny firazanana ara-bolonkoditra.

Kolontsaina

Fivavahana

Be dia be Kristiana ny Afrikanera ary ao amin' ny Fiangonana Nohavaozina Neerlandey. Tamin' ny alalan' ny fandikana ny foto-pampianarana kalvinista momba ny fanendren' Andramanitra mialoha (na predestinasiôna) izay milaza fa ny famonjen' Andrimanitra ny olona (izay tsy miankina amin' ny olombelona sy ny asany), izay manamarina ny filazana fa ny olona voafidy no manapaka izao tontolo izao ary ny tsy voafidy kosa dia mankato iretsy voalohany. Ny foto-kevitra momba ny fanavakavahana dia notohanan' ny mpitory teny ao amin' ny Fiangonana Nohavaozina Neerlandey. Izany hevitra izany dia nahatonga ny Afrikanera, izay nitoka-monina tao amin' ny veld, nihevi-tena ho ilay vahoaka voafidy ary nino mandra-pahatapitry ny vanimpotoan' ny fanavakavaham-bolonkoditra (Apartheid), fa nomen' Andriamanitra azy ireo i Afrika Atsimo, sahala amin' ny nanomezany ny tany Kanaana ho an' ny Hebreo, ka ny mainty hoditra dia heverin' izy ireo fa mitovy amin' ny Kanaanita. Noho izany, ireo izay tsy anisan' ny olom-boafidy dia voaozona, voaheloka hatramin' ny fiandohan' ny fotoana. Tamin' ny alalan' ny fomba famakiany manokana ny Soratra Masina no nanamarinana ny fanavakavaham-bolon-koditra: tamin' ny alalan' ny tantaran' ny zanakalahin' i Nôa, izay nahitana ny iray amin' izy ireo (i Hama na Kama) nomelohin' ny rainy hanompo ny rahalahiny roa.

Ny Fiangonana Nohavaozina Neerlandey dia nanameloka ny pôlitikan' ny Apartheid nanomboka tamin' ny taona 1986. Tamin' ny 1992 dia nandao ity fiangonana ity ireo Afrikanera mpandala ny Apartheid ary nanangana ny Afrikaanse Protestante Kerk (APK) ("Fiangonana Prôterstanta Afrikansa").

Tamin' ny taona 2007, maherin' ny 40 % amin' ny Afrikanera no ao amin' ny Fiangonana Nohavaozina Neerlandey (raha 70 % izany telopolo taona lasa izay).

Fiteny

Miteny afrikansa ny ankamaroan' ny Afrikanera. Ao amin' ny sampam-piteny jermanika ny fiteny afrikansa, izay nisampana avy amin' ny fiteny neerlandey, tenenina ao Afrika Atsimo. Tsy ny fotsy hoditra fotsiny akory no miteny afrikansa fa ny safiotra ihany koa, indrindraindrindra ao amin' ny faritanin' i Cap Andrefana sy Cap Avaratra.

Niova ny fiteny neerlandey nampiasaina tao Afrika Atsimo rehefa nandeha ny fotoana. Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-17, ny endriky ny fiteny nederlandey tenenina tany Cape dia niteraka fahasamihafana, indrindra amin' ny fandrafetan-teny, ary koa amin' ny fanononana sy amin' ny lantom-peo, ary, amin' ny lafiny kely kokoa.

Lasa fiteny mahaleo tena tamin' ny taonjato faha-19 ny fiteny afrikansa, ka tamin' ny fanapahan-kevitry ny Antenimiera tamin' ny taona 1925 dia nahazo sata mitovy amin' ny fiteny neerlandey ka lasa fiteny ôfisialy tao amin' ny Union of South Africa ("Fiombonan' i Afrika Atsimo"). Ankehitriny, ny fiteny afrikansa dia anisan' ny fiteny ôfisialy iraika ambin' ny folo ao Afrika Atsimo.

Jereo koa

• Vahoaka ao Afrika Atsimo
• Vahoaka ao Namibia
• Fanavakavaham-bolonkoditra
• Fiteny afrikansa