Rotaka tamin' ny taona 1972

Ny rotaka tao Antananarivo no nahavoadoro ny Lapan' ny Tanàna tamin' ny taona 1972

Ny rotaka tamin' ny taona 1971-1972 dia andiana hetsi-panoherana nataon' ny tantsaha sy ny mpianatra teto Madagasikara teo anelanelan' ny Avrily 1971 sy Mey 1972, izay nitarika ny firodanan' ny Repoblika Malagasy teo amin' ny fitondran' i Philibert Tsiranana, filoha voalohan' ny Repoblika Malagasy taorian' ny fahaleovantena tamin' ny taona 1960. Vanim-potoana niavaka teo amin' ny tantara pôlitika teto Madagasikara ny hetsi-bahoaka tamin' ny taona 1971-1972, voamariky ny fihetsiketsehana mahery vaika nanohitra ny fitondran' ny filoha Philibert Tsiranana.

Zava-nisy manodidina

Nahazo fahaleovan-tena tamin' i Frantsa indray i Madagasikara tamin' ny taona 1960. Tsy tamin' ny fifidianana andraisan' ny daholobe anjara no nifidiana ny filoha voalohan' ny firenena, Philibert Tsiranana, fa natolotry ny Antenimieran-doholona, ​​izay nanjakan' ny Parti Social Démocrate (PSD) mpomba an' i Tsiranana. Ny PSD dia nateraky ny Parti des Déshérités de Madagascar (PADESM), antoko mpomba ny Frantsay, natsangan' ny Tanindrana ho setrin' ny fananganana ny Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache (MDRM) tamin' ny taona 1946 izay natsangan' ny Merina, izay natahoran' ny Tanindrana maro fa mety hanandrana hamerina indray ny fitondrana merina tao amin' ny Fanjakan' Imerina talohan' ny fanjanahan-tany. Tamin' ny fitondran' i Tsiranana dia mbola nisy hatrany ny herin' ny Frantsay. Tamin' ny taona 1969, ny vahiny no nifehy ny 95 % amin' ny sehatry ny indostria môderina ary niantoka ny ampahefatry ny vokatry ny voly rehetra fanondrana. Ny fivarotana entana vita hodina dia nofehezin' ny mponina avy any Azia Atsimo, raha ny Frantsay kosa no tompon' ny orinasa mpanafatra sy mpanondrana entana. Na dia niroborobo aza ny toekaren' i Madagasikara nandritra ny ampahany be amin' ny Repoblika Voalohany, dia nitotongana sy niharatsy ny fiainana teto Madagasikara tamin' ny faramparan' ny taompolo 1960, izay nateraky ny toekarena maneran-tany tamin' ny ankapobeny, saingy tsy nisy vokany ny ezaka nataon' i Tsiranana.

Nanomboka nitombo ny tsy fankasitrahan' ny vahoaka ny fitondrana Tsiranana. Anisan' ny nanakiana mafy azy i Monja Jaona, mpanao pôlitika tandroy tao amin' ny antoko Mouvement National pour l'Indépendance de Madagascar (MONIMA) izay efa niasa roa taona tamin' ny naha ben' ny tanànan' i Toliara azy (1959–1961) talohan' ny nandroahana azy. Nanomboka tamin' izay i Monja Jaona no lasa mpanohitra sy tompondakan' ny fitaomana ny sarambabem-bahoaka hanohitra ny pôlitikan' ny PSD, ao anatin' izany ny fifandraisana ara-toekarena sy ara-kolontsaina nahitana taratra ny fanjanahantany amin' ny endriny vaovao tamin' i Frantsa izay notohizan' ny sangany ara-pôlitika tao amin' ny PSD.

Nandritra ny folo taona voalohany nanjakan' ny PSD teo amin' ny pôlitika malagasy, dia nanjary niha tsy nifantoka tamin' ny tanjona iraisan' ny mpikambana ao amin' ny PSD ny fisorohana ny fifohazan' ny fahefan' ny Merina toy ny tamin' ny Fanjakan' i Madagasikara teo aloha, ary bebe kokoa ny fampitomboana ny tombontsoa ara-pôlitika sy ara-bola ho an' ny foko manokana misy azy. Tamin' ny taona 1970 dia nisy ny disadisa mafy teo anivon' ny PSD teo amin' ny fiaraha-miasan' ny mpikambana avy any avaratra sy andrefana – anisan' izany ny filohana Tsiranana – sy ny mpikambana any amin' ny faritra atsimon' ny Nosy, izay somary voailikilika sy nihamiombom-po amin' i Monja Jaona. Mba hanesorana an' i Monja Jaona sy hanapotehana ny antoko MONIMA, dia nanao tetika ny PSD ka nanatona an' i Monja Jaona ny minisitry ny Atitany André Resampa avy any Morondava, tamin' ny 10 Marsa 1971, mba hanentana azy hitarika hetsika hanonganana an' i Tsiranana. Ny hetsika nataon' i Monja Jaona dia nahatonga ny PSD hisamborana ny mpitarika sy ny olo-malaza hafa ao anatin' ny fikomiana, izay nosakanan' izy ireo mba tsy hitomboan' izany ka hampidi-doza. Nanantena ihany koa ny mpanolotsaina an' i Tsiranana fa ny fisamborana an' i Monja Jaona dia hanakivy sy hampikorontan-tsaina ny mpanao pôlitika PSD any atsimo sy amin' ny tanàna misy azy ireo, ary hanamafy ny fifehezan' ny faritra avaratra ny antoko sy ny pôlitikan' ny firenena.

Hetsi-panoheran' ny tantsaha

Nandrisika ny tantsaha mitam-piadiana hanao fihetsiketsehana tao Toliara i Monja Jaona tamin' ny fiandohan' ny volana Avrily 1971. Ny MONIMA dia noravana tamin' ny didy ôfisialy tamin' ny 3 Avrily 1971. Ny 6 Avrily, i Tsiranana dia nanao lahateny tamin' ny onjam-peo izay nanome tsiny an' i Monja Jaona tamin' ny fandatsahan-dra vokatry ny fifandonana teo amin' ny pôlisy sy ny mpitolona mitam-piadiana ary niampanga azy ho kômonista; nolavin' i Monja Jaona mafy izany, ka nilaza ny tenany ho nasiônalista hatramin' ny andro nahaterahany izy. Tamin' ny 12 Mey dia tonga tao Toliara nihaona tamin' i Monja Jaona i Tsiranana sy ny minisitra enina, anisan' izany i Resampa. Nanaiky hiresaka amin' ny filoham-pirenena ihany ny mpitarika ny MONIMA raha azo atao amin' ny teny malagasy ny resaka fa tsy amin' ny teny frantsay, dia nanaiky an' izany i Tsiranana. Nambaran' i Monja Jaona fa nitady fomba hiaraha-miasa amin' ny filoham-pirenena izy, ka dia navoaka avy tao am-ponja.

Na dia efa voarava tamin' ny fomba haingana aza ny hetsika ary noravana ny MONIMA, dia nisy fiantraikany lehibe teo amin' ny fiheveran' ny vahoaka an' i Tsiranana ny zavatra nataon' i Monja Jaona. Ny fiheveran' ny vahoaka malagasy ny tanindrazany ho firenen' ny moramora sy ny fiheverany ny filohany voalohany amin' ny maha-mpitarika madio azy, dia rava noho ny famoretana ilay hetsi-panoherana izay nazava fa tsy nisy herisetra.

Hetsi-panoherana nataon' ny mpianatra

Tamin' ny 24 Marsa 1971 dia nanomboka nanao hetsi-panoherana ny mpianatra tao amin' ny College de Medicine tao Antananarivo mba hanehoana ny fandavan' ny vahoaka ny pôlitika sy ny famoretana ataon' ny fitondran' ny filoha Tsiranana izay endrika vaovaon' ny fanjanahan-tany. Vetivety dia niely ny hetsi-panoherana ka nahitana mpianatra miisa 5 000 manerana ny tooeram-pianarana maro ao amin' ny Oniversiten' Antananarivo. Namaly izany i Tsiranana tamin' ny fanakatonana vonjimaika ny oniversite sy ny fandrarana ny fivorian' ny fikambanan' ny mpianatra, nefa mbola manome alalana ny vondron' ny mpianatra sôsialista miara-dia amin' ny PSD. Notaterin' ny fampahalalam-baovao ity hetsi-panoherana ity sy izay nitranga tao Toliara, nanentana ny mpianatra eny amin' ny lisea sy ny kôlejy mba hanao fihetsiketsehana ho firaisan-kina nanomboka tamin' ny 19 Avrily. Natsangana ny komity izay nahitana mpianatra, mpiasa amin' ny haino aman-jery, mpisolovava ary olo-malaza hafa hitaky vaovao momba ireo voafonja nalefa any Nosy Lava, izay niafara tamin' ny famotsorana haingana ireo Tatsimo notanana tao amin' ny fonjaben' ilay nosy.

Tamin' ny 24 Avrily 1972, nanao hetsi-panoherana ho firaisan-kina tamin' ny mpianatry ny oniversite mpitsabo ao an-tanàna ny mpianatry ny sekoly ambaratonga faharoa tao Antananarivo renivohitra mba hanohanana ny fanavaozana ny fandaharam-pianarana izay mbola ilay tamin' ny andron' ny fanjanahantany sy handroahana ny mpampianatra frantsay. Notifirin' ny mpitandro filaminana (ny forces républicaines de sécurité na FRS) ny mpianatra mpanao fihetsiketsehana tao Antananarivo tamin' ny 13 Mey 1972.

Vokatry ny rotaka

Afaka andro vitsivitsy dia nanambara ny fametraham-pialàny i Tsiranana ary napetraka ny fitondrana tetezamita teo ambany fitarihan' ny jeneraly Gabriel Ramanantsoa. Ny tarika Mahaleo, izay malaza eto Madagasikara dia noforonin' ny mpianatra teny amin' ny lisea izay nanao fihetsiketsehana tao amin' ny sekoliny tao Antsirabe.

Tahirin-kevitra

• Fanny Pigeaud, Mahaleo, 40 ans d'histoire(s) de Madagascar, Laterit éditions, 2010 (ISBN 978-2-919702-01-5)

• Françoise Raison-Jourde et Gérard Roy, Paysans, intellectuels et populisme à Madagascar : de Monja Jaona à Ratsimandrava, 1960-1975, Paris, Éditions Karthala, 2010 (ISBN 9782811103958)

Jereo koa

• Tantaran' i Madagasikara